Goryczuszka wczesna

Goryczuszka wczesna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	goryczkowate
Rodzaj	goryczuszka
Gatunek	goryczuszka wczesna
	Nazwa systematyczna
	Gentianella lutescens (Velen.) Holub; Folia Geobot. & Phytotax., Praha ii. 117 (1967)
Synonimy
	Gentiana praecox A. et J. Kerner; Gentiana austriaca A. et J. Kerner subsp. lutescens (Velen) Wettst.;
	Gentiana praecox A. et J. Kerner; Gentiana austriaca A. et J. Kerner subsp. lutescens (Velen) Wettst.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Goryczuszka wczesna (Gentianella lutescens (Velen.) Holub) – gatunek rośliny należący do rodziny goryczkowatych. Występuje w Karpatach, Sudetach, Górach Kruszcowych oraz w Bośni i Czarnogórze. W Polsce występuje w Sudetach i Karpatach, czasami (rzadko) na niżu (Puszcza Białowieska). Roślina dość rzadka, objęta ochroną.

Morfologia

Łodyga: Dochodzi do 40 cm wysokości, ale w mniej sprzyjającym siedlisku osiąga czasem zaledwie kilka centymetrów. Jest rozgałęziona, a jej odgałęzienia prawie dorównują wysokością głównemu pędowi. zwykle jest czerwonawo nabiegła
Liście: Jajowato-lancetowate, skórzaste. Liście różyczkowe znacznie większe od liści łodygowych, które zrośnięte są nasadami. Ulistnienie nakrzyżległe.
Kwiaty: Na szypułkach, zebrane w luźny kwiatostan, rzadko tylko zdarza się roślina z pojedynczym kwiatem. Kwiaty od białoróżowawych do intensywnie liliowych, korona o długości 2–4 cm złożona jest z 5 zrośniętych płatków. W gardzieli korony długie włosowate wyrostki.
Owoc: Torebka na krótkim trzonku. Nasiona są liczne i drobne, żółtawe.

Biologia i ekologia

Rozwój: Roślina dwuletnia, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do października.
Siedlisko: Murawy naskalne, suche łąki. W Tatrach dochodzi do 2000 m n.p.m., głównie jednak rośnie w piętrach reglowych. Najwyższe opisane stanowisko (subsp. tatricola) znajduje się na Małołączniaku. Preferuje podłoże wapienne, ale rośnie też na granicie.
Genetyka: Liczba chromosomów 2n= 36^[3].

Zmienność

Występuje w Polsce w 3 podgatunkach:

subsp. lutescens – o liściach podługowatojajowatych i łodydze rozgałęzionej w górnej połowie. Występuje w Karpatach i bardzo rzadko na Wyżynie Małopolskiej i w północno-wschodniej Polsce,
subsp. carpathica – o trójkątnych lub jajowatolancetowatych liściach i łodydze silnie, miotlasto rozgałęzionej. Opisano jego występowanie tylko w Pieninach,
subsp. tatricola – ma przeważnie białe lub żółtawe kwiaty i łodygę nierozgałęzioną. Występuje tylko w Tatrach.

Zagrożenia i ochrona

Od 2014 roku gatunek jest objęty w Polsce ochroną częściową^[4]. W latach 1946–2014 znajdował się pod ochroną ścisłą (początkowo ujmowana w rozporządzeniach jako takson z rodzaju goryczka Gentiana, od 1995 roku Gentianella)^[5]^[6]. Zagrożeniem dla gatunku jest intensyfikacja gospodarki łąkarskiej na stanowiskach, na których występuje.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).
↑ Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie wprowadzenia ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 1995 r. nr 41, poz. 214).

Bibliografia

Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2003. ISBN 83-7073-385-9.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).

[rutkowski-3] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[rozp2014-4] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[rozp1946-5] Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).

[rozp1995-6] Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie wprowadzenia ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 1995 r. nr 41, poz. 214).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]