Harmonia pedałowa
Harmonia pedałowa (gwar. „pedałówka”[1]) – polski ludowy instrument muzyczny. Odmiana ta występuje w Polsce[2]. Instrument ten powstał w wyniku połączenia elementów konstrukcyjnych harmonii oraz fisharmonii lub według innych teorii eoliny[3].
Budowa
edytuj
- 2 miechy nożne (pedały)
- rura metalowa lub mosiężna rura, śr. 35 mm, łącząca pedały z korpusem
- instrument właściwy – najczęściej 24 basy, skala melodyczna: g-c3
Zastosowanie miechów nożnych powoduje prawie całkowite wyłączenie pracy rąk przy rozciąganiu miechów. Najczęściej miechy w górnej części instrumentu są tylko atrapą lub spełniają tylko funkcję pomocniczą przy zaznaczaniu akcentów muzycznych. Cechą charakterystyczną harmonii pedałowej jest małe zróżnicowanie dynamiczne, gra nonlegato. Gra się wyłącznie w pozycji siedzącej[4].
Historia
edytujPierwsze polskie harmonie pedałowe budowano w warszawskiej pracowni Piotra Stamirowskiego od 1900 roku[4]. Później te instrumenty produkował zakład Józefa Boruckiego, Adolf i Władysław Leonard oraz inni twórcy z mniejszych manufaktur warszawskich, radomskich i dęblińskich. Najczęściej "pedałówki" mają 24 basy w trybie durowym, co znacząco wpływa na lekkość instrumentu. Zdarzają się jednak egzemplarze 64-basowe, ze zmianami akordów durowych, molowych, septymowych[5].
Występowanie
edytujHarmonie pedałowe cieszą się do dziś popularnością wśród kapel ludowych. Stanowią nieodłączny element kapel z regionów: radomskiego, świętokrzyskiego oraz Kurpi Zielonych. Najbardziej typowy skład kapeli w tych regionach to: harmonia pedałowa, skrzypce, bębenek ręczny (lub baraban).
Kapele i harmoniści
edytujDziałające kapele z harmonią pedałową:
- Kapela Kołazińskich (radomskie)[6][7][8]
- Kapela Siwaka z Chustek (świętokrzyskie)[9]
- Kapela Ryszarda Maniurskiego z Kadzidła (Kurpie Zielone)[10][11][12]
- Kapela Kurpiowskiego Zespołu „Pod Borem” z Zawad (Kurpie Zielone)[13][14]
- Kapela Drężków z Myszyńca (Kurpie Zielone)[6]
- Kapela Wiesławy Gromadzkiej (radomskie)[15][16][17]
- Kapela Bursów (radomskie)[18]
- Kapela Jana Kani (Kurpie Zielone)[19]
- Kapela Adamczyków (radomskie)[20][21]
Harmoniści:
- Czesław Drząszcz (Kurpie Zielone)[22]
- Jerzy Święch z Rząśnika (Kurpie Białe)[23][24]
- Henryk Borek z Komorowa (Kurpie Białe)[23][24]
- Kacper Ciaś[25]
- Józef Bębenek (radomskie)[26]
- Marian Pełka (radomskie)[27]
Nieistniejące kapele:
Galeria
edytuj-
Zygmunt Koziatek z kapeli Kurpiowskiego Zespołu „Pod Borem” z Zawad -
Wiktoria Zielińska na OFKiŚL w Kazimierzu (2023) -
Grzegorz Chorążewicz (Kurpie Zielone) -
Michał Olchowik (Kurpie Zielone) -
Jan Karczewski (Kurpie Zielone) -
Kapela Ryszarda Maniurskiego na OFKiŚL w Kazimierzu (2022) -
Gracyki Orkiestra Tradycyjna (Kurpie Zielone)
-
Rafał Sendrowski -
Na pierwszym planie Jan Kania (Kurpie Zielone) -
Tomasz Mielnicki (Kurpie Zielone) -
Piotr Gołaś (Kurpie Zielone) -
Kapela Aż do rana (Dawid Sutkowski, Miłosz Maśkiewicz, Wojciech Glinka) -
Kapela Zespołu „U nas na Kurpiach Białych” -
Kapela braci Borków (Kurpie Białe)
Przypisy
edytuj- ↑ harmonia pedałowa. [w:] Polskie Instrumenty Ludowe [on-line]. Narodowy Instytut Muzyki i Tańca. [dostęp 2024-02-12].
- ↑ Jolanta Woźniak, Polski Folklor Muzyczny, Gdańsk: Akademia Muzyczna Gdańsk, 1995, ISSN 0239-7080.
- ↑ Encyklopedia Muzyki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995. ISBN 83-01-11390-1.
- ↑ a b Andrzej Chodkiewicz, Encyklopedia muzyki, Warszawa: Wydawn. Naukowe PWN, 1995, s. 353, ISBN 83-01-11390-1, OCLC 34128613 [dostęp 2022-08-13].
