Maślanka ceglasta
Maślanka ceglasta (Hypholoma lateritium (Schaeff.) P. Kumm) – gatunek grzybów z rodziny pierścieniakowatych (Strophariaceae). We wcześniejszych klasyfikacjach zaliczany był do rodzaju Psilocybe jako łysiczka ceglasta (Psilocybe lateritia)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
maślanka ceglasta |
| Nazwa systematyczna | |
| Hypholoma lateritium (Schaeff.) P. Kumm Führ. Pilzk. (Zerbst): 72 (1871) | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Hypholoma, Strophariaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1774 r. Jacob Christian Schaeffer nadając mu nazwę Agaricus lateritius. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1871 r. Paul Kummer[1].
Niektóre synonimy naukowe[2]:
- Agaricus carneolus Batsch
- Agaricus lateritius Schaeff.
- Agaricus lateritius var. pomposus (Bolton) Pers.
- Agaricus pomposus Schumach.
- Agaricus pomposus Bolton
- Agaricus sublateritius Schaeff.
- Agaricus sublateritius var. schaefferi Berk. & Broome
- Agaricus sublateritius var. squamosus Cooke
- Cortinarius schaefferi (Berk. & Broome) Rob. Henry
- Deconica squamosa Cooke
- Dryophila sublateritia (Schaeff.) Quél.
- Geophila sublateritia (Schaeff.) Quél.
- Hypholoma lateritium (Schaeff.) P. Kumm. var. lateritium
- Hypholoma lateritium var. pomposum (Bolton) P. Roux & Guy Garcia
- Hypholoma sublateritium (Schaeff.) Quél.
- Hypholoma sublateritium f. pomposum (Bolton) Massee
- Hypholoma sublateritium f. vulgaris Massee
- Hypholoma sublateritium var. pomposum (Bolton) Rea
- Hypholoma sublateritium var. schaefferi (Berk. & Broome) Sacc.
- Hypholoma sublateritium var. squamosum (Cooke) Sacc.
- Naematoloma sublateritium (Schaeff.) P. Karst.
- Pratella lateritia (Schaeff.) Gray
- Psilocybe lateritia (Schaeff.) Noordel.
Nazwę polską nadał Stanisław Chełchowski w 1898 r. Pozycja taksonomiczna tego gatunku nie jest jasna. W Index Fungorum rodzaj Hypholoma jest opisany jako synonim rodzaju Psilocybe, jednak dla niektórych gatunków (w tym dla maślanki ceglastej) zachowana została nazwa rodzajowa Hypholoma. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako bedłki ceglaste, opieńki olszowe gorzkie, bedłka ceglasta, ostrzępka ceglastawa, płomiennica rozpostarta, a Władysław Wojewoda w 2003 zaproponował nazwę łysiczka ceglasta[3].
Morfologia
edytujŚrednica 3–9 cm, za młodu półkulisty, potem łukowaty, na koniec płaski. Jest mięsisty, gładki i nagi. Podczas wilgotnej pogody lepki. Środek kapelusza ma kolor ceglastoczerwony, brzegi żółtopomarańczowy. Przy brzegach występują włóknisto-łuseczkowate, białożółtawe resztki osłony[4].
Gęste, początkowo koloru żółtego, potem oliwkowobrązowego, czekoladowego lub oliwkowoczarnego[4].
Wysokość 2–4 cm, grubość 1,5–3 mm, walcowaty, z zanikającym wcześnie pierścieniem[4]. Jest włóknisty, górą bladożółty, na dole brunatny[5].
Żółtawy, lekko gorzki, bez zapachu[5].
- Cechy mikroskopowe
Wysyp zarodników fioletowo-brązowe. Zarodniki gładkie, elipsoidalne, cienkościenne o rozmiarach 6–7 × 3–4 μm. Pod wpływem KOH barwią się na żółtawo. Licznie występują wrzecionowate, ostro zakończone pleurocystydy o rozmiarach 40 × 10 μm. Wrzecionowato wybrzuszone lub cylindryczne, szkliste i cienkościenne cheilocystydy o półokrągłych szczytach mają rozmiar 35 × 8 μm[6].
Występowanie i siedlisko
edytujOpisano występowanie tego gatunku w Europie, wschodnich regionach Ameryki Północnej oraz w Japonii[7]. W Europie Środkowej jest pospolity[8], w Polsce bardzo pospolity[3].
Rośnie zazwyczaj kępkami na próchniejących pniakach lub pniach drzew liściastych, rzadziej iglastych[8]. Czasami występuje także na ściółce drzew liściastych[4].
Znaczenie
edytujSaprotrof[3]. Jest niejadalny z powodu gorzkiego smaku[9]. W medycynie ludowej był stosowany przy dolegliwościach reumatycznych, jednak jego działanie lecznicze nie zostało naukowo potwierdzone[8].
Gatunki podobne
edytuj- maślanka łagodna (Hypholoma capnoides). Jest jadalna, ma blaszki koloru makowoniebieskiego i występuje na drewnie drzew iglastych[4].
- maślanka wiązkowa (Hypholoma fasciculare) nie ma ceglastowybarwionego kapelusza, blaszki ma brudnozielonkawe, jest drobniejsza i bardziej gorzka[4].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2013-09-15]. (ang.).
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-09-20]. (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e f Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Mushroom Expert. [dostęp 201601-18].
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2016-01-10].
- ↑ a b c Andreas Gminder: Atlas grzybów jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.