Innowacyjność polskiej gospodarki

Innowacyjność gospodarki – zdolność i motywacja przedsiębiorców do prowadzenia badań naukowych polepszających i rozwijających produkcję, do poszukiwania nowych rozwiązań, pomysłów i koncepcji. Innowacje w gospodarce prowadzą do tworzenia nowych produktów, do ulepszania technologii, zwiększenia efektywności i tym samym do zwiększenia konkurencyjności gospodarki wobec innych krajów.

Regionalne Centrum Innowacyjności przy Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym w Bydgoszczy

Potrzeba zwiększenia konkurencyjności gospodarki europejskiej doprowadziła do stworzenia Strategii Lizbońskiej w 2000 roku i strategii Europa 2020 w 2010 roku.

Definicja innowacji według OECD

Innowacja jest to wdrożenie w praktyce gospodarczej nowego albo znacząco udoskonalonego produktu, usługi lub procesu, w tym także wdrożenie nowej metody marketingowej lub organizacyjnej redefiniującej sposób pracy lub relacje przedsiębiorstwa z otoczeniem.

Nowe rozwiązanie nie jest innowacją, dopóki nie ma ono praktycznego zastosowania. Innowacja może mieć charakter techniczny, marketingowy, organizacyjny lub procesowy.

Narodowy System Innowacji

Narodowy System Innowacji (NSI) jest pojęciem spopularyzowanym pod koniec lat 90. przez OECD jako nowe podejście do badań nad rozwojem innowacyjności i jej instytucjonalno-regulacyjnej obudowy.

Jego głównym założeniem było całościowe i nieliniowe ujęcie interakcji jakie zachodzą pomiędzy instytucjami oddziałującymi na rozwój innowacji. Głównym przedmiotem badań w obrębie NSI jest przepływ wiedzy i informacji pomiędzy poszczególnymi aktorami aktywnymi na scenie B+R (Badania+Rozwój). Właściwości tego procesu można opisywać w trzech wymiarach:

1) przepływu wiedzy wewnątrz sektora prywatnego,

2) przepływu wiedzy między sektorem prywatnym i publicznym,

3) dyfuzji innowacji usprawniających dzięki zakupom nowatorskich dóbr i usług,

W szerszym ujęciu analiza Narodowego Systemu Innowacji uwzględnia ogół czynników wpływających na rozwój nowoczesnych technologii, m.in. czynników społeczno-kulturowych, ekonomicznych, prawnych i technologicznych. Stąd wśród priorytetów badań nad NSI wymienia się między innymi stworzenie spójnego politycznie uzasadnienia dla rozwoju innowacji, a następnie znalezienie sposobu na jego popularyzację wśród obywateli i w administracji.

Innowacyjność polskiej gospodarki

Pod względem innowacji w produkcji i gospodarce polskie przedsiębiorstwa należą do najmniej aktywnych w Unii Europejskiej. Według instytucji PRO INNO Europe, założonej przez Komisję Europejską do badania rozwoju innowacyjności, polskie przedsiębiorstwa w 2009 zajmowały 23. miejsce na 27. krajów Unii. Współczynnik SII (Summary Innovation Index) dla Polski wynosił w 2009 roku 0,317 przy średniej unijnej 0,478. Innowacyjność polskiej gospodarki rośnie jednak bardziej niż wielu krajów Unii – w 2007 współczynnik SII wynosił 0,270 przy średniej 0,450. W rankingu przedsiębiorstw wydających najwięcej na świecie na badania zostały uwzględnione dwa polskie przedsiębiorstwa: Telekomunikacja Polska (488. pozycja) oraz KGHM Polska Miedź (864. pozycja), podczas gdy w pierwszej pięćdziesiątce jest osiemnaście przedsiębiorstw z UE.

Według Ministerstwa Gospodarki największymi barierami dla rozwoju innowacyjności polskich przedsiębiorstw są wysokie koszty prowadzenia badań naukowych, oraz niechęć przedsiębiorców do podejmowania ryzyka związanego z wprowadzaniem nowych rozwiązań i produktów. W celu zwiększenia konkurencyjności polskiej gospodarki prowadzi się działania wspierające rozwój nowych technologii, np. zawarte w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka 2007–2013.

