Harpokrates
Harpokrates (stgr. Ἁρποκράτης Harpokrátēs) – egipsko-greckie bóstwo popularne w świecie śródziemnomorskim w okresie hellenistycznym i rzymskim. Jedna z postaci Horusa, przedstawianego w postaci dziecka jako syn Ozyrysa i Izydy[1].
| bóg płodności, pomyślności, urodzaju, personifikacja ciszy i dotrzymywania tajemnic | |
 Harpokrates w koronie Amona (statuetka miedziana z VII-I w. p.n.e.) | |
| Występowanie | |
|---|---|
| Teren kultu | |
| Rodzina | |
| Ojciec | |
| Matka | |
Stanowił jedną z wielu odmian Haroerisa, czyli Wielkiego (Starego) Horusa, wykreowanego w I Okresie Przejściowym w próbie zharmonizowanego połączenia różnych wcześniejszych przedstawień tego bóstwa[2]. Jego imię ḥr p3 ẖrd[3], znaczyło dosłownie „Horus Dziecię”. Przedstawiano go z dziecięcym lokiem nad uchem i palcem na ustach, wyłaniającego się z lotosu jako „dziecię słoneczne”. Cześć oddawano mu przede wszystkim w Edfu[4].
Wraz z Sarapisem i Izydą należał później do tzw. triady aleksandryjskiej[5]. Jego imię powstało wskutek zhellenizowania egipskiego Har-pa-chered[6]. Podobnie jak pierwowzór uważany był za potomka Izydy[a] i Ozyrysa oraz identyfikowany ze wschodzącym słońcem i przedstawiany jako małe dziecko ze wskazującym palcem prawej ręki na ustach[7]. Ten typowo dziecięcy gest[b] późniejsi interpretatorzy grecko-rzymscy tłumaczyli jako symbol milczenia, co dało podstawę mylnemu zrozumieniu istoty bóstwa uznanego za personifikację[8]. Natomiast dla Egipcjan, w postaci dziecka – bliskiego początkowi bytu, stanowiło ono symbol rozwoju i stawania się, jako młodzieńcze bóstwo słońca bądź prapoczątku. Wskazuje się jednak, iż Harpokrates mógł przyjmować również postać bóstwa kwiatu lotosu – Nefertuma, także czczonego przez Egipcjan jako słoneczne dziecię[9].
W świecie rzymskim Harpokrates, który nie zachował prawie nic ze swego charakteru solarnego[10], cieszył się szczególną popularnością jako bóg płodności, pomyślności i urodzaju oraz – ze względu na swe przedstawienia – jako personifikacja milczenia i dotrzymywania tajemnic[11]. Zachowały się liczne przedstawiające go figurki, często pełniące funkcję amuletów[12], zapewniających siłę strzeżenia i zachowania tajemnicy[8]. W rozpowszechnionej wśród Rzymian modzie na noszenie pierścieni z wyobrażeniami bóstw egipskich, według Pliniusza częste były też wizerunki Harpokratesa[13].
Uwagi
edytuj- ↑ Świadectwem ich ścisłego powiązania kultowego są świątynie na wyspie File wzniesione za Ptolemeusza II i Ptolemeusza III (Jaroslav Černý: Religia starożytnych Egipcjan. Warszawa: PIW, 1974, s. 133).
- ↑ W interpretacji Hilary Wilson ma być to „tradycyjna poza egipskiego dziecka” (Lud faraonów. Warszawa: PIW, 1999, s. 61).
Przypisy
edytuj- ↑ François Daumas: Od Narmera do Kleopatry. Cywilizacja starożytnego Egiptu. Warszawa: PWN, 1973, s. 455.
- ↑ Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu. Warszawa: WAiF, 1986, s. 196-197.
- ↑
ḥr p3 ẖrd
- ↑ Bogowie, demony, herosi. Leksykon. Kraków: Instytut Wydawniczy „Znak”, 1995, s. 163.
- ↑ James Hastings: Encyclopedia of Religion. T. 11. Kessinger Publishing, 2003, s. 379. ISBN 0-7661-3683-3.
- ↑ George Hart: The Routledge dictionary of Egyptian gods and goddesses. London: Routledge, 2005, s. 70. ISBN 978-0-415-36116-3.
- ↑ Hans Dieter Betz: The Greek Magical Papyri in Translation, Including the Demotic Spells. Chicago: University of Chicago Press, 1997, s. 334. ISBN 978-0-226-04447-7.
- ↑ a b Guy Rachet: Słownik cywilizacji egipskiej. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 2006, s. 126.
- ↑ Manfred Lurker: Bogowie i symbole starożytnych Egipcjan. Warszawa: Wydawnictwo „Czytelnik”, 1995, s. 74.
- ↑ Jaroslav Černý: Religia starożytnych Egipcjan. Warszawa: PIW, 1974, s. 127.
- ↑ Manfred Lurker: Bogowie i symbole starożytnych Egipcjan, dz. cyt., s. 74.
- ↑ Geraldine Pinch: Handbook of Egyptian mythology. Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2002, s. 147. ISBN 978-1-57607-242-4.
- ↑ Anna Stanisławska. Izyda – pomiędzy magią a skandalem. „Mówią Wieki”. 8 (739), s. 24, 2021.