Graużyszki
Graużyszki (biał. Граўжышкі; ros. Гравжишки) − wieś na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, w rejonie oszmiańskim, około 13 km na południowy zachód od Oszmiany. Siedziba sielsowietu.
 Kurhan i pomnik wielkiej wojny ojczyźnianej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet |
Graużyszki |
| Wysokość |
210 m n.p.m. |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+375 1593 |
| Tablice rejestracyjne |
4 |
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
 54°19′41″N 25°50′28″E/54,328056 25,841111
| |
.jpg)
_(3).jpg)
.jpg)
Historia
edytujWłasność
edytujPierwsze wzmianki o Graużyszkach pojawiły się w XIII wieku, choć według podań historia tej miejscowości sięga XI wieku i jest związana z działalnością podaniowego bohatera Litwy Kunigasa Endziwiłła[1].
W 1518 roku miejscowość uzyskała status miasteczka (który utrzymała do 1939 roku).
Po 1865 roku miasteczko zostało własnością miejscowych włościan i plebanii[1].
W czasach zaborów miasteczko w gminie Graużyszki, w powiecie oszmiańskim, w guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego. W 1905 roku liczyło 303 mieszkańców[2].
W 1931 w 54 domach zamieszkiwało 361 osób[3].
6 maja 1944 oddziały 8 i 13 Brygady AK pod dowództwem Adama Walczka „Nietoperza” stoczyły tu zwycięzką walkę z Litewskim Korpusem Lokalnym pod dowództwem mjr. Antanasa Andriunasa[4].
Przynależność administracyjna
edytujW wyniku reformy administracyjnej w latach 1565–1566 Graużyszki weszły w skład powiatu oszmiańskiego województwa wileńskiego Rzeczypospolitej. Po III rozbiorze Polski w 1795 roku majątek znalazł się na terenie powiatu oszmiańskiego (ujezdu) guberni wileńskiej. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Graużyszki wróciły do Polski, stały się siedzibą gminy Graużyszki w powiecie oszmiańskim.13 kwietnia 1922 roku gmina weszła w skład objętej władzą polską Ziemi Wileńskiej[5], przekształconej 20 stycznia 1926 roku w województwo wileńskie[6]. Od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[1][7][8].
Infrastruktura
edytujW 1880 roku w miasteczku działała szkółka wiejska, regularnie organizowano targi[1].
Obecnie we wsi działają m.in. szkoła średnia, przychodnia i poczta.
Świątynie
edytujW 1495 roku zbudowano tu kościół katolicki. O istnieniu kościoła katolickiego istnieje również relacja z 1645 roku[9]. W drugiej połowie XVIII wieku wzniesiono tu drewniany kościół katolicki pw. apostołów Piotra i Pawła. Ten zabytek drewnianej architektury barokowej został rozebrany wiosną 2009 roku[10] (lub w 2008 roku). Pozostała po nim stojąca kiedyś obok niego, drewniana, wybudowana na przełomie XIX i XX wieku dzwonnica.
W 1880 roku istniał tu drewniany kościół katolicki pw. św. Jerzego[1]. Był to prawdopodobnie ten sam kościół, który wcześniej i później był pod wezwaniem apostołów Piotra i Pawła[11].
We wsi w latach 90. XX wieku wybudowano nowy kościół katolicki[10].
Demografia
edytujPomniki
edytujW centrum wsi w 1967 roku usypano „kurhan pamięci”, na którego szczycie odsłonięto pomnik poświęcony pamięci 10 żołnierzy radzieckich, którzy zginęli w czasie wielkiej wojny ojczyźnianej[11].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Graużyszki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 799., znaczenie 1.
- ↑ Гошкевич И. И. Виленская губернія: Полный списокъ населенныхъ мѣстъ со статистическими данными о каждомъ поселеніи, составленный по оффиціальнымъ свѣдѣниямъ, Вильна, 1905, s. 228
- ↑ Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 1, Warszawa 1938, s. 31.
- ↑ Arkadiusz Karbowiak: Litwini przeciw „czerwonej zarazie”. Do Rzeczy, 2019. (pol.).
- ↑ Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 – Art. 8.
- ↑ Dz.U. z 1926 r. nr 6, poz. 29
- ↑ Graużyszki na stronie Radzima.org. [dostęp 2018-01-03].
- ↑ Graużyszki na stronie Radzima.net. [dostęp 2018-01-03].
- ↑ Graużyszki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 532., znaczenie 2.
- ↑ a b Гравжишки na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2018-01-03]. (ros.).
- ↑ a b Збор помнікаў гісторыі і культуры. Гродзенская вобласць, Mińsk: Беларуская Савецкая Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1986, s. 104 [dostęp 2018-01-03] (biał.).
- ↑ Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. T. 1, Województwo wileńskie. T. 1. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 32. [dostęp 2018-01-03].
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu grodzieńskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. [dostęp 2018-01-03]. (ros.).