2 Księga Machabejska
Druga Księga Machabejska – księga historyczna wchodząca w skład katolickiego i prawosławnego kanonu Starego Testamentu jako księga deuterokanoniczna. Przez wyznawców judaizmu i Kościoły protestanckie zaliczana do ksiąg apokryficznych[1]. Nie jest dalszym opowiadaniem Pierwszej Księgi Machabejskiej, lecz opisuje wypadki jej pierwszych siedmiu rozdziałów.
Autorstwo, język i przekaz
edytujBibliści przyjmują, że Druga Księga Machabejska została napisana po grecku przez pisarza żydowskiego, który znacznie lepiej niż autor Pierwszej Księgi Machabejskiej znał instytucje i osobistości świata hellenistycznego swojej epoki. Jak podaje sam autor księgi, poza zamieszczonymi listami do Żydów w Egipcie, literackim materiałem użytym podczas redagowania było dzieło Jazona z Cyreny. Hieronim ze Strydonu uważał tę księgę za grecki oryginał. Dla Dalmaty o greckim rodowodzie księgi świadczyć miał przede wszystkim jej styl[2].
Tekst 2 Mch zachował się w Kodeksie Aleksandryjskim i Kodeksie weneckim oraz w różnych minuskułach. Niestety, cześć księgi z Kodeksu Synajskiego zaginęła. Józef Flawiusz w swych Dawnych dziejach Izraela odnosi się raczej do treści 1 Księgi Machabejskiej, ignorując zupełnie księgę drugą. Autorem zawartego w Wulgacie łacińskiego tłumaczenia tekstu 2 Księgi Machabejskiej nie jest św. Hieronim, gdyż dla niego Księgi Machabejskie nie były księgami kanonicznymi[2].
Żydowscy bibliści raczej datują redakcję księgi na 1 poł. I wieku p.n.e., zaś szkoła katolicka na ostatnie lata II wieku p.n.e. Dzieło zredagowano w koine w środowisku żydowskim w Aleksandrii w Egipcie, zapewne po 124 p.n.e.[2] Autor ma na celu pobudzenie swojej aleksandryjskiej wspólnoty żyjącej w diasporze do miłości do Świątyni Jerozolimskiej i braci żyjących w Ziemi Świętej (termin użyty w księdze[3]). Świątynia jest dla niego centrum życia religijnego Narodu Wybranego, przez co stanowi przedmiot nienawiści dla pogan. Dzieło, chociaż jest zaliczane do ksiąg historycznych Starego Testamentu, posiada przede wszystkim wymowę parenetyczną[2].
Forma literacka
edytujNarracja prowadzona jest prozą. Na samym początku autor-redaktor zamieścił dwa listy żydowskie. Przed opisem śmierci Antiocha Epifanesa przytoczony został list króla do Żydów, zapewne pierwotnie skierowany do obywateli Antiochii, następnie przez Jazona z Cyreny uczyniony glosą dla potrzeb swojego dzieła (por. przypis Mch 9,19[4]). Oprócz tego przytoczone zostały jeszcze cztery mniejsze listy: Lizjasza, dwa Antiocha V Eupatora oraz legatów rzymskich (por. 11,16-38)[2].
Literaturoznawcy zwracają uwagę na patetyczny styl tekstu Drugiej Księgi Machabejskiej – charakterystyczny dla literatury hellenistycznej, ubogacony cudownościami i idealizmami. Tekst zawiera oratorskie antytezy i dyskursy retorskie, zachowujące reguły ustanowione przez Izokratesa[5]. W okresie, gdy powstawały Księgi Machabejskie za wypowiadanie imienia Bożego groziła kara śmierci, autor zastępował Tetragram słowem „Niebo”[6].
