Hipodrom (Stambuł)
Hipodrom[1], Hipodrom Konstantynopolitański (gr. Ἱππόδρομος τῆς Κωνσταντινουπόλεως, trl. Hippódromos tēs Kōnstantinoupóleōs) – nieistniejący bizantyjski tor wyścigowy dla koni i rydwanów, obecnie plac w Stambule.
 Ruiny Hipodromu na XVI-wiecznej rycinie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Styl architektoniczny | |
Położenie na mapie Turcji  | |
 41°00′23″N 28°58′33″E/41,006389 28,975833
| |
 |
 |
 |
Historia
edytujWedług szóstowiecznej tradycji budowę hipodromu miał rozpocząć ok. 196 roku Septymiusz Sewer (niektórzy uczeni kwestionują tę datę)[2]. Po przeniesieniu stolicy cesarstwa rzymskiego, Konstantyn Wielki, rozbudował i upiększył istniejący budynek cyrku, w którym rozgrywano wyścigi rydwanów. Oficjalna inauguracja budowli odbyła się 11 maja 330 roku – w tym samym dniu, co fundacja samego Konstantynopola[2]. Jedynym zachowanym elementem z tego okresu jest Dikiltaş czyli obelisk faraona Totmesa III, sprowadzony z Egiptu przez Teodozjusza i ustawiony w 390 roku[3] na zbudowanym już cokole[4]. Cokół pokrywają marmurowe płyty ozdobione płaskorzeźbami z wizerunkiem cesarza (przykład wczesnobizantyjskiej sztuki). Przedstawieniom tym towarzyszą inskrypcje greckie i łacińskie ku czci cesarza i jego prefekta Proklusa[3]. Sam obelisk (o wysokości ok. 19 m[4]), pokryty hieroglifami z imieniem Totmesa III i boga Horusa[3] znajdował się przed świątynią w Karnaku i datowany jest na XV w. p.n.e.[4] Pierwotnie obelisk mierzył ok. 30 m, lecz prawdopodobnie został uszkodzony w trakcie transportu[4].
W środkowej części hipodromu znajduje się Wężowa Kolumna. Według legendy pochodzi ona ze świątyni Apolla w Delfach, skąd została prawdopodobnie sprowadzona przez Konstantyna Wielkiego (pierwsza informacja o sprowadzeniu kolumny przez Konstantyna pochodzi z IX wieku)[5]. Została ufundowana przez greckie miasta, po zwycięskiej bitwie pod Salaminą i Platejami. W pewnym momencie kolumnę przekształcono w fontannę[5]. Trzy spiralnie splecione żmije z brązu miały wysokość ok. 8,0 m, obecnie 5,5 m. Głowa jednego węża zaginęła, pozostałych dwóch ocalały, jednak zostały przeniesione do muzeów – jedna do Muzeum Archeologicznego w Stambule, a druga do British Museum w Londynie[5].
Na południowym krańcu hipodromu znajduje się drugi, kamienny Obelisk Konstantyna o wysokości 32 m[6]. Nie wiadomo, kto i kiedy go ustawił. Najprawdopodobniej pochodzi z IV wieku[6]. Odnowiono go w X wieku za panowania Konstantyna VII Porfirogenety. Być może za panowania Konstantyna VII obelisk ozdobiono złoconymi plombami z brązu[6]. Płyty z brązu wywieziono podczas IV wyprawy krzyżowej w 1204 roku[6]. Podobny los spotkał wówczas rzeźby przedstawiające czwórkę koni, znaną dziś jako "Rumaki Lizypa". Ciągnęły one kwadrygę, a cały zespół rzeźbiarski zdobił lożę cesarską hipodromu. Konie, na polecenie ówczesnego doży Enrico Dandolo, zostały także wywiezione do Wenecji[7], gdzie ich kopie zdobią dziś Bazylikę św. Marka, a oryginały można podziwiać w Museo Marciano. Na północnym krańcu hipodromu znajduje się fontanna cesarza Wilhelma II, dar dla dynastii Osmanów. Fontanna została zaprojektowana i wykonana po wizycie cesarza.
W początkowym okresie hipodrom był budowlą o wymiarach 480 m (długość) na 117,0 m (szerokość)[potrzebny przypis]. Tory, na których rozgrywano wyścigi kwadryg dzieliła spina, a widownia (cavea) mogła pomieścić od 70[7] do około 100 tysięcy[3] widzów. Za panowania cesarzy bizantyjskich rywalizowały ze sobą cztery fakcje kibicujące poszczególnym jeźdźcom, posiadające jako znak rozpoznawczy własną barwę (niebieski, zielony, biały i czerwony)[8]. Fakcje włączyły się w działalność polityczną. Najsilniejszymi fakcjami w Konstantynopolu byli Błękitni (współpracujący z Białymi) oraz Zieloni (współpracujący z Czerwonymi)[8]. Poparcie którejkolwiek z drużyn było równoznaczne z opowiedzeniem się za konkretnym ugrupowaniem. W 532 roku na hipodromie doszło do starcia pomiędzy Niebieskimi a Zielonymi, podczas którego zginęło ok. 30 tysięcy osób[9]. Było to tzw. powstanie Nika[10].
W 1204 roku, po zdobyciu Konstantynopola przez krzyżowców, rozpoczął się proces niszczenia i grabieży miasta, w tym także hipodromu. Za panowania sułtana Ahmeta Camisi wykorzystano pozostały kamień z hipodromu do budowy Błękitnego Meczetu. Zaś sam hipodrom przemianowano na At Meydans, czyli „Koński Plac”.
W 1826 roku na placu doszło do rzezi janczarów zbuntowanych przeciwko edyktowi sułtana Mahmuda II, który postanowił rozwiązać ich korpus. Sułtan Abd-ul-Hamid II został usunięty z tronu po zamieszkach w 1909 roku, które miały tu miejsce.
Przypisy
edytuj- ↑ Polski egzonim uchwalony na 109. posiedzeniu KSNG.
- ↑ a b Leszka i Wolińska 2011 ↓, s. 120.
- ↑ a b c d Wojciech Hensel: Istambuł. Przewodnik turystyczny, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1986 ISBN 83-03-01328-9, s. 103-104
- ↑ a b c d Leszka i Wolińska 2011 ↓, s. 125.
- ↑ a b c Leszka i Wolińska 2011 ↓, s. 127.
- ↑ a b c d Leszka i Wolińska 2011 ↓, s. 126.
- ↑ a b Zenon Kosidowski: Rumaki Lizypa. Warszawa: Iskry, 1975, s. 10-22.
- ↑ a b Leszka i Wolińska 2011 ↓, s. 227.
- ↑ Leszka i Wolińska 2011 ↓, s. 331.
- ↑ Leszka i Wolińska 2011 ↓, s. 232.
Bibliografia
edytuj- Mirosław J. Leszka, Teresa Wolińska: Konstantynopol Nowy Rzym. Miasto i ludzie w okresie wczesnobizantyjskim. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-16521-5.