Wikipedia

Heliamfora

Heliamfora (Heliamphora) – rodzaj roślin należący do rodziny kapturnicowatych (Sarraceniaceae). Według The Plant List należy do niego 8-13 gatunków[4]. Wszystkie występują w obrębie Wyżyny Gujańskiej w Ameryce Południowej i są roślinami mięsożernymi. Zasięg rodzaju ograniczony jest do Wyżyny Gujańskiej, na pograniczu Wenezueli, Gujany i Brazylii. Nazwa rodzajowa pochodzi od greckich słów określających miejsce występowania i charakterystyczny kształt liści – helos = bagno, amphora = amfora[5]. Pierwszy gatunek (H. nutans) odkryty został w 1839 roku przez Roberta Schomburgka i przez 90 lat pozostawał jedynym znanym przedstawicielem rodzaju. Ze względu na trudną dostępność gór, w których heliamfory występują – kolejne gatunki odkrywane były stopniowo i do końca XX wieku znano ich tylko 6[6]. W XXI wieku odkryto kilkanaście kolejnych gatunków[7][8][9][10][11][12][13].

Haliamfora
Ilustracja
H. chimantensis
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

kapturnicowate

Rodzaj

heliamfora

Nazwa systematyczna
Heliamfora Bentham
Proc. Linn. Soc. London 1: 53. 3 Mar 1840
Typ nomenklatoryczny

H. nutans Bentham[3]

Zasięg
Mapa zasięgu
Multimedia w Wikimedia Commons

Morfologia

edytuj
 
Kwiaty H. pulchella
Pokrój
Rośliny zielne lub pnącza z liśćmi pułapkowymi wyrastającymi w rozetach z różnej długości kłącza (od bardzo krótkiego do 3 m długości)[5].
Liście
Przystosowane do chwytania ofiar – mają różną wysokość (od 5 do 35 cm) jednak u wszystkich gatunków podobny kształt dzbanka. Specyficzny kształt powstał w wyniku zwinięcia blaszki liściowej i zrośnięcia jej na pewnym odcinku od nasady[6]. Są zielone, w górze często czerwono nabiegłe, na szczycie mają łyżeczkowaty, czerwony wyrostek. W górnej, szeroko rozwartej części liścia, pod wyrostkiem wnętrze dzbanka okryte jest włoskami skierowanymi w dół. Poniżej powierzchnia liścia jest gładka, a dzbanek się zwęża. Kolejna strefa liścia pokryta jest szorstkimi włoskami, a na samym dnie znajdują się gęste i gładkie włoski. W dzbanku gromadzi się woda opadowa przelewająca się przez otwór, dzięki czemu utrzymuje się jej stały poziom, a liście nie przewracają się pod ciężarem wody[5].
Kwiaty
Zwisające, zebrane są w kilkukwiatowe grona na wysokiej szypule (do ok. 60 cm wysokości), często czerwono nabiegłej. Okwiat niezróżnicowany, tworzony jest przez 4, rzadziej 5 lub 6 owalnych listków koloru białego, różowawego lub czerwonego. Pręciki są liczne (8 lub więcej), słupek pojedynczy, utworzony z 3 lub 4 owocolistków, na szczycie szyjki ze znamieniem trójłatkowym[5][6].
Owoce
Torebka zawierająca liczne i oskrzydlone nasiona[5].

Ekologia

edytuj
Mechanizm polowania
Rośliny kuszą swoje ofiary ubarwieniem i słodkawym zapachem. Zwabiony owad ześlizguje się z krawędzi dzbanka i wpada do jego wnętrza, które pokryte jest skierowanymi w dół włoskami utrudniającymi wydostanie się. Ostatecznie ofiara tonie w wodzie wypełniającej dzbanek. Heliamfory nie wytwarzają enzymów trawiennych lub niewielkie ich ilości. Trawieniem zajmują się bakterie obecne w płynie wypełniającym dzbanek[5].
Siedlisko
Naturalne środowisko heliamfor to brzegi strumieni i zabagnienia na szczytach zerodowanego płaskowyżu osiągającego 3000 m n.p.m. o niemal pionowych krawędziach. Klimat jest odmienny od warunków panujących u podnóża gór. Opady są znacznie mniejsze (około 2590 mm rocznie), ale wilgotność jest duża. Wieją silne wiatry. Podłoże jest ubogie, a gleba jest wypłukiwana przez wodę[5]. Heliamfory najczęściej rosną na odkrytych terenach, wystawione na bezpośrednie działanie dużych ilości światła, ale średnie roczne temperatury wynoszą 8-18 °C. Noce są bardzo chłodne, lecz bez mrozów[14].

