Goryczuszka gorzkawa

Goryczuszka gorzkawa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	goryczkowate
Rodzaj	goryczuszka
Gatunek	goryczuszka gorzkawa
	Nazwa systematyczna
	Gentianella amarella (L.) Börner; Fl. Deut. Volk 543. 1912
Synonimy
	Gentianella amarella L.;
	Gentianella amarella L.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Goryczuszka gorzkawa, goryczka gorzkawa^[3] (Gentianella amarella (L.) Börner) – gatunek rośliny z rodziny goryczkowatych. Występuje w Europie, Azji I Ameryce Północnej^[4]. W Polsce jest rzadka. Występuje na rozproszonych stanowiskach na terenie całego kraju, z wyjątkiem centralnej części^[5].

Morfologia

Łodyga: Do 60 cm wysokości.
Liście: W czasie kwitnienia szczątki liścieni i pierwszych liści tworzą zgrubienie w nasadzie łodygi.
Kwiaty: 5-krotne. Kielich z wyraźną rurką, przylegający do korony, do 1 cm długości, o ostrych, jednakowo szerokich łatkach. Korona kwiatu fioletowolila lub biaława, długości 10–20 mm. W gardzieli korony, poniżej nasady każdej łatki znajduje się orzęsiona łuska^[6].
Owoc: Torebka.

Biologia i ekologia

Roślina dwuletnia. Kwitnie od czerwca do października. Rośnie na pastwiskach, łąkach, polanach i trawiastych stokach. Gatunek wyróżniający dla związku Molinion caeruleae^[7].

Zmienność

Tworzy mieszańce z goryczuszką polną (Gentianella campestris)^[8]. Gatunek zróżnicowany na 9 podgatunków^[9]:

Gentianella amarella subsp. acuta (Michx.) J.M.Gillett
Gentianella amarella subsp. amarella
Gentianella amarella subsp. hartwegii (Benth.) J.M.Gillett
Gentianella amarella subsp. livonica (Eschsch. ex Griseb.) Dostál
Gentianella amarella subsp. mexicana (Griseb.) Gillett
Gentianella amarella subsp. septentrionalis (Druce) N.M.Pritch.
Gentianella amarella subsp. takedae (Kitag.) Toyok.
Gentianella amarella subsp. uliginosa (Willd.) Tzvelev
Gentianella amarella subsp. yuparensis (Takeda) Toyok.

Zagrożenia i ochrona

Gatunek objęty w Polsce ścisłą ochroną. Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006)^[10] w grupie gatunków wymierających (kategoria zagrożenia: E). W wydaniu z 2016 roku otrzymała kategorię EN (zagrożony)^[11]. Zagrożona jest głównie przez niszczenie oraz zmiany siedlisk, na których występuje^[5].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Mapa rozmieszczenie gatunku na Den virtuella floran [dostęp 2013-11-30].
↑ ^a ^b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B. Rośliny polskie. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ The Plant List [dostęp 2013-11-30].
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).

[checklist2002-3] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[4] Mapa rozmieszczenie gatunku na Den virtuella floran [dostęp 2013-11-30].

[C-5] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[6] Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B. Rośliny polskie. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969.

[7] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[9] The Plant List [dostęp 2013-11-30].

[10] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[11] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[3]

[4]

[5]

[1]

[2]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]