Bluszcz

Bluszcz
	; Kwitnący bluszcz pospolity
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	araliowate
Rodzaj	bluszcz
	Nazwa systematyczna
	Hedera L.; Sp. Pl. 202. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Hedera helix L.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Bluszcz (Hedera L.) – rodzaj roślin z rodziny araliowatych (Araliaceae). Obejmuje w zależności od ujęcia systematycznego od ok. 12^[4], poprzez 18^[5] do ok. 22^[6] gatunków. Występują one w Europie, północnej Afryce, w tym na Wyspach Kanaryjskich, Maderze i Azorach, na Kaukazie oraz w zachodniej, centralnej i wschodniej Azji^[4]^[6]. Do flory Polski należy jeden gatunek – bluszcz pospolity Hedera helix^[7]. Rośliny te zasiedlają lasy i tereny skaliste, wspinając się po drzewach i skałach. Kwiaty zapylane są przez pszczoły i muchówki. Owoce są chętnie jadane przez ptaki, a zimozielone liście chętnie zgryzane bywają zimą przez jeleniowate i owce^[6].

Liczne gatunki i odmiany uprawiane są jako rośliny ozdobne, zarówno w domach jako rośliny doniczkowe, jak i w ogrodach i parkach jako pnącza lub rośliny okrywowe. Kwiaty są miododajne^[8]. Rośliny te wykorzystywane są także jako lecznicze, źródło ślimakobójczych saponin, źródło drewna i barwników^[4].

Morfologia

Pokrój: Pnącza wspinające się dzięki drobnym korzeniom przybyszowym, tworzącym się na płonnych pędach po stronie stykającej się z podporą. Pędy pokryte włoskami promienistymi lub tarczkowatymi^[8]. Osiągają do ponad 10 m wysokości^[6].
Liście: Pojedyncze, zimozielone, skrętoległe. Charakterystyczne dla większości przedstawicieli rodzaju jest występowanie liści dwupostaciowych – na pędach kwitnących liście są całkowite i całobrzegie, na pędach wegetatywnych są klapowane lub grubo ząbkowane^[8].
Kwiaty: Zebrane są w szczytowe, kuliste baldachy. Kwiaty są drobne, obupłciowe, 5-krotne, zielonkawożółte. Działek kielicha 5, całobrzegich lub ząbkowanych. Płatków korony 5, krótkich, szeroko rozpostartych w czasie kwitnienia. Pręcików i owocolistków jest po 5. Zalążnia jest dolna, cztero- lub pięciokomorowa, szyjka słupka pojedyncza na szczycie rozdzielona^[6].
Owoce: Okrągłe, czarne, żółte, pomarańczowe lub czerwonawe pestkowce podobne do jagód, zawierające 3–5 nasion. Dojrzewają wiosną lub latem następnego roku po kwitnieniu^[8].

Systematyka

Pozycja systematyczna rodzaju

Pozycja systematyczna

Jeden z rodzajów wyróżnianych w obrębie podrodziny Aralioideae w rodzinie araliowatych (Araliaceae)^[2].

Podział rodzaju

Niektóre gatunki zaliczane do tego rodzaju są czasem traktowane jako podgatunki czy odmiany gatunku H. helix, który był opisany jako pierwszy. Dlatego zalicza się do rodzaju od 5^[9] do 16^[10], czy nawet 22 gatunków^[6]. Między wieloma gatunkami brak ostrych granic pozwalających na ich identyfikację^[4]. W obrębie rodzaju wyróżnia się dwa klady. Jeden obejmuje gatunki diploidalne (w tym bluszcz pospolity) wraz z pochodzącymi od nich taksonami poliploidalnymi, których centrum zróżnicowania jest Makaronezja i zachodnia część basenu Morza Śródziemnego. Centrum różnicowania drugiej linii rozwojowej jest wschodnia część basenu Morza Śródziemnego oraz zachodnia część Azji^[10].

Wykaz gatunków^[5]

Hedera algeriensis Rantonnet ex C.Morren
Hedera azorica Carrière
Hedera canariensis Willd. – bluszcz kanaryjski
Hedera caucasigena Pojark.
Hedera colchica (K.Koch) K.Koch – bluszcz kolchidzki
Hedera crebrescens M.Bényei-Himmer & M.Höhn
Hedera cypria McAll.
Hedera helix L. – bluszcz pospolity
Hedera hibernica Poit. – bluszcz irlandzki
Hedera iberica (McAll.) Ackerf. & J.Wen
Hedera maderensis K.Koch ex A.Rutherf.
Hedera maroccana McAll.
Hedera nepalensis K.Koch – bluszcz himalajski
Hedera pastuchovii Woronow – bluszcz Pastuchowa
Hedera rhizomatifera (McAll.) Jury
Hedera rhombea (Miq.) Paul – bluszcz japoński
Hedera sinensis (Tobler) Hand.-Mazz. – bluszcz chiński
Hedera × soroksarensis M.Bényei-Himmer & M.Höhn
Hedera taurica (Hibberd) Carrière

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-27] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 425, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b Hedera L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-03-12].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 380. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 91, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste D-H. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 277-278. ISBN 83-01-12029-0.
↑ Władysław Bugała: Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1991. ISBN 83-09-00013-8.
↑ ^a ^b Jennifer Ackerfield, Jun Wen. Evolution of Hedera (The Ivy Genus, Araliaceae): Insights from Chloroplast DNA Data. „International Journal of Plant Sciences”. 164, 4, s. 593-602, 2003. [dostęp 2010-04-27]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-27] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].

[mabb-4] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 425, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[powo-5] Hedera L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-03-12].

[philips-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 380. ISBN 0-333-73003-8.

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 91, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[seneta-8] Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste D-H. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 277-278. ISBN 83-01-12029-0.

[9] Władysław Bugała: Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1991. ISBN 83-09-00013-8.

[acker-10] Jennifer Ackerfield, Jun Wen. Evolution of Hedera (The Ivy Genus, Araliaceae): Insights from Chloroplast DNA Data. „International Journal of Plant Sciences”. 164, 4, s. 593-602, 2003. [dostęp 2010-04-27]. (ang.).

[4]

[5]

[6]

[7]

[1]

[2]

[3]

[8]

[9]

[10]