Gorysz miarz

Gorysz miarz
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	gorysz
Gatunek	gorysz miarz
	Nazwa systematyczna
	Peucedanum ostruthium (L.) Koch; Nova Acta Phys.-Med. Acad. Caes. Leop.-Carol. Nat. Cur. 12(1):95. 1824 (Gen. pl. Umbell.)
Synonimy
	Imperatoria ostruthium L.; Imperatoria major Gray;
	Imperatoria ostruthium L.; Imperatoria major Gray;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gorysz miarz (Peucedanum ostruthium) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje na podgórzach i górach Europy Środkowej, północnej części Europy Południowej, jako obcy gatunek zadomowiony rośnie na Wyspach Brytyjskich, w Skandynawii, europejskiej części Rosji i w północno-wschodniej Ameryce Północnej^[4]. W Polsce rośnie w Sudetach, poza tym rozproszony na stanowiskach uznawanych za antropogeniczne na niżu w południowo-zachodniej części Polski i na pojedynczych stanowiskach na Kaszubach i Mazurach Garbatych^[5]. Poza górami notowany jest dziczejący w parkach i uciekinier z ogródków wiejskich^[6].

Morfologia

Kwiatostan

Kwiat

Owoce

Liść

Pokrój: Roślina zielna o mocnym, korzennym zapachu. Łodyga w części nadziemnej wysokości od 30 do 100 cm, słabo bruzdowana lub kreskowana, naga przynajmniej w dole, w górze słabo owłosiona i tam też czasem rozgałęziona. W części podziemnej ma postać wrzecionowatego, wielogłowowego kłącza, z którego wyrastają walcowate, podziemne rozłogi^[6].
Liście: Dolne liście z długimi ogonkami. Ich blaszka 1–3 krotnie podzielona, z odcinkami pierwszego rzędu osadzonymi na ogonkach. Odcinki liścia rombowe,eliptyczne lub jajowate osiągające do 10 cm długości i 7 cm szerokości, na brzegach ząbkowane (z ostrzem na szczycie ząbków), odcinki szczytowe najczęściej trójklapowe, czasem także boczne odcinki są dwuwrębne. Górne liście osadzone są na obłonionych na brzegu i wyciągniętych w uszka pochwach liściowych, o blaszce słabiej podzielonej^[6].
Kwiaty: Zebrane w baldaszki, które w liczbie od 20 do 50 tworzą okazały baldach złożony. Szypuły są kanciaste i owłosione. Białe lub różowe, zebrane w baldachy. Pokryw brak lub składają się tylko z jednego listka, pokrywki w liczbie kilku, są szczeciniaste. Ząbki kielicha całkiem zredukowane. Płatki korony białe lub czerwonawe, odwrotnie jajowate, długości do 1,5 mm i szerokości do 1 mm, na szczycie wycięte i z łatką zagiętą do środka kwiatu^[6].
Owoce: Okrągławe rozłupki o długości do 5 mm, spłaszczone grzbietowo, z trzema tępymi żebrami grzbietowymi i dwoma skrzydlastymi żebrami brzeżnymi. Na szczycie stożkowaty krążek miodnikowy zwieńczony dłuższymi od niego szyjkami słupka^[6].

Biologia i ekologia

Pokrój

Bylina. Kwitnie od czerwca do sierpnia^[6]. Siedlisko: Łąki, lasy, zarośla olszowe, ziołorośla, brzegi potoków^[6]. Rośnie na glebach wilgotnych, w górach zwykle na wysokościach od 1400 do 2800 m n.p.m.^[7] (w polskich Sudetach zazwyczaj od 900 do 1200 m n.p.m., maksymalnie do 1480 m)^[6].

Zastosowanie

Roślina była uprawiana i wykorzystywana jako lecznicza^[6].

Surowiec zielarski: kłącze (Rhizoma Imperatoria), zawierające olejki eteryczne z 95% terpenów, pochodne kumaryny, oleje, żywice, garbniki^[7].
Działanie: gatunek stosowany był przy chronicznych zaburzeniach żołądkowo-jelitowych i dolegliwościach wątrobowych jako środek ogólnie wzmacniający^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].
↑ Peucedanum ostruthium (L.) W.D.J.Koch, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-09-19] .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 402, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 112 .
↑ ^a ^b ^c Jürke Grau, Reinhard Jung, Bertram Münker: Zioła i owoce leśne. Warszawa: Świat Książki, 1996. ISBN 83-7129-274-0.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].

[powo-4] Peucedanum ostruthium (L.) W.D.J.Koch, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-09-19] .

[atlas-5] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 402, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[koczwara-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 112 .

[grau-7] Jürke Grau, Reinhard Jung, Bertram Münker: Zioła i owoce leśne. Warszawa: Świat Książki, 1996. ISBN 83-7129-274-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]