Henrykowo (powiat lidzbarski)
Henrykowo (niem. Heinrikau[4]) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie lidzbarskim, w gminie Orneta.
| wieś | |
 Kościół p.w.św.Katarzyny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
320[2] |
| Strefa numeracyjna |
55 |
| Kod pocztowy |
11-130[3] |
| Tablice rejestracyjne |
NLI |
| SIMC |
0153784 |
Położenie na mapie gminy Orneta  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu lidzbarskiego  | |
 54°10′36″N 20°09′28″E/54,176667 20,157778[1]
| |
W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Henrykowo, po jej zniesieniu w gromadzie Orneta. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego. Wieś znajduje się w historycznym regionie Warmia. W 1973 miejscowość należała do powiatu braniewskiego.
Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 507.
Historia
edytujWieś założona została około 1304 najprawdopodobniej przez Henryka Laberyka i wymieniana była już z kościołem roku 1312 i 1316. Ponownej lokacji w roku 1326 na obszarze 113 włók, położonych na polach Rudicus, Glebisken i Comainen w komornictwie melzackim, dokonała kapituła warmińska. Sześć włók przeznaczono na uposażenie kościoła, 11 włók nadano zasadźcy. Sołtys Henryk Labenyk odsprzedał sołectwo niejakiemu Gerardowi i popuścił wieś. Kapituła zmniejszyła obszar wsi o trzy włoki i znacznie obniżyła czynsz, natomiast nowemu sołtysowi nadano karczmę i młyn w zamian za roczny czynsz w wysokości 2,5 grzywny. Nowy przywilej lokacyjny wystawiono 28 października 1326 r. W 1430 r. gmina wiejska odkupiła od kapituły młyn, znajdujący się w pobliżu wsi za sumę 100 grzywien oraz pół włoki za 12 grzywien. W 1547 roku wspomniana karczma ponownie była własnością kapituły.
Wieś została zniszczona w czasie wojny głodowej i wojny trzynastoletniej.
W roku 1656 w Henrykowie użytkowane było 107 włók. W tym roku było tu trzech sołtysów, 23 gospodarstwa chłopskie i kilku zagrodników, karczmarz i młynarz. 6 włók należało do plebana.
W 1783 r. Henrykowo było wsią królewską, z kościołem i młynem, liczyło 69 domów. W 1784 r. w wyniku pożaru plebanii spaliły się liczne dokumenty parafialne. W 1820 r. we wsi było 61 domów z 465 mieszkańcami. W 1900 r. wieś obejmowała 1936,4 ha ziemi a w 1905–1937,4 ha i zamieszkiwało ją 857 osób. W 1939 r. we wsi odnotowano 188 gospodarstw domowych z 798 mieszkańcami, z których 553 utrzymywało się z rolnictwa i leśnictwa, 86 z pracy w przemyśle i rzemiośle, a 45 z pracy w handlu i komunikacji. W tym czasie we wsi było 12 gospodarstw rolnych o areale w przedziale 0,5-5 ha, 25 gospodarujących na areale 5–10 ha, 12 o powierzchni 10–20 ha, 25 gospodarujących na areale 20–100 ha i dwa gospodarstwa o powierzchni powyżej 100 ha.
Kościół
edytujKościół w Henrykowie wymieniany jest w dokumentach już w 1312 i 1316 r. Obecny kościół był wybudowany w drugiej połowie XIV wieku. W roku 1444 został zniszczony w pożarze. Kościół pw. św. Katarzyny był odbudowany i ponownie konsekrowany w 1501 r. Drewnianą wieżę wymieniono na murowaną latach 1710–1715. Odnawiany był w latach 1721, 1795, 1886 (wykonano nadbudowę szczytu wschodniego) i w roku 1960. Ten ostatni remont związany był z usuwaniem skutków zniszczeń z 1945 roku (pociski artyleryjskie zniszczyły wieżę). W 1960 r. kościół odnowiono i wyremontowano.
Jest to kościół salowy z gotycką zakrystią od północy (dobudowana w 1724 r.) i barokową kruchtą od południa. Schodkowy szczyt wschodni tylko we fragmentach zachował gotycki charakter. Wnętrze nakryte stropem z neobarokową polichromią, wykonaną przez Jana Strunge z Reszla w 1850 r.
Ołtarz główny z około 1800 wykonany w pracowni Christiana Beniamina Szultza. Ołtarz ten i ołtarze boczne poświęcone były w 1805 przez biskupa pomocniczego Andrzeja von Hattena. W ołtarzu głównym znajdują się obrazy J. Pipera: "Koronacja św. Katarzyny, św. Maria Magdalena, św. Józef z Dzieciątkiem. W kościele znajduje się klasycystyczna ambona z około 1800 roku oraz znacznie starsza granitowa chrzcielnica. W kościele znajdują się także barokowe obrazy m.in. Zdjęcie z Krzyża oraz św. Antoni uzdrawiający chorego z autoportretem wykonawcy Piotra Kolberga. Na uwagę zasługuje tu barokowy krucyfiks z około 1700 roku oraz gotycki kielich z XV w.
Demografia
edytujW roku 1783 było tu 87 domów.
Liczba mieszkańców kształtowała się następująco: w roku 1818 - 465 osób, w 1939 - 798, w 1999 - 430.
Ludzie związani z miejscowością
edytuj- W Henrykowie urodził się teolog Bernhard Poschmann (1878-1955).
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 41134
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 356 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
Bibliografia
edytuj- Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii, Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn, 1978, s. 8
- Andrzej Rzempołuch, " Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich", Agencja Wydawnicza "Remix", Olsztyn, 1992, ISBN 83-900155-1-X, s. 57–59
- Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7 s. 114-115
- Jan Chłosta, Słownik Warmii, Olsztyn: Wydawnictwo LITTERA, 2002, s. 131–132, ISBN 83-914158-5-6, OCLC 830456403.
- Braniewo. Z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze, Olsztyn, 1973, 424 s.
- Mieczysław Wieliczko, Janina Bosko, Bronisław Magdziarz, Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom I. Święta Warmia, Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999, ISBN 83-86926-07-4, OCLC 831022259.