Skala działalności innowacyjnej przedsiębiorstw Polsce

78% średnich i dużych przedsiębiorstw w Polsce podjęło w ostatnich trzech latach prace nad rozwiązaniami o nowatorskim charakterze. Niezależnie od sektora, kluczowym obszarem działalności innowacyjnej są innowacje produktowo-usługowe, które w ostatnich trzech latach wdrożyło 58% przedsiębiorstw przemysłowych i 50% handlowych i usługowych. W przemyśle istotne są innowacje procesowe, które podjęło 60% przedsiębiorstw przemysłowych, a 48% je wdrożyło. Sektor handlu i usług stawia natomiast na innowacje organizacyjne – 46% przedsiębiorstw z tego sektora podjęło prace z tym związane, a 42% przedsiębiorstw wdrożyło nowe rozwiązania, przy czym tylko 10% to wdrożenia nowych rozwiązań w skali rynku. Dość rzadko podejmowane i wdrażane są natomiast nowatorskie formy marketingowe (odpowiednio 30% i 25%). W efekcie, choć przedsiębiorstwa często oceniają siebie jako organizacje bardzo zaawansowane pod względem innowacyjności, wyniki przeprowadzonych badań wykazują, że tylko 17% działających w Polsce średnich i dużych przedsiębiorstw przemysłowych oraz 13% przedsiębiorstw handlowych i usługowych to doświadczeni innowatorzy lub liderzy innowacji.

Strategie działalności innowacyjnej wśród przedsiębiorstw w Polsce

Bycie przedsiębiorstwem innowacyjnym jest strategicznym celem dla 47% średnich i dużych przedsiębiorstw. Stosunkowo rzadko (w 20% przypadków) jest to jednak cel o najwyższej randze. Cele, plany oraz sposób prowadzenia prac nad innowacjami rzadko są jednak ujęte w postaci formalnej strategii innowacyjności. W praktyce przedsiębiorstwa najczęściej kładą większy nacisk na przejmowanie najlepszych praktyk z rynku (12%) niż na wypracowywanie zupełnie nowych rozwiązań (6%). Dominującym podejściem jest oparcie prac nad innowacjami na wewnętrznych zasobach przedsiębiorstwa, jednak przy współpracy z podmiotami zewnętrznymi.

Główne problemy rynku innowacji w Polsce

Aspekt strukturalny

Efekty zewnętrzne innowacji, wiedza jako dobro publiczne

Innowator nie uzyskuje zwrotu z inwestycji, oddającego korzyści z wdrożenia nowego rozwiązania, które odniesie gospodarka. Niepewność dotycząca zwrotu z inwestycji jest barierą w prowadzeniu działalności innowacyjnej, na którą wskazuje 44% dużych i średnich przedsiębiorstw.

Nowe rozwiązania rozprzestrzeniając się między przedsiębiorstwami poprawiają produktywność nie tylko innowacyjnego przedsiębiorstwa, ale też konkurencji, która przyjmuje najskuteczniejsze na rynku rozwiązania aby na nim funkcjonować.

Wiedza i informacje są łatwe do kopiowania przez nieograniczoną liczbę podmiotów, co nie ułatwia kontroli nad tym procesem.

Asymetria informacji

Nakłady na rozwój innowacji są związane z dużo większym zakresem niepewności niż inwestycje w kapitał rzeczowy czy szkolenia pracowników. Im wcześniejsza faza innowacji, tym większe ryzyko zaangażowania się przedsiębiorstwa w tego rodzaju działalność.

Jest to szczególnie istotny problem dla małych i średnich przedsiębiorstw, które nie mają wystarczająco środków na dywersyfikację ryzyka.

Zawodność powiązanych rynków

Instytucje finansowe nie angażują się zbytnio w finansowanie innowacyjnych projektów z braku wystarczających kompetencji do oceny ich opłacalności. Instytucje te preferują tradycyjną działalność gospodarczą, z łatwiejszym do oszacowania poziomem ryzyka.

Rozwój instytucji typu venture capital może być zależny od czynników niezwiązanych wprost z potencjałem innowacyjnym (zamożność i rozkład dochodów w społeczeństwie, skłonność do ryzyka inwestorów), będąc jednocześnie bardzo podatnym na zmiany koniunktury, które przenoszą się na rynek innowacji.

Z kolei problemy rynku pracy oraz usług edukacyjnych mogą prowadzić do zbyt niskiej podaży wykwalifikowanych pracowników mogących rozwijać i wprowadzać nowe technologie. Dodatkowym ograniczeniem dla rozwoju innowacji mogą być zawodności rynkowe w obszarach, gdzie są one stosowane.

Aspekt finansowy

1) Niedopasowanie rodzajów instrumentów do adresowanych problemów – zbyt wysoki udział pomocy bezzwrotnej.

