Goryczka trojeściowa

Goryczka trojeściowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	goryczkowate
Rodzaj	goryczka
Gatunek	goryczka trojeściowa
	Nazwa systematyczna
	Gentiana asclepiadea L.; Sp. pl. 1:227. 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Goryczka trojeściowa, g. trojeściowata (Gentiana asclepiadea L.) – gatunek rośliny należący do rodziny goryczkowatych. Jeden z największych gatunków krajowych goryczek. Rośnie w górach południowej i środkowej Europy, oraz na Kaukazie. W Polsce jest pospolity w całym paśmie Karpat oraz w Karkonoszach. Spotkać go też można w Górach Świętokrzyskich i w okolicach Ojcowa, ale jest tam znacznie rzadsza.

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, czasami łukowato zwisła, gładka i cienka. Osiąga 1 m wysokości. Pod ziemią roślina posiada długie, żółtego koloru kłącze, silnie poskręcane.
Liście: Długie, szeroko lancetowate lub jajowate, zaokrąglone przy nasadzie, na końcu zaostrzone, siedzące. Blaszka liściowa z wyraźnie widocznymi nerwami, całobrzega. Liście normalnie są ustawione nakrzyżlegle, ale u roślin rosnących w cieniu ustawione są naprzeciwlegle w dwóch rzędach.
Kwiaty: Wyrastają po jednym, lub po dwa w górnej części łodygi z kątów liści. Korona o długości ok. 5 cm jest zrosłopłatkowa. Płatki korony mają barwę ciemnolazurową, błękitną, lub różową. Czasami (rzadko) zdarzają się okazy o białych kwiatach, zaliczane do formy albiflora. Z zewnętrznej strony korona jest jaśniejsza niż wewnątrz i ma podłużne smugi. Płatki w górnej części korony są silnie wywinięte na zewnątrz. Kielichy mają zrosłodziałkowe z 5 małymi ząbkami. Pręciki o białych pylnikach są zrośnięte i otaczają szyjkę słupka. Słupek ma płaskie, podzielone na dwie części znamię.
Owoc: Dwudzielna, podłużna torebka. Zielono ubarwione, okrągłe nasiona posiadają skrzydełka.

Pokrój, liście
Okaz z liśćmi naprzeciwległymi
Kwiaty
Kwiaty

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do września. Przedprątne kwiaty zapylane są głównie przez trzmiele.
Siedlisko: Roślina górska. Rośnie na obrzeżach lasów, na polanach śródleśnych, halach górskich, na piargach, brzegach potoków, w kosówce, pomiędzy skałami. Jest częstym składnikiem ziołorośli górskich. Jest niewymagająca – rośnie na różnych typach podłoża, zarówno na wapieniu, jak i na podłożu niewapiennym. W Tatrach dochodzi do wysokości 1900 m n.p.m. Najwyższe jej stanowisko znajduje się na Miedzianym. Zwykle tworzy populacje liczące po kilkaset osobników, rzadziej kilka tysięcy.
Cechy fitochemiczne: Roślina trująca. Ziele zawiera trującą gencjopikrynę, korzenie trujące alkaloidy – gencjaninę i gencjanidynę. U ludzi powodują one przekrwienie błony śluzowej i wzmożenie kurczliwości żołądka, nudności i wymioty. Zwierzęta nie jedzą tej rośliny, ze względu na jej gorzki smak.
Genetyka: Liczba chromosomów 2n= 44^[3].

Zagrożenie i ochrona

W Polsce gatunek znajdował się pod ochroną częściową od 1957 roku, jako jedyny gatunek goryczki nie objęty był ochroną ścisłą aż do roku 2004^[4]^[5]. Od 2014 roku ponownie podlega ochronie częściowej^[6]. Zagrożenie dla rośliny stanowi pozyskiwanie w dużych ilościach jej kłączy do celów leczniczych z naturalnych stanowisk.

Nazewnictwo

Przez Górali nazywana była świecznikiem (przypomina nieco swoim wyglądem świeczniki kościelne).
Nazwa goryczka pochodzi od gorzkich substancji wytwarzanych przez rośliny z rodzaju goryczka.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

Bibliografia

Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2003. ISBN 83-7073-385-9.
Jan Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982.
Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).

[rutkowski-3] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[rozp1946-4] Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).

[rozp2004-5] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).

[rozp2014-6] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]