Hronec (wieś)
Hronec – wieś (obec) o charakterze osady przemysłowej w środkowej Słowacji, w powiecie breźnieńskim, w kraju bańskobystrzyckim, w historycznym regionie Horehronie. Powierzchnia: 35,15 km². Liczba ludności: 1220 mieszkańców (2011).
 Parowóz Czarnohrońskiej Kolei Leśnej (ČHŽ) | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Powiat | |||||
| Starosta |
Bohuslav Nemky[1] | ||||
| Powierzchnia |
35,15[2] km² | ||||
| Wysokość |
488[3] m n.p.m. | ||||
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Nr kierunkowy |
+421 48[3] | ||||
| Kod pocztowy |
976 45[3] | ||||
| Tablice rejestracyjne |
BR | ||||
Położenie na mapie Słowacji  | |||||
Położenie na mapie kraju bańskobystrzyckiego  | |||||
| 48°47′50″N 19°34′50″E/48,797222 19,580556 | |||||
| Strona internetowa | |||||
Położenie
edytujHronec leży niespełna 5 km na zachód od Brezna, na pograniczu Kotliny Brezneńskiej i Rudaw Weporskich, w dolnej części doliny Czarnego Hronu, u ujścia do niego potoku Osrblianka. Centrum miejscowości znajduje się na wysokości ok. 490 m n.p.m.
Historia miejscowości
edytujHronec jest jedną z najstarszych wsi w dolinie Hronu. Wspominany był już w 1357 r. jako osada założona przez Pawła, strażnika królewskiego rewiru łowieckiego (słow. Zvolenský les). W roku 1361 król Ludwik I Wielki uczynił go dziedzicznym sołtysem nowej wsi. W XV w. jej teren został jednak włączony w granice i pod jurysdykcję sołtysa sąsiedniej pasterskiej wsi Valaská[6]. Należała ona do feudalnego tzw. „państwa” z siedzibą na zamku w Slovenskej Ľupčy. W 1527 r. rozpoczęto w okolicy wydobycie rud żelaza i od tego czasu dzieje wsi na stałe już związały się z hutnictwem. Miejscowa produkcja hutnicza promieniowała w następnych wiekach na okoliczne miejscowości, a tutejsza huta stała się zalążkiem przemysłu hutniczego w tej części doliny Hronu[7].
W 1895 r. uruchomiona została linia kolejowa z Bańskiej Bystrzycy do Brezna. W tym samym czasie powstało jej krótkie odgałęzienie od stacji Chvatimech do hroneckiej odlewni. W 1908 r. rozpoczęto budowę pierwszego odcinka tzw. Czarnohrońskiej Kolei Leśnej (ČHŽ) z Hronca do Čiernego Balogu. Po wybudowaniu całej sieci wspomnianej wąskotorowej kolei leśnej miejscowość stała się punktem przeładunkowym, w którym na wagony o normalnym rozstawie kół przeładowywano rocznie do 300 tys. m³ drewna. Działały tu również parowozownia i warsztaty naprawcze ČHŽ. Kolej leśna przestała przewozić towary definitywnie w 1982 r. W okresie słowackiego powstania narodowego w 1944 r. w odlewni i warsztatach kolejowych produkowano elementy do powstańczego uzbrojenia. Działał tu też powstańczy szpital.
Obecnie obok podupadającej odlewni działa we wsi duży tartak, przerabiający drewno dostarczane z lasów w dolinie Czarnego Hronu. Mieszkańcy pracują również w hucie w sąsiedniej Podbrezovej lub w Breźnie.
Hronec jest punktem wyjściowym znakowanych szlaków turystycznych: na pobliski szczyt Chvatimech (880 m n.p.m.) oraz na Štromp (958 m n.p.m.) w Rudawach Weporskich. Uznaną atrakcją turystyczną jest Czarnohrońska Kolej Leśna kursująca ponownie od 1992 r. na odcinku Hronec – Čierny Balog (obecnie: Chvatimech – Hronec – Čierny Balog – Vydrová dolina).
Historia hutnictwa w Hroncu
edytujRównolegle z rozpoczęciem wydobycia rudy żelaza powstała w Hroncu prymitywna huta i kuźnice, przetwarzające jej produkcję na gotowe wyroby. Funkcjonowały one nieprzerwanie do końca XVIII w. W latach 1795 i 1805 wzniesiono tu dwa pierwsze w regionie wielkie piece, co zdecydowanie zwiększyło produkcję huty i jej jakość. Ponieważ miejscowa ruda nadawała się dobrze do produkcji żeliwa, szybko rozwinęło się odlewnictwo. Zakład wyspecjalizował się w wykonywaniu dużych odlewów, a w I połowie XIX w. był największą odlewnią na terenie ówczesnych Węgier[7].
W 1853 r. hronecka huta uruchomiła w Podbrezovej walcownię, która w krótkim czasie stała się zaczątkiem nowej, dużej huty, istniejącej do dziś. Po kryzysie gospodarczym w II połowie XIX w. zakład w Hroncu podupadł. W 1883 r. wygaszono ostatni wielki piec[7], pozostawiając jedynie odlewnię, do której surowiec zaczęto dowozić od 1895 r. koleją m.in. z niedalekiej Podbrezovej. W 1919 r. zakład został wykupiony przez nowo powstałe państwo czechosłowackie, a następnie znacznie zmodernizowany. Po II wojnie światowej odlewnię, częściowo zniszczoną, w 1946 r. odbudowano[7]. W znacznie ograniczonym zakresie funkcjonuje ona do chwili obecnej.
Osoby związane z miejscowością
edytujW Hroncu urodził się Ladislav Chudík (1924-2015), wybitny słowacki aktor teatralny i filmowy. Jego imieniem nazwano jedno ze źródeł na terenie wsi, u wylotu doliny Osrblianki (Prameň Ladislava Chudíka, popularnie "Chudíčka"), obmurowane w latach 2004/2005 i zaopatrzone w pamiątkową tabliczkę[8].
Zabytki
edytuj- dawna siedziba cesarskiego urzędnika (słow. komorský dom) z połowy XVIII w., barokowy, częściowo przebudowany;
- kościół pw. św. Klemensa z lat 1821–1826 - murowany, klasycystyczny, jednonawowy, z półkoliście zamkniętym prezbiterium i wieżą na osi, wtopioną w korpus budowli;
- przęsło pierwszego żeliwnego mostu w środkowej Europie z 1810 r., wykonane w tutejszej hucie – eksponowane przed zabudowaniami odlewni;
- żeliwne, odlewane latarnie z przełomu XIX i XX w. – nielicznie w centrum miejscowości.
Przypisy
edytuj- ↑ Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-11-17]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 35,15S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ wg strony wsi Hronec [1]
- ↑ a b c d Jozef Böhmer i in.: Slovenské rudohorie. Veporské vrchy. Turistický sprievodca ČSSR č. 20, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1987, s. 221-222, 245-256
- ↑ Mapa turystyczna. [dostęp 2024-02-02].
Bibliografia
edytuj- Adamec Vladimír, Jedličková Nora: Slovensko. Turistický lexikon, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1991, ISBN 80-7096-152-X;
Linki zewnętrzne
edytuj- Oficjalna strona internetowa (słow.)