Systematyka

edytuj
Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Rodzaj należy do rodziny kapturnicowatych Sarraceniaceae, rzędu wrzosowców wchodzącego w skład grupy astrowych (asterids) w obrębie dwuliściennych właściwych (eudicots)[2]. Uznawany jest za rodzaj pierwotny (bazalny) w obrębie rodziny, na co wskazywać ma m.in. brak wieczka i gruczołów trawiennych[5].

Wykaz gatunków[5][4]

Uprawa

edytuj

Heliamfory są roślinami raczej trudnymi w hodowli. Stosunkowo łatwo jest uprawiać tylko heliamforę zmienną[5].

Rozmnażanie
Stosowane jest rozmnażanie generatywne przez wysiew nasion na podłoże z torfowców jednak kiełkowanie jest słabe i długotrwałe. Siewki mogą pojawić się dopiero po jednym roku, a po kolejnym osiągają tylko 1,5 cm wysokości. Dorosłe rośliny można rozmnażać wegetatywnie przez podział kłącza[5].
Wymagania
Heliamfory źle znoszą wysokie temperatury, przekraczające 25 °C. Latem najlepiej rosną w przedziale 15-22 °C, zimą w temperaturze o kilka stopni niższej. Wymagają wysokiej wilgotności (powyżej 80%) – bardzo korzystne jest dla nich zamgławianie. Podłoże powinno być stale wilgotne, ale woda nie może w nim stagnować. Najlepiej rosną w podłożu ze świeżych, ale rozdrobnionych torfowców. Wymagają stanowiska dobrze naświetlonego przez cały rok, ale najlepiej światłem rozproszonym[5].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2013-06-01].
  4. ↑ a b The Plant List. [dostęp 2013-01-30].
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l Zbigniew Podbielkowski, Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny mięsożerne zwane też owadożernymi. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2003, s. 78-81. ISBN 83-7073-337-9.
  6. ↑ a b c Adrian Slack: Carnivorous plants. MIT Press, 2000, s. 21-23. ISBN 0-262-69089-6.
  7. ↑ Wistuba, A., T. Carow & P. Harbarth. Heliamphora chimantensis, a new species of Heliamphora (Sarraceniaceae) from the ‘Macizo de Chimanta’ in the south of Venezuela. „Carnivorous Plant Newsletter”. 31, 3, s. 78–82, 2002. (ang.). 
  8. ↑ Fleischmann, A., A. Wistuba & J. Nerz. Three new species of Heliamphora (Sarraceniaceae) from the Guayana Highlands of Venezuela. „Willdenowia”. 39, 2, s. 273–283, 2009. DOI: 10.3372/wi.39.39206. (ang.). 
  9. ↑ Nerz, J.. Heliamphora elongata (Sarraceniaceae), a new species from Ilu-Tepui. „Carnivorous Plant Newsletter”. 33, 4, s. 111–116, 2004. (ang.). 
  10. ↑ Wistuba, A., P. Harbarth & T. Carow. Heliamphora folliculata, a new species of Heliamphora (Sarraceniaceae) from the ‘Los Testigos’ table mountains in the south of Venezuela. „Carnivorous Plant Newsletter”. 30, 4, s. 120–125, 2001. (ang.). 
  11. ↑ Nerz, J. & A. Wistuba. Heliamphora hispida (Sarraceniaceae), a new species from Cerro Neblina, Brazil-Venezuela. „Carnivorous Plant Newsletter”. 29, 2, s. 37–41, 2000. (ang.). 
  12. ↑ Wistuba, A., T. Carow, P. Harbarth, & J. Nerz. Heliamphora pulchella, eine neue mit Heliamphora minor (Sarraceniaceae) verwandte Art aus der Chimanta Region in Venezuela. „Das Taublatt”. 53, 3, s. 42–50, 2005. (niem.). 
  13. ↑ Carow, T., A. Wistuba & P. Harbarth. Heliamphora sarracenioides, a new species of Heliamphora (Sarraceniaceae) from Venezuela. „Carnivorous Plant Newsletter”. 34, 1, s. 4-6, 2005. (ang.). 
  14. ↑ The Genus Heliamphora. [dostęp 2013-07-23].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Heliamfora&oldid=73021000”