Harzer Schmalspurbahnen

Harzer Schmalspurbahnen – niemieckie koleje wąskotorowe w górach Harzu.

Historia

W latach 60. XIX wieku do miejscowości leżących u stóp gór Harzu doprowadzono kolej normalnotorową, lecz brak było połączeń kolejowych z miejscowościami leżącymi wyżej^[1]. Sam teren Harzu był podzielony między królestwo Prus i dwa księstwa. Dopiero pod koniec XIX wieku zjednoczenie Niemiec i rozwój gospodarczy ziem niemieckich umożliwiły budowę sieci kolejowej łączącej mniejsze miejscowości^[1]. Do budowy kolei na obszarze gór Harzu przystąpiły trzy niezależne towarzystwa kolejowe, które wybrały kolej wąskotorową o prześwicie toru 1000 mm^[1].

Pierwszym towarzystwem było Gernrode-Harzgeroder Eisenbahn (GHE), które połączyło miasteczka Gernrode, Harzgerode i Hasselfelde w dolnym Harzu^[1]. Pierwszy odcinek z Gernrode do Mägdesprung (obecnie część Hazrzgerode) otwarto 7 sierpnia 1887 roku^[2]. W kolejnym roku linia osiągnęła Harzgerode, w grudniu 1891 roku Stiege (obecnie część Oberharz am Brocken), a w następnym roku Hasselfelde^[2]. W Gernrode istniało połączenie z koleją normalnotorową, a 15 lipca 1905 roku oddano do użytku odgałęzienie ze Stiege do Eisfelder Talmühle, zyskując połączenie z siecią towarzystwa NWE^[2]. Długość linii sięgnęła 52, 1 km^[2]. Linia GHE częściowo biegła doliną rzeki Selke, stąd była też znana jako Selketalbahn^[1]. Kolej ta służyła gospodarczemu rozwojowi regionu i w samym 1910 roku przewiozła 220 tysięcy pasażerów i 92 tysiące ton towarów^[2]. Po II wojnie światowej kolej została rozebrana i infrastrukturę wywieziono do ZSRR, lecz część została następnie odbudowana, znacjonalizowana i przejęta przez koleje państwowe NRD Deutsche Reichsbahn^[3]. Ruch na części sieci kolei wznowiono w 1949 roku, a w 1983 roku odbudowano także odcinek do Stiege, łącząc przedwojenną sieć w jedną^[3].

Drugim towarzystwem działającym na tym terenie było Nordhausen-Wernigeroder Eisenbahn (NWE), łączące miasta Nordhausen i Wernigerode w górnym Harzu^[1]. Pierwszy odcinek na południu z Nordhausen do Ilfeld otwarto 12 lipca 1897 roku, a odcinek na północy z Werningerode do Schierke (obecnie część tego miasta) 20 czerwca 1898 roku^[4]. 17 marca 1899 roku połączono odcinek północny z południowym, a także ukończono odgałęzienie z Schierke na górę Brocken^[4]. Ukończona sieć miała długość 79,41 km^[4]. Potocznie znana była jako Harzquerbahn, a odnoga na szczyt Brocken – Brockenbahn^[1]. Po II wojnie światowej wznowiono częściowo ruch już w 1945 roku, po czym w 1949 roku kolej została znacjonalizowana i przejęta przez koleje państwowe NRD Deutsche Reichsbahn^[5]. Sieć utraciła połączenie z częściowo zlikwidowaną dawną siecią GHE, przejmując prowadzenie ruchu do Hasselfelde^[5]. Od lat 60. wyłączono dla ludności możliwość dotarcia na Brocken, który stał się strefą nadgraniczną^[5].

Trzecie towarzystwo Südharz-Eisenbahn (SHE) zbudowało linię z Walkenried do Braunlage, z odgałęzieniami do Tanne i Sorge (obecnie części Oberharz am Brocken) – w tym ostatnim łączyła się z linią NWE^[1]. Po II wojnie światowej linia ta została zlikwidowana w związku z powstaniem granicy między państwami niemieckimi^[1].

Współczesność

Po zjednoczeniu Niemiec nastąpiły warunki do odrodzenia kolei w górach Harzu, przede wszystkim do obsługi ruchu turystycznego. 11 listopada 1991 roku okoliczne samorządy utworzyły spółkę Harzer Schmalspurbahnen GmbH (HSB), a 1 lutego 1993 przejęły majątek kolei od Deutsche Reichsbahn^[6]. Od 1992 roku powrócił ruch pasażerski na wyremontowanym odcinku Brockenbahn^[7]. Była to pierwsza kolej niepaństwowa we wschodnich landach zjednoczonych Niemiec^[6]. Wstrzymano deficytowy ruch towarowy, a na odcinkach z mniejszym ruchem pasażerskim wprowadzono wagony motorowe^[6]. Od 2000 roku nastąpił trwały trend wzrostowy w przewozach pasażerskich^[6]. W 2003 roku kolej przewiozła 1127 tysięcy pasażerów^[1]. Ponad połowa ruchu przypada na kolej Brockenbahn^[1].

W 2006 roku sieć jeszcze wydłużono o niecałe 9 km, budując całkiem nowy odcinek z Gerdenrode do Quedlinburga, w miejsce zlikwidowanej kolei normalnotorowej^[6].

Harzer Schmalspurbahnen posiadają 140 km linii wąskotorowych^[8]. Wzniesienia sięgają 35‰, a różnica poziomów pomiędzy najniższą stacją Nordhausen a najwyższą Brocken (1125 m n.p.m.) wynosi prawie 1000 metrów^[8]. Na sieci znajduje się 400 wiaduktów i mostów oraz jeden tunel^[1]. Codziennie uruchamiane jest ponad 50 pociągów, w większości prowadzonych trakcją parową^[1]. Pociągi rozkładowe obsługiwane są przez parowozy Baureihe 99.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Halor 2006a ↓, s. 32-33.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Halor 2006a ↓, s. 34-35.
↑ ^a ^b Halor 2006a ↓, s. 35-36.
↑ ^a ^b ^c Halor 2006b ↓, s. 32.
↑ ^a ^b ^c Halor 2006b ↓, s. 33.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Halor 2006a ↓, s. 37.
↑ Halor 2006b ↓, s. 34.
↑ ^a ^b Halor 2006a ↓, s. 34.

Bibliografia

Jakub Halor. Koleje wąskotorowe Gór Harzu. „Świat Kolei”. Nr 08/2006 (133), 2006.
Jakub Halor. Koleje w Górach Harzu (2). Harzquerbahn i Brockenbahn. „Świat Kolei”. Nr 09/2006 (134), 2006.

Linki zewnętrzne

[CITEREFHalor2006a32-33-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Halor 2006a ↓, s. 32-33.

[CITEREFHalor2006a34-35-2] Halor 2006a ↓, s. 34-35.

[CITEREFHalor2006a35-36-3] Halor 2006a ↓, s. 35-36.

[CITEREFHalor2006b32-4] Halor 2006b ↓, s. 32.

[CITEREFHalor2006b33-5] Halor 2006b ↓, s. 33.

[CITEREFHalor2006a37-6] Halor 2006a ↓, s. 37.

[CITEREFHalor2006b34-7] Halor 2006b ↓, s. 34.

[CITEREFHalor2006a34-8] Halor 2006a ↓, s. 34.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]