HMS Wellesley (1815)
HMS „Wellesley” – XIX-wieczny brytyjski żaglowy okręt liniowy III rangi (third-rate), w późniejszym okresie statek szkolny TS „Cornwall”.
.jpg) HMS „Wellesley” na obrazie z 1841 r. | |
| Klasa | |
|---|---|
| Historia | |
| Stocznia | |
| Wodowanie |
24 lutego 1815 |
 Royal Navy
| |
| Nazwa |
HMS „Wellesley” |
| Wejście do służby |
1815? |
| Wycofanie ze służby |
1868 |
 Wielka Brytania
| |
| Nazwa |
TS „Cornwall” |
| Wejście do służby |
1868 |
| Zatopiony |
24 września 1940 |
| Los okrętu |
podniesiony z dna i rozebrany w 1948 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Długość |
53,6 m |
| Szerokość |
14,8 m |
| Uzbrojenie | |
| 74 działa | |
Historia
edytujOkręt zbudowany został przez Brytyjską Kompanię Wschodnioindyjską dla Royal Navy, w stoczni w Bombaju[1]; zamówiony w 1812 roku[2]. Wodowanie odbyło się 24 lutego 1815 roku. Jednostka nazwana została na cześć gubernatora kolonialnego Richarda Wellesleya, markiza Wellesley lub jego brata – generała Arthura Wellesleya, księcia Wellingtona[a][3][4].
W latach 1825–1827 „Wellesley” jako okręt flagowy George'a Eyre'a stacjonował w Ameryce Południowej. Dowódcą jednostki był wówczas Gordon Falcon[4].
W 1837 roku okręt przydzielony został do służby na Dalekim Wschodzie (dowodzony przez Thomasa Maitlanda), gdzie służył kolejno jako okręt flagowy Fredericka Lewisa Maitlanda, Gordona Bremera i Williama Parkera[4]. Uczestniczył w działaniach wojennych przeciw Chinom podczas I wojny opiumowej. 26 lutego 1841 roku Charles Elliot, przebywając na pokładzie okrętu, ogłosił się administratorem kolonialnym Hongkongu, pierwszej brytyjskiej posiadłości w Azji Wschodniej[b][5]. Po eskalacji konfliktu okręt brał udział w bombardowaniu Amoj (ob. Xiamen) w tym samym roku[1].
Od 1854 roku „Wellesley” na stałe zacumowany był w Chatham, gdzie pełnił funkcję okrętu flagowego dowódcy portu oraz koszarowego dla nowych marynarzy[1].
W 1868 roku admiralicja planowała wycofanie okrętu z eksploatacji. School Ship Society[6], organizacja prowadząca morską szkołę poprawczą dla chłopców w wieku 11-14 lat, z powodzeniem wnioskowała o przekazanie im jednostki z zamiarem zastąpienia dotychczas należącego do niej statku TS „Cornwall”[c][7]. 18 czerwca 1868 roku obie jednostki zamieniły się nazwami[8][7]. TS „Wellesley” (dotychczasowy TS „Cornwall”) przebazowany został z Purfleet na Tamizie do Tyneside, gdzie na jego pokładzie funkcjonowała odtąd szkoła marynarska. TS „Cornwall” (ex-HMS „Wellesley”) zajął jego miejsce w Purfleet. Na statku zamustrowanych było do 275 młodocianych[7].
W 1879 roku na statku wybuchła epidemia włośnicy, dotykając 43 przebywających na nim dzieci, z których jedno zmarło. Był to drugi w historii Wielkiej Brytanii zdiagnozowany przypadek tej choroby[d], wywołany spożyciem skażonej wieprzowiny. Incydent był przedmiotem debat w Izbie Lordów[9]. W pierwszych latach XX wieku miała miejsce seria skandali, w tym dwa przypadki zaatakowania członka załogi nożem przez podopiecznych, jak i epidemia duru brzusznego, spowodowana przez zainfekowane koce sprowadzone ze szpitala wojskowego w Afryce Południowej. 30 sierpnia 1915 roku kuter z załogą, złożoną z wychowanków TS „Cornwall”, zatonął w następstwie kolizji z holownikiem – w wypadku zginęło 16 chłopców i oficer[7].
W 1926[7] lub 1928[6][10] roku statek przeniesiony został w dół Tamizy, do Denton, koło Gravesend[7]. W lipcu 1939 roku zadecydowano, że statek szkolny zakończy służbę w 1941 roku, na co wpływ miały zarówno zastrzeżenia co do działalności instytucji, jak również pogarszający się stan techniczny jednostki. W związku z wybuchem II wojny światowej podopieczni zostali jeszcze w tym samym roku ewakuowani do obozu w Brandon[7].
