Format arkusza
Format arkusza – standardowe rozmiary arkusza papieru stosowane powszechnie w drukarniach i rysunku technicznym. Czasem pojęcie formatu stosuje się do arkuszy niepapierowych, np. format formy drukowej w drukarni offsetowej (czyli powlekanego warstwą światłoczułą arkusza blachy aluminiowej).
Norma ISO 216
edytuj
Podstawowa w Polsce norma arkuszy papieru PN-EN ISO 216:2009 jest zgodna z międzynarodową normą ISO 216[1]. Norma ta pierwotnie została stworzona przez Niemiecki Instytut Normalizacyjny – (DIN 476) w 1922 r.[2] Najbardziej popularnym formatem papieru jest A4.
Norma ISO 216 definiuje dwa szeregi formatów: A i B. Format C, stosowany głównie do rozmiarów kopert, jest zdefiniowany w normie ISO 269[3] (wycofana w 2009 roku, a polska wersja językowa została wycofana w 2014 roku)[4].
W formacie A stosunek krótszego boku do dłuższego jest zawsze jak 1 do √2 (tj. jak bok kwadratu do jego przekątnej) z zaokrągleniem do pełnych milimetrów. Taki stosunek długości boków powoduje, że po złożeniu arkusza na pół krótszymi bokami do siebie uzyskuje się dwa arkusze o takiej samej proporcji boków, jak arkusz wyjściowy. Długości boków formatu A0 są tak dobrane, że jego powierzchnia wynosi 1 m². Kolejne, mniejsze formaty z tej serii, są tworzone przez dzielenie arkuszy w połowie ich dłuższego boku. Stąd format A1 jest połową A0, A2 połową A1 itd., jednak zawsze z zaokrągleniem do pełnych milimetrów.
Wymiary formatów B są średnią geometryczną z dwóch pośrednich wymiarów A (zatem i ich proporcje są jak 1 do √2), z zaokrągleniem do pełnych mm, np. wymiary boków B1 są średnią geometryczną z boków A1 i A0. Wreszcie, wymiary formatów C są średnią geometryczną z odpowiednich wymiarów A i B, np. format C2 jest średnią geometryczną z A2 i B2.
Głównym przeznaczeniem serii formatów C są koperty. W tym przypadku numeracja informuje, jakiego rodzaju arkusz formatu A można bez składania umieścić w danej kopercie, np. do koperty C4 mieści się bez składania papier A4. Jeśli papier A4 zostanie raz złożony na pół, będzie miał wymiary A5, zatem zmieści się w kopercie C5. Z kolei po dwukrotnym złożeniu na pół arkusz A4 mieści się w kopercie C6. Także w tej serii formatów długości boków zachowują proporcję 1 do √2.
Ze względu na swoją praktyczność norma ta jest stosowana w większości krajów świata. Wyjątkiem są tylko USA, Kanada, Meksyk i Japonia. W USA i Kanadzie najbardziej popularnym formatem papierów jest system Letter-Legal-Executive[5], zaś w Japonii stosowany jest system używający podobnej do ISO struktury, ale o minimalnie odmiennych wymiarach[6].
