Hymenaea

*Hymenaea*
	; H. courbaril
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bobowce
Rodzina	bobowate
Rodzaj	Hymenaea
	Nazwa systematyczna
	Hymenaea L.; Sp. Pl. 1192. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	H. courbaril Linnaeus
Synonimy
	Trachylobium Hayne.;
	Trachylobium Hayne.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Hymenaea – rodzaj drzew z rodziny bobowatych. Obejmuje co najmniej 14^[5]–16 gatunków^[6] występujących w tropikach Ameryki Południowej i Środkowej oraz w Afryce^[4]. Szybkoschnąca żywica tego gatunku zwana kopal (zarówno pozyskiwana z żywych i ściętych drzew, jak i z subfosylnych osadów) ma istotne znaczenie ekonomiczne. H. verrucosa jest źródłem kopalu wschodnioafrykańskiego, zaś H. courbaril dostarcza kopalu amerykańskiego^[7].

Rozmieszczenie geograficzne

Centrum zróżnicowania rodzaju jest Amazonia i Mata Atlântica, gdzie rośnie co najmniej 6 gatunków, 5 gatunków występuje w suchych lasach i zaroślach północno-wschodniej i południowo-wschodniej Brazylii, przy czym jeden z nich sięga po Paragwaj i Argentynę na południu. Jeden gatunek jest szeroko rozprzestrzeniony w tropikach Ameryki Południowej i Środkowej, sięgając po Meksyk i Karaiby na północy, jeden gatunek jest endemitem Kuby. Jeden gatunek (H. verrucosa) rośnie na wybrzeżach wschodniej Afryki, na Madagaskarze i Maskarenach^[5].

Szerzej rozprzestrzenione w tropikalnej Azji zostały gatunki o znaczeniu ekonomicznym – H. verrucosa i H. courbaril^[7]^[4].

Kwiaty H. stigonocarpa

Owoce H. courbaril

Morfologia

Pokrój: Drzewa i krzewy^[5].
Liście: Składają się z pary skórzastych, całobrzegich listków, nierzadko gruczołowato punktowanych, osadzonych na krótkim ogonku lub niemal siedzących. U nasady liścia szybko odpadające przylistki^[4].
Kwiaty: Zebrane w szczytowe grona i baldachogrona. Przysadki i podsadki jajowate lub okrągławe, szybko odpadające. Kielich rurkowaty, zrośnięty w części dolnej, w górnej rozszerzający się dzwonkowato lub lejkowato i tu z czterema skórzastymi działkami. Płatki korony białe w liczbie trzech lub pięciu. Mają takie same rozmiary, z wyjątkiem części gatunków, u których dwa dolne płatki są wyraźnie mniejsze. Czasem też u nasady płatki zwężone są w paznokieć. Pręcików jest 10, wszystkie są płodne, wolne, o nitkach nagich lub owłosionych u nasady. Słupek nitkowaty z drobnym szczytowym znamieniem^[4].
Owoce: Strąk owalny lub jajowaty. Owocnia gruba i skórzasta, czasem drewniejąca, szorstka. Nasiona nieliczne, o różnych rozmiarach^[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Detarieae z podrodziny Detarioideae w obrębie bobowatych Fabaceae^[8]^[2]. Dawniej wraz z plemieniem zaliczany do brezylkowych Caesalpinioideae^[2]. Taksonem siostrzanym jest najprawdopodobniej rodzaj Guibourtia. Kopalny gatunek z Dominikany – H. protera Poinar – uznawany jest za takson siostrzany dla wschodnioafrykańskiego H. verrucosa^[5].

Wykaz gatunków^[6]

Zastosowanie

Szybko twardniejąca żywica przypomina po zaschnięciu bursztyn. Źródłem żywicy jest głównie H. verrucosa (kapal wschodnioafrykański, tzw. „Zanzibar”) i H. courbaril (kopal amerykański). Z żywic tych wyrabia się lakiery, pokosty, linoleum, impregnuje się kable^[7]. Stosowane są one do kadzideł, do klejenia oraz w medycynie tradycyjnej. Drzewa z tego rodzaju dostarczają także jadalnych owoców, cenionego drewna (algarrobo, jatoba, courbaril, guapinol) stosowanego do wyrobu wysokiej jakości mebli, instrumentów, jachtów i jako surowiec konstrukcyjny. Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne^[5].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-29] (ang.).
↑ Hymenaea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2016-02-15].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Dezhao Chen, Prof. Dianxiang Zhang, Kai Larsen & Supee Saksuwan Larsen: Hymenaea Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-15].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Hymenaea. [w:] Legumes of the world [on-line]. Kew Royal Botanic Gardens. [dostęp 2016-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-05)].
↑ ^a ^b Hymenaea. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-02-15].
↑ ^a ^b ^c Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe. 1. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 210. ISBN 83-7079-778-4.
↑ Legume Phylogeny Working Group. A new subfamily classification of the Leguminosae based on a taxonomically comprehensive phylogeny. „Taxon”. 66, 1, s. 44–77, 2017.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-29] (ang.).

[ing-3] Hymenaea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2016-02-15].

[china-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Dezhao Chen, Prof. Dianxiang Zhang, Kai Larsen & Supee Saksuwan Larsen: Hymenaea Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-15].

[legumes-5] Hymenaea. [w:] Legumes of the world [on-line]. Kew Royal Botanic Gardens. [dostęp 2016-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-05)].

[tpl-6] Hymenaea. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-02-15].

[encyk-7] Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe. 1. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 210. ISBN 83-7079-778-4.

[lpwg-8] Legume Phylogeny Working Group. A new subfamily classification of the Leguminosae based on a taxonomically comprehensive phylogeny. „Taxon”. 66, 1, s. 44–77, 2017.

[5]

[6]

[4]

[7]

[1]

[2]

[3]

[8]