24 września 1940 roku, podczas niemieckiego nalotu, zacumowany w Denton okręt został trafiony przez bombę lotniczą[7][8]. W 1948 roku został podniesiony z dna i osadzony na plaży koło Tilbury, a następnie rozebrany[8][10]. Drewno z okrętu posłużyło do napraw gmachu londyńskich sądów (Law Courts). Galion okrętu umieszczony został przy wjeździe do stoczni marynarki wojennej w Chatham, gdzie znajduje się do dzisiaj[10]. Zatopienie jednostki było ostatnim odnotowanym przypadkiem zatopienia okrętu żaglowego w wyniku działań wojennych[11], a jednocześnie jedynym przypadkiem zatopienia brytyjskiego okrętu żaglowego w wyniku ataku lotniczego[e][11].
Opis konstrukcji
edytujHMS „Wellesley” był okrętem trójmasztowym[1], o kadłubie z drewna dębu indyjskiego[10], uzbrojony w 74 działa. Długość – 53,6 m (176 stóp), szerokość – 14,8 m (48,5 stopy). Tonaż wynosił 1746 ton rejestrowych (mierzony metodą Builder's Old Measurement)[8].
Uwagi
edytuj- ↑ Według tablicy zamontowanej pod dawnym galionem okrętu, znajdującym się obecnie na terenie stoczni marynarki wojennej w Chatham, nazwa pochodzi od Richarda Wellesleya (jego ma też przedstawiać owa rzeźba)[3]. Inne źródła, m.in. artykuł z The Times z 1852 roku, sugerują, że honoruje ona Arthura Wellesleya. Na cześć tego drugiego nazwany został zwodowany rok później tej samej wielkości okręt HMS „Wellington”[4].
- ↑ Proklamacja Elliota nastąpiła zgodnie z postanowieniami konwencji z Chuenpi, która nie została jednak ratyfikowana przez żadną ze stron, w związku z czym działania wojenne wkrótce zostały wznowione. Status Hongkongu jako kolonii brytyjskiej potwierdził kończący wojnę traktat nankiński, podpisany w 1842 roku[5].
- ↑ Statek szkolny TS „Cornwall” był wcześniej, podobnie jak „Wellesley”, 74-działowym okrętem liniowym. Nosił on wówczas nazwę HMS „Cornwall”, zwodowany został w 1812 roku, a wycofany ze służby w 1859 roku[8].
- ↑ Wcześniejsze przypadki były prawdopodobnie liczne, lecz nierozpoznane. Choroba została po raz pierwszy zidentyfikowana w 1834 roku[9].
- ↑ Jest to jedyny okręt żaglowy w bazie zatopionych okrętów Royal Navy, dla których podaną przyczyną zatonięcia jest atak lotniczy[12].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d HMS Wellesley. Royal Museums Greenwich. [dostęp 2023-07-25]. (ang.).
- ↑ London St James Chronicle And Evening Post, Newspaper Archive, 8 października 1812, s. 4 [dostęp 2023-07-29] (ang.).
- ↑ a b Figurehead approximately 50 metres south of Royal Dockyard church. Historic England. [dostęp 2023-07-29]. (ang.).
- ↑ a b c d P. Davis: HMS Wellesley (1815). The Victorian Royal Navy. [dostęp 2023-07-25]. (ang.).
- ↑ a b Jonathan Dimbleby: The last governor: Chris Patten & the handover of Hong Kong. Little, Brown and Company, 1997, s. 24. ISBN 978-0-316-64018-3. [dostęp 2023-07-28].
- ↑ a b Martin Grieve: Training Ship Cornwall. Flags of the World, 2003-09-16. [dostęp 2023-07-29]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Reformatory School Ship 'Cornwall', Purfleet, Essex. Children's Homes. [dostęp 2023-07-28]. (ang.).
- ↑ a b c d e J.J. Colledge, Ben Warlow: Ships of the Royal Navy: The Complete Record of all Fighting Ships of the Royal Navy from the 15th Century to the Present. Casemate / Greenhill, 2010, s. 91, 442. ISBN 978-1-61200-027-5. (ang.).
- ↑ a b G. C. Cook. Outbreak of trichinosis (trichiniasis)—contracted in London in 1879. „Postgrad Med J”. 77, s. 62-63, 2001. (ang.).
- ↑ a b c d Wooden walls of Purfleet. Thurrock Local History Society. [dostęp 2023-07-25]. (ang.).
- ↑ a b A.B. Sainsbury, F.L. Phillips: The Royal Navy, day by day. Wyd. 3. Sutton Publishing, 2005, s. 401. ISBN 0-7509-3891-9. [dostęp 2023-07-25].
- ↑ Royal Navy Loss List searchable database. Maritime Archaeology Sea Trust. [dostęp 2023-07-29]. (ang.).