Rozmiary papieru zgodne z normą ISO 216[7] dla szeregu A i B, i ISO 269 dla szeregu C[8]:
| format zasadniczy | formaty pomocnicze | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| szereg A | szereg B | szereg C | |||
| Symbol formatu | Wymiary arkusza [mm] | Symbol formatu | Wymiary arkusza [mm] | Symbol formatu | Wymiary arkusza [mm] |
| 4A0 | 1682×2378 | — | — | — | — |
| 2A0 | 1189×1682 | — | — | — | — |
| A0 | 841×1189 | B0 | 1000×1414 | C0 | 917×1297 |
| A1 | 594×841 | B1 | 707×1000 | C1 | 648×917 |
| A2 | 420×594 | B2 | 500×707 | C2 | 458×648 |
| A3 | 297×420 | B3 | 353×500 | C3 | 324×458 |
| A4 | 210×297 | B4 | 250×353 | C4 | 229×324 |
| A5 | 148×210 | B5 | 176×250 | C5 | 162×229 |
| A6 | 105×148 | B6 | 125×176 | C6 | 114×162 |
| A7 | 74×105 | B7 | 88×125 | C7 | 81×114 |
| A8 | 52×74 | B8 | 62×88 | C8 | 57×81 |
| A9 | 37×52 | B9 | 44×62 | C9 | 40×57 |
| A10 | 26×37 | B10 | 31×44 | C10 | 28×40 |
| format DL | 99×210 | — | — | koperta DL | 110×220 |
| — | — | — | — | C7/6 | 81×162 |
Norma ISO 217
edytujPolska norma arkuszy papieru PN-EN ISO 217:2013-11E[9] jest zgodna z międzynarodową normą ISO 217[10] i opisuje formaty nieprzyciętych arkuszy ("brutto") — większe od odpowiedników z serii A by pomieścić spady drukarskie, które są później odcinane przywracając format A.
Porównawczo:
- Arkusz formatu A0 (ISO 216) ma powierzchnię 1m²
- Arkusz formatu RA0 (ang. raw – surowy) ma powierzchnię 1.05m²
- Arkusz formatu SRA0 (ang. supplementary raw — uzupełniający surowy) ma powierzchnię 1.15m²
| RA | Format [mm] | SRA | Format [mm] |
|---|---|---|---|
| RA0 | 860×1220 | SRA0 | 900×1280 |
| RA1 | 610×860 | SRA1 | 640×900 |
| RA2 | 430×610 | SRA2 | 450×640 |
| RA3 | 305×430 | SRA3 | 320×450 |
| RA4 | 215×305 | SRA4 | 225×320 |
System amerykański
edytuj
Do 1992 r. system amerykański nie był precyzyjnie unormowany. W codziennej praktyce stosowano cztery formaty: letter („listowy”), legal („oficjalny”) i executive („biurowy”), zdefiniowane w calach. Oprócz tego, we wszystkich instytucjach rządowych USA stosowano obowiązkowo format „government-letter” (8×10½ cala). Format ten wprowadził sekretarz handlu USA Herbert Hoover, który chciał w ten sposób zaoszczędzić na kosztach działania rządu USA, gdyż w tym czasie format ten był powszechnie stosowany w kołonotatnikach w szkołach na terenie kraju i arkusze papieru w tym formacie były tańsze od arkuszy w innych formatach[11]. Format ten został zniesiony w czasach prezydentury Ronalda Reagana, kiedy to American National Standards Institute na wniosek producentów drukarek i urządzeń kopiujących opracował normę ANSI/ASME Y14.1 obowiązującą z drobnymi poprawkami także współcześnie[12]. Identyczne rozmiary papieru obowiązują także w Kanadzie i częściowo w Meksyku[13].