- ↑ W harmonii, z harmonią [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2022-08-13].
- ↑ a b Dom Tanca - Encyklopedia [online], domtanca.art.pl [dostęp 2024-11-01].
- ↑ Kapela Kołazińskich ze Zdunkowa - Dwójka [online], www.polskieradio.pl [dostęp 2024-11-01] (pol.).
- ↑ Kapela Rodziny Kołazińskich ze Zdunkowa - laureat Nagrody Kolberga 2003 [online], www.nagrodakolberg.pl [dostęp 2024-11-01].
- ↑ Dom Tanca - Przegląd zespołów obrzędowych w Zaborowiu [online], domtanca.art.pl [dostęp 2024-11-01].
- ↑ Milena Jaroszewska, Reprezentanci Kurpi nagrodzeni na Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym [online], Ostrołęka Nasze Miasto, 29 czerwca 2022 [dostęp 2022-08-13] (pol.).
- ↑ Małgorzata Horoś, Relacja z imprezy - "Kolęda Kurpiowska" - Centralna Biblioteka Rolnicza im. Michała Oczapowskiego [online], cbr.gov.pl [dostęp 2022-08-13] (pol.).
- ↑ Wygrani 56. Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych [online], muzykatradycyjna.pl [dostęp 2022-08-13] (pol.).
- ↑ Kurpiowski Zespół "Pod Borem" z Zawad » Portal ZespolyLudowe.pl [online], Portal ZespolyLudowe.pl [dostęp 2022-08-13] (pol.).
- ↑ Zespół Pod Borem z Zawad świętować będzie 90-lecie. Apel do byłych członków [online], TerazOstroleka.pl, 10 lutego 2020 [dostęp 2022-08-13].
- ↑ Kapela Wiesławy Gromadzkiej z Kamienia Dużego [online], Stowarzyszenie LGD Razem dla Radomki [dostęp 2024-11-01] (pol.).
- ↑ Wiesława Gromadzka [online], muzykatradycyjna.pl [dostęp 2024-11-01] (pol.).
- ↑ Kobiety, harmonie pedałowe i oberki - Archiwum Piotra Gana [online], archiwumgana.pl, 3 marca 2018 [dostęp 2024-11-01] (pol.).
- ↑ Kapela Bursów | Wszystkie Mazurki Świata [online] [dostęp 2024-11-01] (pol.).
- ↑ Jan Kania - laureat Nagrody Kolberga 2014 [online], www.nagrodakolberg.pl [dostęp 2024-11-01].
- ↑ Adamczykowie (bracia) [online], Muzyka Odnaleziona [dostęp 2024-11-01] (pol.).
- ↑ a b Kapela Braci Adamczyków - laureat Nagrody Kolberga 2023 [online], nagrodakolberg.pl [dostęp 2024-11-01].
- ↑ Kurpie pożegnali śp. Czesława Drząszcza (zdjęcia) [online], 17 maja 2022.
- ↑ a b ŻEGNAJ ZIELKO [online], Tygodnik Pułtuski, 17 listopada 2019 [dostęp 2024-11-01] (pol.).
- ↑ a b Potańcówka na (biało)kurpiowską nutę w Pniewie [online], pultusk24.pl, 16 września 2024 [dostęp 2024-11-01] (pol.).
- ↑ Ciaś Kacper [online], Muzyka Odnaleziona [dostęp 2024-11-01] (pol.).
- ↑ Bębenek Józef [online], Muzyka Odnaleziona [dostęp 2024-11-01] (pol.).
- ↑ Marcin Pełka, Włodzimierz Tyburski, Dyscypliny humanistyczne i ekologia, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2013, ss. 392. (rec. Marcin Pełka), „Studia z Historii Filozofii”, 0 (0), 2014, s. 215, DOI: 10.12775/szhf.2013.057, ISSN 2083-1978 [dostęp 2024-11-01].
- ↑ Polskie Instrumenty Ludowe [online], ludowe.instrumenty.edu.pl [dostęp 2024-11-01].
- ↑ Kapela Ludowa ze wsi Kadzidło - laureat Nagrody Kolberga 1995 [online], www.nagrodakolberg.pl [dostęp 2024-11-01].
- ↑ Kadzidlanie – kapela [online], Muzyka Odnaleziona [dostęp 2024-11-01] (pol.).
- ↑ TABOR KURPIOWSKI: Harmonia pedałowa – śladami Ignacego Mielnickiego [online], muzeum.ostroleka.pl, 29 stycznia 2020 [dostęp 2024-11-01] (pol.).
- ↑ Wyrwiński Antoni [online], Muzyka Odnaleziona [dostęp 2024-11-01] (pol.).
- ↑ Gibałów kapela [online], Muzyka Odnaleziona [dostęp 2024-11-01] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- harmonia pedałowa [w:] Polskie Instrumenty Ludowe. Narodowy Instytut Muzyki i Tańca.