Grzegorz Szyrma
Grzegorz Szyrma (biał. Рыгор Раманавіч Шырма, Ryhor Ramanawicz Szyrma, ros. Григорий Романович Ширма, Grigorij Romanowicz Szyrma; pseudonimy: R. Barawy, Wuczyciel, kryptonimy: W.M., W.–cz, H.Sz., R.Sz.; ur. 8 stycznia?/20 stycznia 1892 w Szakunach, zm. 23 marca 1978 w Mińsku) – dyrygent chórowy, folklorysta, działacz społeczny i muzyczny, wydawca, publicysta, literaturoznawca, nauczyciel narodowości białoruskiej; w okresie międzywojennym działacz białoruskiej mniejszości narodowej w II Rzeczypospolitej; w latach 1955–1978 deputowany do Rady Najwyższej Białoruskiej SRR.
.jpg)
| |
| Data i miejsce urodzenia |
20 stycznia 1892 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
23 marca 1978 |
| Deputowany do Rady Najwyższej Białoruskiej SRR IV, V, VI, VII, VIII i IX kadencji | |
| Okres |
od 1955 |
| Sekretarz Zarządu Głównego Towarzystwa Szkoły Białoruskiej | |
| Okres |
od 1926 |
| Odznaczenia | |
     
| |
Życiorys
edytujMłodość i działalność w II Rzeczypospolitej
edytuj
_with_Ryhor_%C5%A0yrma.jpg)
Urodził się 20 stycznia (8 stycznia st. st.) 1892 roku we wsi Szakuny, w powiecie prużańskim guberni grodzieńskiej Imperium Rosyjskiego[1]. W latach 1911–1912 był słuchaczem dwuletnich kursów nauczycielskich w Święcianach[2]. Od 1912 roku pracował jako nauczyciel[1]. Pod koniec I wojny światowej został zmobilizowany do armii rosyjskiej[2]. W 1918 roku ukończył Siedlecki Instytut Nauczycielski, który był wówczas ewakuowany w związku z działaniami wojennymi do Jarosławia. Od 1919 roku pełnił funkcję dyrektora zorganizowanej przez siebie szkoły w obwodzie woroneskim Rosji. W 1922 roku powrócił w rodzinne strony, które znajdowały się wówczas w składzie Polski[1]. W 1924 roku organizował chór ludowy w Prużanie. W 1926 roku został nauczycielem Gimnazjum Białoruskiego w Wilnie[2]. Był założycielem i kierownikiem zespołów chórowych, w tym chórów Gimnazjum Białoruskiego i Białoruskiego Związku Studentów w Wilnie[1]. W późniejszym czasie został zwolniony z Gimnazjum[2]. Angażował się w działalność kulturalno-oświatową i literacko-publicystyczną białoruskiej mniejszości narodowej w Polsce. Od 1926 do 22 stycznia 1937 roku pełnił funkcję sekretarza Zarządu Głównego Towarzystwa Szkoły Białoruskiej (TSzB)[1]. W 1930 roku został na krótko aresztowany[2]. Towarzystwo znajdowało się pod głębokim wpływem nielegalnej w Polsce Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi (KPZB), w związku z czym w 1933 roku cały jego zarząd Zarząd Główny został aresztowany pod zarzutem przygotowywania „komunistycznego spisku”. W wyniku procesu sądowego w dniach 1–4 lutego Grzegorz Szyrma został jednak uniewinniony[3]. Od tego samego roku[2] był organizatorem, wydawcą i autorem białoruskojęzycznego drukowanego organu Towarzystwa – czasopisma „Letapis TBSz”, przemianowanego potem na „Biełaruski Letapis”[1]. W połowie lat 30. jako jeden z pierwszych działaczy kultury poparł program Frontu Ludowego[1]. Współpracował jako publicysta z utworzonym z inicjatywy KPZB białoruskojęzycznym czasopismem „Nasza Wola”[1]. Publikował do 1939 roku na łamach lewicowych „Sygnałów”[4] i dziecięcego lewicowego białoruskojęzycznego czasopisma „Snapok”[5]. Wspierał twórczość poetów białoruskiej mniejszości narodowej, prowadził audycje dla tej mniejszości w Polskim Radiu, współpracował ze śpiewakiem Michałem Zabejdą-Sumickim[1]. Zdaniem autorów Encykłapiedyi historyi Biełarusi podlegał prześladowaniom ze strony polskich władz[1].