Lista oficjalnych formatów stosowanych w USA zgodnie z normą ANSI/ASME Y14.1[12]:
| Nazwa | Cale | [mm] | Proporcje |
|---|---|---|---|
| Quarto | 10 × 8 | 254×203 | 1,25 |
| Foolscap | 13 × 8 | 330×203 | 1,625 |
| Executive | 10½× 7¼ | 267×184 | 1,4483 |
| Government-Letter | 10½× 8 | 267×203 | 1,3125 |
| Letter | 11 × 8½ | 279×216 | 1,2941 |
| Legal | 14 × 8½ | 356×216 | 1,6471 |
| Ledger, Tabloid | 17 ×11 | 432×279 | 1,5455 |
| Post | 19¼×15½ | 489×394 | 1,2419 |
| Crown | 20 ×15 | 508×381 | 1,3333 |
| Large Post | 21 ×16½ | 533×419 | 1,2727 |
| Demy | 22½×17½ | 572×445 | 1,2857 |
| Medium | 23 ×18 | 584×457 | 1,2778 |
| Royal | 25 ×20 | 635×508 | 1,25 |
| Elephant | 28 ×23 | 711×584 | 1,2174 |
| Double Demy | 35 ×23½ | 889×597 | 1,4894 |
| Quad Demy | 45 ×35 | 1143×889 | 1,2857 |
| STMT | 8½× 5½ | 216×140 | 1,5455 |
| A (Letter) | 11 × 8½ | 279×216 | 1,2941 |
| B (Ledger, Tabloid) | 17 ×11 | 432×279 | 1,5455 |
| C | 22 ×17 | 559×432 | 1,2941 |
| D | 34 ×22 | 864×559 | 1,5455 |
| E | 44 ×34 | 1118×864 | 1,2941 |
Tradycyjny system brytyjski
edytujTradycyjny system brytyjski powstał w połowie XVIII w. i był w użyciu w imperium brytyjskim aż do jego upadku po II wojnie światowej. Z tego systemu wywodzi się współczesny system amerykański – pozostałe kraje dawnego Imperium przeszły w większości na system ISO 216. W samej Wielkiej Brytanii system ten był stopniowo zastępowany systemem ISO od połowy lat 60. XX w. Pewne elementy tego systemu są jednak wciąż w użyciu w sądownictwie brytyjskim i na dworze królewskim.
System ten opiera się na kilkunastu podstawowych formatach papieru, których pochodne, podobnie jak w systemie ISO 216, tworzy się przez cięcie podstawowego formatu w połowie ich dłuższego boku. Formaty powstające przez cięcie formatów podstawowych oznacza się przedrostkami pochodzącymi z łaciny, np. poprzez trzykrotne złożenie na pół formatu „Royal” uzyskuje się format „Royal Octavo”.
Niektóre, częściej używane formaty brytyjskie[14]:
| Nazwa | Cale | [mm] | Proporcje |
|---|---|---|---|
| Emperor | 72 × 48 | 1829 × 1219 | 1,5 |
| Antiquarian | 53 × 31 | 1346 × 787 | 1,7097 |
| Grand Eagle | 42 × 28¾ | 1067 × 730 | 1,4609 |
| Colombier | 34½ × 23½ | 876 × 597 | 1,4681 |
| Atlas* | 34 × 26 | 864 × 660 | 1,3077 |
| Imperial* | 30 × 22 | 762 × 559 | 1,3636 |
| Pinched Post | 28½ × 14¾ | 724 × 375 | 1,9322 |
| Elephant* | 28 × 24 | 711 × 584 | 1,2174 |
| Princess | 28 × 21½ | 711 × 546 | 1,3023 |
| Cartridge | 26 × 21 | 660 × 533 | 1,2381 |
| Royal* | 25 × 20 | 635 × 508 | 1,25 |
| Sheet and Half Post | 23½ × 19½ | 597 × 495 | 1,2051 |
| Medium* | 23 × 18 | 584 × 457 | 1,2778 |
| Demy* | 22½ × 17½ | 572 × 445 | 1,2857 |
| Large Post | 21 × 16½ | 533 × 419 | 1,2727 |
| 20 × 15½ | 508 × 394 | 1,2903 | |
| Copy Draught | 20 × 16 | 508 × 406 | 1,25 |
| Crown* | 20 × 15 | 508 × 381 | 1,3333 |
| Post* | 19¼ × 15½ | 489 × 394 | 1,2419 |
| Foolscap* | 17 × 13½ | 432 × 343 | 1,2593 |
| Small Foolscap | 16½ × 13¼ | 419 × 337 | 1,2453 |
| Brief | 16 × 13½ | 406 × 343 | 1,1852 |
| Pott | 15 × 12½ | 381 × 318 | 1,2 |
System japoński
edytujW Japonii obowiązuje norma JIS P 0138, która definiuje dwie główne serie formatów. Seria A jest zbliżona do serii A ISO 216, jednak nieco inaczej zaokrągla wymiary mniejszych formatów do pełnych milimetrów. Wymiary serii B są zdefiniowane jako posiadające 1,5 raza mniejsze powierzchnie od wymiarów serii A. Stąd wymiary boków japońskiej serii B nie odpowiadają serii B ISO, lecz są średnio 1,22 raza mniejsze od odpowiednich wymiarów serii A[6].
