Heleophryne orientalis

Heleophryne orientalis – gatunek płaza bezogonowego z rodziny straszakowatych (Heleophrynidae). Endemit Republiki Południowej Afryki.

Heleophryne orientalis
FitzSimons, 1946
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	płazy
Rząd	płazy bezogonowe
Podrząd	Neobatrachia
Rodzina	straszakowate
Rodzaj	Heleophryne
Gatunek	Heleophryne orientalis
Synonimy
Heleophryne purcelli orientalis FitzSimons, 1946
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski

Systematyka

Heleophryne orientalis zalicza się do rodziny straszakowatych, czyli straszaków. Dawniej była to rodzina monotypowa, do której zaliczano pojedynczy rodzaj Heleophryne. W przeszłości był on kolejno lokowany: w rodzinie ropuchowatych, później żab południowych, następnie żabowatych, a na koniec została dla niego wydzielona osobna rodzina. W 2008 jeden z gatunków wydzielono do osobnego rodzaju Hadromophryne i rodzina nie jest już monotypowa.

W języku polskim przedstawicieli tej grupy określa się mianem straszaków. Nazwa ta powstała przez odniesienie do języka angielskiego, w którym w odniesieniu do rodzaju/rodziny funkcjonuje określenie ghost frogs („żaby-duchy”). Bierze ono z kolei źródłosłów z niemieckiego, od Gespensterfrosche. Po angielsku gatunek ten określa się mianem eastern ghost frog („wschodnia żaba-duch”).

Odrębność tego gatunku nie jest pewna. Być może nie różni się on od Heleophryne purcelli, za którego podgatunek go dawniej uznawano.

Budowa

Jako przedstawiciel straszakowatych posiada zęby szczękowe i podniebienne. Omosternum nie występuje. Opuszki palców są poszerzone.

Cykl życiowy

Płaz prowadzi rozród w wartkich, całorocznych strumieniach bądź w stawach.

Rozród ma miejsce wczesnym latem. Przypada na okres od czwartego tygodnia października do końca listopada (płaz żyje na półkuli południowej). Wtedy przepływ wody w strumieniach jest mniejszy. H. orientalis cechuje się najkrótszym okresem rozrodu z całej swej rodziny.

Samce gromadzą się razem w celach rozrodczych (zachowanie to nie występuje u innych gatunków straszaków). Lubią eksponowane pozycje. Usadawiają się w obrębie strumieni bądź też wzdłuż nich, preferując np. kamienie obrosłe porostami w otoczeniu progów rzecznych i wodospadów, niekiedy w jaskiniach. Obrawszy miejsce, kumkają. Nawoływania trwają zarówno w dzień, jak i w nocy, niekiedy do godziny drugiej.

Występuje forma larwalna zwana kijanką. Barwa jej ciała jest zbliżona do koloru wody i podłoża, na którym żeruje. Żywi się ona glonami porastającymi zanurzone w wodzie kamienie. W razie niebezpieczeństwa ukrywa się pod kamieniami. Forma młodociana przeobraża się po 2 latach.

Rozmieszczenie geograficzne

Płaz ten jest endemitem: występuje tylko na terenie Republiki Południowej Afryki, dokładniej zaś spotyka się go na terenie jednej tylko prowincji: Prowincji Przylądkowej Zachodniej. IUCN podaje, że jego zasięg występowania leży w okolicy Montagu i Kogman's Kloof, w kierunku wschodnim zaś od Swellendam i rezerwatu Lasu Grootvadersbosch. Na wschód płaz sięga prawdopodobnie rzeki Gouritz. Żyje on na terenie gór Eastern Langeberg Mountains.

Ekologia

Bezogonowy zasiedla góry Eastern Langeberg Mountains, zwłaszcza ich południowe stoki. Bytuje na wysokościach zawierających się w zakresie pomiędzy 215 a 500 m nad poziomem morza, na obszarach o rocznych opadach od 600 do 3000 mm. Jego siedlisko stanowią rozczłonkowane lasy, porozdzielane górskimi wrzosowiskami fynbos.

Sezon rozrodczy Heleophryne orientalis spędza w środowisku wodnym. Wedle IUCN rozmnaża się w szybko płynących strumieniach, nie zanikających w ciągu roku, inne źródła wymieniają też czyste, wolno płynące strumienie, jak i stawy. Rzeczone strumienie płyną w wąwozach i przełomach.

Zagrożenia i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody w 2004 nadała temu zwierzęciu status gatunku najmniejszej troski (LC – Least Concern). Argumentem przeciwko takiej klasyfikacji jest zasięg występowania o powierzchni mniejszej od 5000 km². Organizacja tłumaczy to prawdopodobnie dużą liczebnością płaza, który należy do gatunków lokalnie występujących pospolicie, a nawet obficie, brakiem jej szybkiego spadku oraz odpowiednim dlań, niezagrożonym środowiskiem, które zamieszkuje. Istnieją jedynie lokalne zagrożenia. Wymienić tu można wprowadzenie do ekosystemu obcych gatunków (jednak w górach Langeberg skala introdukcji jest mniejsza niż na innych terenach), jak również nieznaczne zalesianie i pożary, które często pojawiają się w miejscu życia płaza. Zagrożenia te nie uprawniają jednak do uznania H. orientalis za gatunek zagrożony wyginięciem, tym bardziej że jego zasięg występowania obejmuje obszary objęte ochroną, publiczne, jak i prywatne.