Działalność w Białoruskiej SRR
edytuj
Po włączeniu ziem północno-wschodnich II Rzeczypospolitej w skład Białoruskiej SRR Grzegorz Szyrma przyjął postawę lojalną wobec władz radzieckich. W 1940 roku zorganizował i stanął na czele Państwowej Akademicznej Kapeli Chórowej[1]. W 1941 roku został aresztowany przez władze radzieckie i trafił do aresztu śledczego w podziemiach siedziby NKWD na Łubiance w Moskwie. Wyszedł na wolność dzięki wstawiennictwu Jakuba Kołasa u I sekretarza Komunistycznej Partii (bolszewików) Białorusi Pantielejmona Ponomarienki[2]. Do 1970 roku kontynuował pracę na czele Państwowej Akademicznej Kapeli Chórowej, która w 1978 roku otrzymała jego imię. W latach 1955–1978 był deputowanym do Rady Najwyższej Białoruskiej SRR IV, V, VI, VII, VIII i IX kadencji. W latach 1966–1978 pełnił funkcję przewodniczącego władz Związku Kompozytorów Białoruskiej SRR i sekretarza władz Związku Kompozytorów ZSRR[1]. Zmarł 23 marca 1978 roku[1] w Mińsku. Pochowany jest na cmentarzu Wschodnim w tym mieście[2].
Działalność wydawnicza
edytujW okresie II Rzeczypospolitej Grzegorz Szyrma zajmował się wydawaniem twórczości poetów białoruskiej mniejszości narodowej w Polsce. Wydał dwa zbiory wierszy Michała Kaściewicza: Szum barawy w 1929 roku i Z sialanskich niu w 1937 roku, a także zbiór Na etapach Eugeniusza Skurki w 1936 roku. Wydał również zbiory dla szkolnych i samodzielnych chórów: Biełaruskija narodnyja pieśni w 1929 roku i Nasza pieśnia w 1938 roku[1]. W 1933 roku razem z F. Stackiewiczem zaczął wydawać czasopismo „Letapis TBSz”, później „Biełaruski Letapis”, będący organem Towarzystwa Szkoły Białoruskiej[2]. W okresie Białoruskiej SRR wydał szereg zbiorów folklorystycznych, które zawierały część z zebranych przez niego od 1910 roku ponad dwóch tysięcy białoruskich pieśni ludowych. W 1958 roku wydał zbiór Dzwiescie biełaruskich narodnych piesień, który stał się antologią klasycznej białoruskiej twórczości ludowej w najbardziej charakterystycznych jej przejawach. W latach 1959–1976 wydał cztery tomy zbioru Biełaruskija narodnyja pieśni, w których zawarł szeroki zakres gatunków ludowych i muzycznych, lokalnych rytmomelodycznych typów śpiewu, jednocześnie orientując się na ukazanie ogólnonarodowych cech białoruskiego folkloru muzycznego. Przygotował także publikację wydanej w latach 1971–1973 dwutomowej antologii Biełaruskija narodnyja pieśni (dla choru)[1].
Publicystyka
edytujGrzegorz Szyrma zaczął występować w druku ze swoimi artykułami literaturoznawczymi i recenzjami w 1933 roku[2]. Pisał dla „Letapisu TBSz” i „Biełaruskiego Letapisu”[1]. Aktywnie współpracował jako publicysta z białoruskojęzyczną „Naszą Wolą”[2] – legalną gazetą utworzoną z inicjatywy nielegalnej w Polsce KPZB[1]. Do wybuchu II wojny światowej publikował swoje artykuły w lewicowym miesięczniku literacko-społecznym „Sygnały” (jego tekst pt. Biełaruskaja narodnaja pieśnia ukazał się 15 sierpnia 1939 roku)[4]. Publikował artykuły na temat świąt kalendarzowo-rolniczych, zwyczajów i pieśni ludowych na łamach wydawanego w Warszawie, dziecięcego lewicowego białoruskojęzycznego czasopisma „Snapok”[5]. W Białoruskiej SRR był autorem przedmów do zbiorów pieśni, a także szeregu artykułów, w których wyrażał swoje poglądy estetyczne, zasady zbieracze i zdanie na temat pochodzenia poszczególnych gatunków folklorystycznych. Pisarz także artykuły literaturoznawcze na temat Jakuba Kołasa, Janki Kupały, Aleksandra Puszkina, Lwa Tołstoja i innych. Główna część jego twórczości publicystycznej został zebrana w książce Pesnia – dusza naroda, wydanej w 1976 roku (2. wydanie 1993)[1].
