Halina Martinowa
Halina Lidia Martinowa, również Halina Martin[1] z domu Duma de Vajda Hunyad, ps. „Dorota” „Maja”, „Zakos”, „Pawłowska” (ur. 20 sierpnia 1911 w Warszawie, zm. 26 października 2007 w Londynie[2]) – współpracowniczka Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej, łączniczka i sanitariuszka batalionu „Zośka”, organizatorka konspiracji terenowej w powiecie grójeckim[3]. Jedna z założycielek i wieloletnia przewodnicząca Funduszu Inwalidów AK i Pomocy na Kraj, przez długi czas wiceprzewodnicząca Zarządu Głównego Koła AK w Londynie[4] i redaktorka Biuletynu Informacyjnego[5], autorka publikacji naukowych dokumentujących polską konspirację podczas II wojny światowej[5].
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
działaczka polonijna |
| Odznaczenia | |
   
| |
Życiorys
edytujW 1935 wyszła za mąż za Wiktora Martina, bliskiego współpracownika Eugeniusza Kwiatkowskiego[6]. Po zajęciu Zaolzia przeniosła się wraz z rodziną do koncernu Karwina–Trzyniec na Zaolziu. Na żądanie władz polskich organizowała tam punkty sanitarne, pomagała uciekinierom z Czechosłowacji, współpracowała z wywiadem[6][7]. Po wybuchu wojny udała się do Pawłowic, gdzie znajdował się majątek jej rodziców. Magazynowała broń pozostawioną przez oddziały polskie, ukrywała bezdomnych, sieroty i ukrywających się żołnierzy[6]. W 1940 została zaprzysiężona przez Kazimierza Gorzkowskiego „Andrzej”, „As”, „Sokolnicki” do Związku Walki Zbrojnej, współpracowała z Biurem Informacji i Propagandy[8], publikowała teksty w „Biuletynie Informacyjnym”[7]. Po zarekwirowaniu Pawłowic we wrześniu 1942 mieszkała w Warszawie, Zalesiu i Józefowie. Współpracowała z oddziałem bojowym Kedywu Zdzisława Zajdlera-Rybickiego „Żbika”. W 1943 przydzielono ją do zadań specjalnych przy Komendzie Obszaru Warszawskiego, gdzie odpowiadała za prowadzenie propagandy antykomunistycznej[8].
Jako ochotniczka zgłosiła się do powstania warszawskiego[9]. Przez pierwsze dni prowadziła dla Komendy Głównej Armii Krajowej nasłuchy radiowe w trzech językach[8][4]. Od 2 do 17 września 1944 była łączniczką w plutonie „Sznicy” batalionu „Zośka” oraz sanitariuszką w szpitalu przy ul. Okrąg 2 (od 2 do 15 września), następnie w szpitalu przy ul. Wilanowskiej 5 na Czerniakowskie (od 15 do 17 września)[10]. 19 września została ranna podczas przeprawy do Świdra[10][8]. Tego samego dnia została ewakuowana na Pragę. W ciągu kilku dni przedostała się do Świdra, gdzie podjęła pracę na poczcie. Od 20 września 1944 do 7 lutego 1945, będąc w Komendzie Obwodu Otwock AK, opiekowała się powstańcami warszawskimi i żołnierzami Armii Krajowej z Wileńszczyzny[10]. Ponadto pełniła zadania wywiadowcze[9]. Po rozwiązaniu Armii Krajowej działała w Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj i „NIE”[10].
Na polecenie płk. Józefa Rybickiego w 1946 odeszła z konspiracji[10]. W listopadzie tego samego roku wyjechała z dziećmi do męża w Wielkiej Brytanii[8]. W 1950 w Londynie ukończyła Szkołę Sztuk Pięknych[4][9]. Na początku lat 80. utworzyła sieć punktów odbioru pomocy charytatywnej dla Polski[4].
Została odznaczona m.in. Krzyżem Armii Krajowej, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Medalem Wojska (czterokrotnie)[11][4], Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (19 marca 1986)[12]. W 2007 otrzymała nagrodę „Kustosz Pamięci Narodowej”[11].
Dorobek naukowy
edytujPod jej redakcją ukazały się:
- Szare Szeregi. ZHP w czasie II wojny światowej, Główna Kwatera harcerzy „Pasieka”, Ocalałe dokumenty, Londyn 1982[5]
- Łączność, sabotaż, dywersja. Kobiety w Armii Krajowej, Londyn 1985[11] (w Polsce wydana w 1987 roku w drugim obiegu)[13].
Przypisy
edytuj- ↑ Gałęzowski 2005 ↓, s. 429.
- ↑ Kuczyńska 2012 ↓, s. 172, 176.
- ↑ Kuczyńska 2012 ↓, s. 172.
- ↑ a b c d e Kustosz Pamięci Narodowej 2007. „Biuletyn IPN”. 7, s. 3-4, 2007.
- ↑ a b c Kuczyńska 2012 ↓, s. 175.
- ↑ a b c Kuczyńska 2012 ↓, s. 173.
- ↑ a b Gałęzowski 2005 ↓, s. 430.
- ↑ a b c d e Kuczyńska 2012 ↓, s. 174.
- ↑ a b c Bukowska 1985 ↓, s. 256.
- ↑ a b c d e Gałęzowski 2005 ↓, s. 431.
- ↑ a b c Kuczyńska 2012 ↓, s. 176.
- ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 11, Nr 1 z 19 marca 1986.
- ↑ Gałęzowski 2005 ↓, s. 433.
Bibliografia
edytuj- Ewa Bukowska (red.): Łączność, sabotaż, dywersja. Kobiety w AK. Londyn: 1985.
- Marek Gałęzowski: Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939–1947. Warszawa: 2005. ISBN 83-88736-65-5.
- Iza Kuczyńska: Martinowa Halina. W: Sylwia Grochowina, Dorota Kromp (red.): Służba Polek na frontach II wojny światowej – tom 11. Sylwetki kobiet-żołnierzy (III). Toruń: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, 2012. ISBN 978-83-88693-28-1.