Treść
edytujIlustacje do 2 Księgi Machabejskiej w La Grande Bible de Tours z 1843
2 Mch 3,24-27
2 Mch 5,1-4
_(14784994125).jpg)
2 Mch 6,30-31
2 Mch 7,27-29
2 Mch 9,1-9
2 Mch 15,23
Druga Księga Machabejska przedstawia dzieje walk Izraelitów prowadzonych przeciwko Seleucydom. Żydzi wystąpili zbrojnie, by odzyskać wolność religijną i polityczną. Narracja 2 Mch częściowo jest równoległa z narracją 1 Mch. Opisano okres od wydarzeń z końca panowania Seleukosa IV Filopatora aż do upadku Nikanora w 160 roku p.n.e.. Obejmuje on 15 lat, które w 1 Mch opisane zostały zaledwie w pierwszych siedmiu rozdziałach. W 2 Mch zastosowany został żydowski sposób liczenia czasu, analogiczny do babilońskiego, wyjątkiem są listy cytowane w rozdz. 11, datowane według sposobu macedońskiego[2].
Można wyróżnić cztery zasadnicze części księgi[2]:
- Pierwsza – listy do Żydów w Egipcie – rozdz. 1-2
- Druga – historia Heliodora – rozdz. 3
- Trzecia – hellenizacja za Antiocha Epifanesa – 4,1-10,8 (kończy się ustanowieniem święta Chanuka)
- Czwarta – walki Judy Machabeusza – 10,9-15,39 (kończy się śmiercią Nikanora i epilogiem redaktora)
Doktryna judaistyczna
edytujŚwiątynia Jerozolimska stanowi niejako oś przesłania księgi[7]. W księdze jest mowa o ustanowieniu dwóch świąt hebrajskich związanych ze świątynią:
- święta Oczyszczenia Świątyni – Chanuka (2 Mch 10, 1-8)[8];
- święta Nikanora (2 Mch 15, 25-36), które obchodzone było trzynastego dnia miesiąca Adar, a więc jeden dzień przed świętem Purim (por. Est 9, 20-22)
Teologia katolicka
edytujWedług katolickich egzegetów Druga Księga Machabejska jako pierwsza i jedyna w całym Starym Testamencie ukazuje naukę o czyśćcu i jako pierwsza ukazuje naukę o zmartwychwstaniu[1][9] (por. 2 Mch 12, 44-45; 2 Mch 6, 18-31; 2 Mch 7, 1-42) oraz modlitwę żywych za umarłych i odwrotnie[9][6]. W Septuagincie trzykrotnie użyto słowa taũta („je otrzymałem”, „je oddaję”, „je otrzymam”), które jest odnoszone do ciała męczennika, a tym samym wprowadza w Biblii ideę zmartwychwstania w ciele[1].
Nazwa
edytujPodobnie jak w przypadku Pierwszej Księgi Machabejskiej, tytuł Drugiej jest odniesieniem do przydomka pierwszego przywódcy powstania przeciwko Seleucydom, tzn. Judy Machabeusza. Nazwa Machabeusz w języku hebrajskim oznacza tyle co „młot”. Działania zbrojne Judy Machabeusza były mocne jak uderzenie młota. Przydomek przeszedł również na pozostałych braci[2].
Chronologia wydarzeń przedstawionych w dziele
edytujWydarzenia za Seleukosa IV Filopatora
edytuj| Wydarzenie/fakt[10] | 2 Mch | 1 Mch | Propozycja datacji[11] |
|---|---|---|---|
| Heliodor w Jerozolimie za Seleukosa IV Filopatora | 3 | – | 187-175 |
Hellenizacja za Antiocha Epifanesa
edytuj
| Wydarzenie/fakt[12] | 2 Mch | 1 Mch | Propozycja datacji |
|---|---|---|---|
| działania arcykapłanów Jazona i Menelaosa | 4 | 1,10-15; 8,17; 3,38 | 175-172 |
| (2.) wyprawa Antiocha IV do Egiptu, splądrowanie świątyni w Jerozolime |
5,1-23 | 1,16-19; 1,20-24 | 168 |
| mizarcha Apoloniusz w Judei | 5,24-26 | 1,29-37 | |
| Juda Machabeusz na pustyni | 5,27 | 1,53+2,28 | |