Twórczość artystyczna
edytujGrzegorz Szyrma był inicjatorem stworzenia wielu znacznych utworów chórowych i wokalno-symfonicznych białoruskiej muzyki profesjonalnej. Interpretował chóry a cappella Georga Friedricha Händla, Piotra Czajkowskiego, Siergieja Taniejewa, Dmitrija Szostakowicza, monumentalne dzieła wokalno-orkiestrowe, w tym Wolfganga Amadeusa Mozarta i IX symfonię Beethovena. Napisał także obrazek sceniczny Zornym szlacham, którego rękopis przechowywany jest w Centralnej Bibliotece Akademii Nauk Litwy[1].
Poglądy i oceny
edytujW okresie powojennym Grzegorz Szyrma negatywnie odnosił się do procesu postępującej rusyfikacji zachodzącego w systemie oświaty i życiu społecznym Białoruskiej SRR. Zdaniem białoruskiego pisarza Uładzimira Arłoua jest jednym z tych białoruskich działaczy, których autorytet jest nieskazitelny, a jego imię zna na Białorusi prawie każdy, od intelektualistów do prostych ludzi[6].
Nagrody
edytuj- Tytuł „Zasłużony Działacz Sztuk Białoruskiej SRR” (1946, ZSRR)[2];
- Tytuł „Ludowy Artysta Białoruskiej SRR” (1949, ZSRR);
- Tytuł „Ludowy Artysta ZSRR” (1955, ZSRR);
- Tytuł „Bohater Pracy Socjalistycznej” (1977, ZSRR; wraz z tytułem otrzymał Order Lenina, Medal Sierp i Młot oraz Gramotę Prezydium Rady Najwyższej ZSRR);
- Nagroda Państwowa Białoruskiej SRR (dwukrotnie, w latach 1966 i 1974; ZSRR)[1].
Upamiętnienie
edytujW Wilnie znajduje się tablica pamiątkowa ku czci Grzegorza Szyrmy[7]. W 1986 roku powstał o nim film dokumentalny z A. Lisem według scenariusza Iwana Ciszczanki pt. Piesnia na usio życcio[8].
Ciekawostki
edytujKorespondencja z Grzegorzem Szyrmą przechowywana jest wśród zbiorów A. Szabalina i U. Koczatowa w Rosyjskim Państwowym Archiwum Literatury i Sztuki[9].
Czesław Miłosz jako pracownik Polskiego Radia w Wilnie nadawał koncerty dyrygowanego przez Szyrmę chóru, co miało rzekomo świadczyć o wrogości Miłosza wobec Polski. Te i inne oskarżenia przyczyniły się do odwołania go z radia[10].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Encykłapiedyja… tom 6 księga 2. s. 247.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Szyrma Ryhor Ramanawicz. W: Represawanyja… tom II.
- ↑ Encykłapiedyja… tom 6 księga 1. s. 490.
- ↑ a b Encykłapiedyja… tom 6 księga 1. s. 297.
- ↑ a b Encykłapiedyja… tom 6 księga 1. s. 371.
- ↑ Арлоў 2007 ↓, s. 182
- ↑ Encykłapiedyja… tom 6 księga 2. s. 261.
- ↑ Encykłapiedyja… tom 6 księga 2. s. 108.
- ↑ Encykłapiedyja… tom 6 księga 1. s. 104.
- ↑ Zmicier Łupacz, Na Białorusi odnaleziono dom, z którego rodzice Czesława Miłosza uciekli przed wojną [online], 29 października 2020 [dostęp 2020-11-01].
Bibliografia
edytuj- pod red. Hienadzia Paszkoua: Encykłapiedyja historyi Biełarusi u 6 tamach. T. 6 Księga 2: Uswieja – jaszyn. Dadatak. Mińsk: „Biełaruskaja encykłapiedyja” imia Pietrusia Brouki, 2003, s. 616. ISBN 985-11-0276-8. (biał.).
- pod red. Hienadzia Paszkoua: Encykłapiedyja historyi Biełarusi u 6 tamach. T. 6 Księga 1: Puzieli – Usaja. Mińsk: „Biełaruskaja encykłapiedyja” imia Pietrusia Brouki, 2001, s. 592. ISBN 985-11-0214-8. (biał.).
- Leanid Marakou: Represawanyja litaratary, nawukoucy, rabotniki aswiety, hramadskija i kulturnyja dziejaczy Biełarusi, 1794–1991. Enc. dawiednik. U 10 t.. Mińsk: 2003. ISBN 985-6374-04-9. (biał.).
- Уладзімер Арлоў: Імёны Свабоды. Praga: Radio Wolna Europa/Radio Swaboda, 2007, s. 576, seria: Biblijateka Swabody. XXI Stahodździe. ISBN 978-0-929849-14-0. (biał.).