W Japonii istnieje także kilka tradycyjnych wymiarów papieru, które są głównie stosowane do druku książek i nie występują w ogólnie dostępnych artykułach papierniczych. Dwa najbardziej znane wymiary tego rodzaju to Shiroko-ban[15] i Kiku[15].
Tabela japońskich formatów papieru (rozmiary JIS w mm)[6][15]:
| Format B | Shiroko ban | Kiku | |
|---|---|---|---|
| 0 | 1030×1456 | ||
| -1 | 728×1030 | ||
| -2 | 515×728 | ||
| -3 | 364×515 | ||
| -4 | 257×364 | 264×379 | 227×306 |
| -5 | 182×257 | 189×262 | 151×227 |
| -6 | 128×182 | 127×188 | |
| -7 | 91×128 | ||
| -8 | 64×91 | ||
| -9 | 45×64 | ||
| -10 | 32×45 | ||
| -11 | 22×32 | ||
| -12 | 16×22 |
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ 14:00-17:00, ISO 216:2007 [online], ISO [dostęp 2019-05-05] (ang.).
- ↑ DIN-Papierformate (Endformate) – DIN 476 Teil 1 und DIN 476 Teil 2 [online], Papyrus [dostęp 2019-05-05].
- ↑ 14:00-17:00, ISO 269:1985 [online], ISO [dostęp 2019-05-05] (ang.).
- ↑ PN-ISO 269:2000 – wersja polska [online], sklep.pkn.pl [dostęp 2019-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-05].
- ↑ Territory Information [online], www.unicode.org [dostęp 2019-05-05].
- ↑ a b c Japanese Paper Sizes – JIS A and JIS B Series [online], www.papersizes.org [dostęp 2019-05-05].
- ↑ Formaty arkusza. Norma ISO 216. [online], formaty.xtl.pl [dostęp 2019-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-05].
- ↑ Formaty arkusza. Format C [online], formaty.xtl.pl [dostęp 2019-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-05].
- ↑ PN-EN ISO 217:2013-11E Papier -- Formaty brutto -- Oznakowanie i tolerancje wymiarów szeregu podstawowego i uzupełniającego oraz identyfikacja kierunku podłużnego. Warszawa: Polski Komitet Normalizacyjny, Wydział Wydawnictw Normalizacyjnych, 2013. ISBN 978-83-275-2009-8.
- ↑ ISO/TC 6, ISO 217:2013 Paper — Untrimmed sizes — Designation and tolerances for primary and supplementary ranges, and indication of machine direction [online], ISO [dostęp 2024-06-10] (ang.).
- ↑ Why is US Letter paper 8.5″ x 11″? Was Hoover a tree hugger? | David Berman Communications [online], davidberman.com [dostęp 2019-05-05].
- ↑ a b ASME Y14.1 – Decimal Inch Drawing Sheet Size and Format | Engineering360 [online], standards.globalspec.com [dostęp 2019-05-05].
- ↑ US Paper Sizes – Letter & Legal Paper Format Dimensions [online], www.papersizes.org [dostęp 2019-05-05].
- ↑ Traditional UK Writing Size Paper (5 page sizes) – sizepaper.com [online], web.archive.org, 20 lipca 2013 [dostęp 2019-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2013-07-20].
- ↑ a b c Paper Sizes [online], www.papersizes.io [dostęp 2019-05-05] (ang.).
