IV K
IV K – seria wąskotorowych lokomotyw parowych wyprodukowanych dla kolei saksońskich w latach 1892–1921 w zakładach Sächsische Maschinenfabrik. Stanowiły parowozy wieloczłonowe systemu Günthera-Meyera. Zbudowano 96 parowozów. Oznaczone następnie serią Kolei Niemieckich 9951–60.
| |
| Producent | |
|---|---|
| Lata budowy |
1892–1921 |
| Układ osi |
B’B’ n4v |
| Wymiary | |
| Masa służbowa |
26,8–28,6 t[1] |
| Masa przyczepna |
26,8–28,6 t[1] |
| Długość |
9000 mm[1] |
| Wysokość |
3150 mm[2] |
| Rozstaw osi skrajnych |
6200 mm[2] |
| Średnica kół napędnych |
760 mm[1] |
| Napęd | |
| Trakcja |
parowa |
| Ciśnienie w kotle |
12–15 at[1] |
| Powierzchnia ogrzewalna kotła |
46,87 m²[1] |
| Powierzchnia rusztu |
0,97 m²[1] |
| Średnica cylindra |
240/370 lub 400 mm[1] |
| Skok tłoka |
380 mm[1] |
| Pojemność skrzyni węglowej |
0,85–1,2 t[1] |
| Pojemność skrzyni wodnej |
2,4 m³[1] |
| Parametry eksploatacyjne | |
| Prędkość konstrukcyjna |
30 km/h[1] |
| Parametry użytkowe | |
| Rozstaw szyn |
750 mm[1] |
Historia powstania
edytujParowóz serii IV K został skonstruowany w zakładach Sächsische Maschinenfabrik (dawniej Richard Hartmann) w Chemnitz w odpowiedzi na zapotrzebowanie na mocniejsze lokomotywy dla sieci kolei wąskotorowych w Królestwie Saksonii pod koniec XIX wieku, uzupełniające lokomotywy serii I K i nieliczne II K i III K[3]. Dla uzyskania większej siły pociągowej lokomotywa miała cztery osie napędowe. Aby umożliwić zastosowanie wydajnego kotła przy zachowaniu możliwości wpisywania się w ciasne łuki, zdecydowano się na budowę parowozu wieloczłonowego systemu Günthera-Meyera, w którym zastosowano dwa wózki napędowe, z czterocylindrowym silnikiem sprzężonym[4]. W latach 1892-1921 zbudowano łącznie 96 lokomotyw o numerach od 103 do 198[4]. Początkowo nadano im nazwę serii HMTKV[2], oznaczającą lokomotywę budowy Hartmanna (H) typu Meyera (M), tendrzak (T – Tenderlok) wąskotorowy (K) z silnikiem sprzężonym (V – Verbundtriebwerk). Od 1896 roku oznaczono je serią K IV, a od 1900 roku według ostatecznego systemu: IV K (czwarty typ parowozu wąskotorowego, K od Kleinspur, dosłownie: „mały rozstaw”).
W toku długiej, prawie trzydziestoletniej budowy serii, zwiększono ciśnienie robocze pary z 12 do 14 atmosfer i masę służbową z 26,8 do 28,6 ton[5]. Lokomotywy późnej budowy, od oznaczonej późniejszym numerem 99 561, miały średnicę cylindrów niskiego ciśnienia powiększoną z 370 do 400 mm i zapas węgla zwiększony do 1,2 t[1].
Użycie
edytuj
Parowozy serii IV K, zbudowane w liczbie 96 sztuk, stały się najliczniejszą jednolitą serią parowozów wąskotorowych zbudowanych kiedykolwiek dla kolei niemieckich[6]. Używane były początkowo na licznych kolejach Saksonii o prześwicie 750 mm, których sieć do 1920 roku sięgnęła około 520 km[4]. Po I wojnie światowej Niemcy utraciły pięć lokomotyw tej serii, a pozostałe 91 zostało przejęte przez Koleje Rzeszy (Deutsche Reichsbahn)[4]. Otrzymały numer serii 9951–60 i numery z zakresu od 99 511 do 608 (511–546, 551–558, 561–579, 581–608)[1].
Po zakończeniu II wojny światowej pozostało w Niemczech 57 sprawnych lokomotyw tej serii[6]. Dziewięć z nich, używanych od 1950 roku na Rugii, wyposażono w hamulce pneumatyczne Knorra ze zbiornikami powietrza nad kotłem[7]. Od 1962 roku 25 lokomotyw zrekonstruowano z zastosowaniem nowych kotłów, część otrzymała też nowe ramy[8]. Zrekonstruowane lokomotywy można było odróżnić przez bardziej płaską górną powierzchnię zbieralnika pary i brak kwadratowej piasecznicy na kotle[8]. Ciśnienie pary sięgnęło 15 atmosfer[9].
1 lipca 1970 roku pozostałe lokomotywy przenumerowano według nowego schematu, z zachowaniem serii 99 i dotychczasowych numerów z dodaną na początku cyfrą 1, oraz dodaną na końcu po myślniku cyfrą kontrolną[10].
Dwie lokomotywy (554 i 558) po II wojnie światowej trafiły na Koleje Czechosłowackie, oznaczone jako seria U 99.5, z zachowaniem dotychczasowych numerów[2].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Obermayer 1977 ↓, s. 86.
- ↑ a b c d Jindřich Bek, Zdenek Bek: Encyklopedie Železnice. Parní lokomotivy ČSD [3]. Praga: Corona, 2000, s. 206-207. ISBN 80-86116-20-4. (cz.).
- ↑ Obermayer 1977 ↓, s. 87, 216-219.
- ↑ a b c d Obermayer 1977 ↓, s. 87.
- ↑ Obermayer 1977 ↓, s. 86, 89.
- ↑ a b Obermayer 1977 ↓, s. 89.
- ↑ Obermayer 1977 ↓, s. 89, 91.
- ↑ a b Obermayer 1977 ↓, s. 91.
- ↑ Obermayer 1977 ↓, s. 90.
- ↑ Obermayer 1977 ↓, s. 220.
Bibliografia
edytuj- Horst J. Obermayer: Taschenbuch Deutsche Schmalspur-Dampflokomotiven. Wyd. reprint 2011. Königswinter: HEEL Verlag, 1977. ISBN 978-3-86852-387-4. (niem.).
- Dirk Lenhard, Gerhard Moll, Reiner Scheffler: Die sächsische IV K. Freiburg: EK-Verlag, 2004. ISBN 3-88255-199-2. (niem.).