| nasilenie hellenizacji za Antiocha IV | 6,1-17 | 1,45-51; 1,60-61; 2,29-38 | |
| męczeństwo Eleazara | 6,18-31 | – | 167-164 |
| męczeństwo siedmiu braci | 7 | – | 167-164 |
| wybuch powstania | 8,1-7 | 3,3-9 | |
| wyprawa Nikanora i Gorgiasza | 8,8-11 | 3,28-4,25 | |
| zwycięstwo nad Nikanorem | 8,12-29 | 3,48nn | |
| zwycięstwo nad Tymoteuszem i Bakchidesem | 8,30-33 | – | |
| powrót Nikanora do Antiochii | 8,34-36 | – | |
| śmierć Antiocha Epifanesa | 9 | 6,1-16 | 164 |
| oczyszczenie świątyni przez Judę Machabeusza | 10,1-8 | 4,36-61 | 15 grudnia 164 |
Hellenizacja za Antiocha V Eupatora
edytuj| Wydarzenie/fakt[13] | 2 Mch | 1 Mch | Propozycja datacji |
|---|---|---|---|
| panowanie Antiocha V Eupatora | 10,9-13 | 6,17 | 164 |
| potyczki Gorgiasza z Żydami | 10,14 | – | |
| wojska Judy w Idumei | 10,15-23 | 5,1-8 | |
| zdobycie Gezeru | 10,24-38 | 13,43-48 | |
| pierwsza wyprawa Lizjasza | 11,1-12 | 4,26-35 | |
| listy traktatowe | 11,13-38 | 6,57-61 | 164 |
| walki w Jafie i Jamne | 12,1-9 | – | 164 |
| walki w Gileadzie | 12,10-37 | 5,24-54 | |
| ofiara za zmarłych | 12,38-45 | – | |
| wyprawa Antiocha V Eupatora i Lizjasza | 13,1-8 | 6,30 | jesień 163 |
| zwycięstwo w Modin | 13,9-17 | 4,36; 6,43nn | |
| negocjacje króla z Żydami | 13,18-26 | 6,48-63 | |
| Demetriusz w Trypolisie | 14,1-2 | – | wiosna 161 |
| wystąpienie arcykapłana Alkimosa | 14,3-10 | 10,30nn | |
| Nikanor wodzem w Judei | 14,11-14 | 7,27-28.31 | |
| zdrada Nikanora | 14,26-36 | 7,29-30.33-38 | |
| obława na Razisa | 14,37-46 | – | |
| bluźnierstwa Nikanora | 15,1-5 | – | |
| mowa i sen Judy Machabeusza | 15,6-16 | – | |
| przygotowania do bitwy | 15,17-24 | 7,40-42 | |
| klęska i śmierć Nikanora | 15,25-36 | 7,43-50 | marzec 160 |
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Tomasza Niemas: Perspektywa eschatologiczna proegzystencji wierzących w przekazie wierzących w przekazie Pisma Świętego. Wrocław: TUM Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, 2016, s. 219, seria: Bibliotheca Biblica. ISBN 978-83-7454-302-6.
- ↑ a b c d e f g h Wstęp do Ksiąg Machabejskich. W: Biblia Jerozolimska. Poznań: Pallottinum, 2002, s. 587–589. ISBN 83-7014-519-1.
- ↑ Por. Mch 1,7.
- ↑ Biblia Jerozolimska. Poznań: Pallottinum, 2002, s. 641. ISBN 83-7014-519-1. (pol.).
- ↑ Gianfranco Ravasi: Maccabei. W: Nuovo Dizionario di Teologia Biblica. Wyd. 8. Cinisello Balsamo: Edizioni San Paolo, 2005, s. 866. ISBN 88-215-1579-6. (wł.).
- ↑ a b David W. Suter: Druga Księga Machabejska. W: Encyklopedia Biblijna. Warszawa: Vocatio, 1999, s. 210–211. ISBN 83-7146-075-9. (pol.).
- ↑ Rafał Żebrowski: Machabejskie (Machabeuszy) Księgi. jhi.pl. [dostęp 2018-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-26)]. (pol.).
- ↑ Magdalena Bendowska: Chanuka. jhi.pl. [dostęp 2018-01-23]. (pol.).
- ↑ a b Franz Zeilinger: Wiara w zmartwychwstanie w Biblii. Kraków: WAM, 2011, s. 248. ISBN 978-83-7505-604-4.
- ↑ Por. 2 Mch 3.
- ↑ Według Biblii jerozolimskiej.
- ↑ Por. 2 Mch 4,1-10,8.
- ↑ Por. 2 Mch 10,9-15,36.
