Grabowo (wieś w powiecie iławskim)
Grabowo (niem. Grabau) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Lubawa, 8 km na północny wschód od Lubawy, w ziemi lubawskiej. Zajmuje powierzchnię 12,42 km².
| wieś | |
 Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
140-150 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2009) |
692 |
| Strefa numeracyjna |
89 |
| Kod pocztowy |
14-229[2] |
| Tablice rejestracyjne |
NIL |
| SIMC |
0480230 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Lubawa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu iławskiego  | |
 53°33′44″N 19°49′07″E/53,562222 19,818611[1]
| |
Pierwsze informacje na temat Grabowa (pierwotna nazwa Grabaw) pochodzą z roku 1346 i dotyczą przekazania ziemi we wsi dwom Prusom przez biskupa chełmińskiego Ottona. Za czasów Korony Polskiej wieś stanowiła część dóbr diecezji chełmińskiej, a administracyjnie przynależała do województwa chełmińskiego.
W okresie międzywojennym stacjonowała tu placówka Straży Celnej „Grabowo”[3]. 17 lutego 1927 roku została założona tu Ochotnicza Straż Pożarna[4]. Skupiała wówczas 23 czynnych członków. Do pierwszego składu zarządu należeli: Jan Jarzembek – prezes, Bernard Kasprowicz – naczelnik, Jan Żuralski – z-ca naczelnika, Michał Zieliński – sekretarz, Franciszek Ankiewicz – skarbnik i gospodarz.
Szkoła została założona w XVIII w., obecnie we wsi funkcjonuje szkoła podstawowa i gimnazjum w budynku na pograniczu Grabowa i Wałdyk. Został on oddany do użytku w roku 1990. Za budynkiem znajdują się boiska do piłki nożnej, piłki ręcznej, koszykówki i siatkówki plażowej.
Od 26 listopada 1906 r. do 21 stycznia 1907 r. w miejscowej szkole elementarnej odbył się strajk części dzieci przeciwko nauczaniu religii w języku niemieckim. Z uczestników strajku znane są nazwiska następujących dzieci: M. Kołecka, K. Radzymińska. Strajk był elementem znacznie większej akcji biernego oporu wobec pruskich władz szkolnych, która na przełomie 1906 i 1907 r. objęła ponad 460 (!) szkół w prowincji Prusy Zachodnie, czyli przedrozbiorowe Pomorze Gdańskie, Powiśle, ziemię chełmińską i ziemię lubawską oraz część Krajny. Inspiracją dla strajków pomorskich były wcześniejsze działania dzieci w prowincji wielkopolskiej, ze słynnym strajkiem we Wrześni (1901) na czele[5].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Najcenniejszym zabytkiem Grabowa jest wzniesiony w latach 1803–1814 klasycystyczny kościół parafialny. Zbudowany według projektu Hilarego Szpilowskiego, kilkakrotnie restaurowany w okresie od 1888 do 1938 r. Murowany z cegły na podmurówce z kamieni polnych, otynkowany. Wzniesiony na rzucie prostokąta z zaakcentowaną częścią fasadową, schodkowym szczytem i trójkątnym naczółkiem[6]. Kościół otoczony murem przykrytym dachówką, bramy wejściowe zaakcentowane filarkami, brama główna zwieńczona późnobarokowymi rzeźbami kamiennymi Maryi i św. Jana Nepomucena. W rogach muru cztery kaplice przykryte kopułkami. Na terenie przykościelnym wolnostojąca drewniana dzwonnica z początku XX w., a w niej dwa późnogotyckie dzwony z początku XVI w. (jeden ze sceną Ukrzyżowania i datą 1517).
- Zespół kościoła Wniebowzięcia NMP
-
Kościół -
Dzwonnica -
Cmentarz przykościelny -
Jedna z kapliczek
Wystrój kościoła w przewadze XVII- i XVIII-wieczny. Ołtarz główny niejednorodny, zestawiony z elementów XVIII-wiecznych i późniejszych, z repliką obrazu Guido Reniego przedstawiającego Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, za nim znajduje się obraz Matki Boskiej Śnieżnej z końca XVII w., pierwotnie w srebrnej sukience z epoki. Cennymi przykładami rzemiosła artystycznego są dwa XIV-wieczne lichtarze gotyckie ze stylizowanymi figurkami lwów na stopie oraz późnogotycki świecznik wiszący z początku XVI w. Na uwagę zasługuje też monstrancja o rozbudowanym programie ikonograficznym, fundowana przez Tomasza Jana Szulc – Prątnickiego, wykonana w 1697 r. przez Jakuba Weintrauba z Torunia.
W nocy z 1 na 2 listopada 1999 r. miał miejsce pożar kościoła, w wyniku którego spłonął dach, sufit, uszkodzeniu uległy obrazy w górnej części ołtarza. Spłonęły również organy o zewnętrznej oprawie neoklasycystycznej i współczesnym jej wyposażeniu (ok. 1900 r.), zbud. Schlag u Söhne, Schweidnitz (Świdnica). W roku 2010 zostały zakończone prace remontowe przy budynku polegające między innymi na wzmocnieniu ścian, nałożeniu nowych tynków i malowaniu. Odnowa elewacji została sfinansowana z Europejskiego Programu Rozwoju Wsi na lata 2007–2013 oraz ze środków własnych parafii. Obecnie renowacji wymaga jeszcze ogrodzenie przykościelne wraz z czterema kapliczkami.
Do zabytków Grabowa należy także plebania, organistówka oraz kapliczka przydrożna.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 37555
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 335 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927, Nakładem Zarządu Internatu imienia dra Władysława Rasińskiego dla Dzieci Funkcjonariuszy Straży Celnej, 1927, s. 232.
- ↑ Strażak Pomorski 1928, R. 2 nr 3 s. 14.. kpbc.umk.pl.
- ↑ L. Burzyńska-Wentland, Strajki szkolne w Prusach Zachodnich w latach 1906−1907, Gdańsk 2009, s. 228.
- ↑ Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 217
Linki zewnętrzne
edytuj- Grabowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 786.