Stosowanie pomocy bezzwrotnej (granty naukowe) ma uzasadnienie na wcześniejszych etapach powstawania innowacji. W późniejszych fazach zwrotne formy pomocy oraz ulgi podatkowe w wielu wypadkach są efektywniejszymi instrumentami pokonywania barier innowacyjności niż kosztowny i zbiurokratyzowany system grantowy.

2. Niedopasowanie struktury wydatków proinnowacyjnych do potrzeb przedsiębiorstw – znaczącą część wsparcia dostają przedsiębiorstwa duże kosztem małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP)

Sektor MŚP w największym stopniu potrzebuje wsparcia w tworzeniu innowacji z powodu ograniczonych zasobów jakie mają należące do niego przedsiębiorstwa. Większość środków w ramach unijnego programu; „Innowacyjna Gospodarka” dostają duże przedsiębiorstwa. Im mniejsze przedsiębiorstwo, tym trudniej mu dostać dofinansowanie i może mieć problem z płynnością finansową niezbędną do skorzystania z pomocy bezzwrotnej w ramach zwrotu poniesionych wydatków.

Mocne i słabe strony polskiej gospodarki w kontekście wdrażania innowacji

Mocne strony:

• kapitał ludzki
• wielkość rynku jako całość
• możliwości pozyskania finansowania z rynku lub wsparcia państwa dla innowatorów

Słabe strony

• liczebność innowatorów
• niski kapitał społeczny.
• jakość, otwartość i atrakcyjność krajowego systemu badań
• postawienie innowacji w centrum agendy polityki publicznej
• poziom wydatków publicznych na badania i rozwój (B+R)
• kooperacja środowisk biznesowych i naukowych
• procedury administracyjne

Korzyści z działalności innowacyjnej

Spośród 487 działających w Polsce przedsiębiorstw zatrudniających minimum 50 osób, aż 90% innowatorów stwierdza, że innowacje wpłynęły na poprawę jakości oferowanych przez nich usług i produktów. Efektami działań innowacyjnych są także lepsze postrzeganie marki (84% przedsiębiorstw w przemyśle i 87% w handlu i usługach), a w handlu i usługach – wzrost jakości w obsłudze klienta (87%). Innowacje niosą też za sobą wzrost sprzedaży, co potwierdza ponad 70% respondentów, którzy wdrożyli innowacje w ciągu ostatnich 3 lat. Inną ważną korzyścią wymienianą przez przedsiębiorców jest zwiększenie efektywności operacyjnej i wydajności pracy, którą udało się osiągnąć 84% przedsiębiorstw przemysłowym oraz 80% przedsiębiorstw handlowych i usługowych. W wielu przypadkach wiąże się to z obniżeniem kosztów operacyjnych.

Coraz częściej to właśnie innowatorzy poprawiają swoją pozycję konkurencyjną i zwiększają udziały w rynku. Wdrożenia innowacji w latach 2014-2017 spodziewa się aż 83% przedsiębiorstw przemysłowych i 81% przedsiębiorstw handlowych, co oznaczałoby wzrost odsetka innowatorów o 11 punktów procentowych.

Instytucje i instrumenty wsparcia innowacji w Polsce

• Narodowe Centrum Nauki – stypendia dla naukowców
• Narodowe Centrum Badań i Rozwoju – programy InnoTech, KadTech, BroTech, Kreator innowacyjności, „Wsparcie innowacyjnej przedsiębiorczości akademickiej”, „Patent PLUS Wsparcie patentowania wynalazków”.
• Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości – Krajowa Sieć Innowacji KSU (Krajowego Systemu Usług), „Bon na innowacje”, Pożyczka na innowacje, konkurs „Polski Produkt Przyszłości”
• Bank Gospodarstwa Krajowego – Kredyt technologiczny, Krajowy Fundusz Kapitałowy
• Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej – Internetowy Portal Usługowy Urzędu Patentowego

Pozycja Polski w rankingach unijnych i światowych

(Nazwa rankingu – miejsce Polski)

• Knowledge Economy Index 2011 (Bank Światowy) – 38/145
• Global Innovation Index (BCG/MI/NAM 2009) – 52/110
• Economist Intelligence Unit’s innovation ranking (EIU 2009) 34/82
• Global Innovation Index 2011 (INSEAD 2011) – 43/125
• Global Creativity Index (Florida et al. 2011) – 41/82
• EU Innovation Union Scoreboard 2011 – 23/27