Goryczel
Goryczel (Picris L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Należy do niego 46 gatunków[4]. Zasięg rodzaju obejmuje Stary Świat i Australię. W Polsce występuje jeden gatunek rodzimy z tego rodzaju – goryczel jastrzębcowaty Picris hieracioides. Picris asplenioides wykorzystywany był w starożytnym Egipcie w rytuałach pogrzebowych[5].
 Morfologia (goryczel jastrzębcowaty) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj |
goryczel | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Picris L. Sp. Pl. 792. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
.jpg)
Rozmieszczenie geograficzne
edytujRodzaj najbardziej zróżnicowany jest w rejonie Morza Śródziemnego, gdzie wraz z Azją południowo-zachodnią rośnie większość jego przedstawicieli[5][6]. Drugie centrum zróżnicowania stanowi Australia[6]. W Europie rośnie 12 gatunków[5] (brak ich w północnej części kontynentu)[4]. Przedstawiciele rodzaju występują poza tym w północnej Afryce, na południu sięgając do obszarów górskich w Etiopii i Nigerii, poza tym na rozległych obszarach Azji (z wyjątkiem tropików). Jako rośliny introdukowane (głównie goryczel jastrzębcowaty Picris hieracioides) rosną w Ameryce Północnej i południowej Afryce[4].
- Gatunki flory Polski[7]
Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[7], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[4]
- goryczel jastrzębcowaty Picris hieracioides L.
- goryczel żmijowcowy Picris echioides L. ≡ Helminthia echioides (L.) Gaertn. – antropofit zadomowiony
- goryczel Sprengera Picris sprengeriana (L.) Poir. ≡ Picris rhagadioloides (L.) Desf. – efemerofit
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Rośliny zielne (roczne, dwuletnie i byliny)[6][8] osiągające od ok. 10 cm do ponad 1 m wysokości. Łodyga zwykle pojedyncza i rozgałęziona na szczycie[8]. Pędy pokryte są sztywnymi, rozwidlonymi na szczycie i haczykowatymi włoskami, rzadziej włoski są proste[8][6]. Korzeń jest palowy lub wiązkowy, część gatunków tworzy kłącza[8].
- Liście
- Skupione w rozetę przyziemną lub wyrastają skrętolegle wzdłuż łodygi. Dolne, odziomkowe liście są ogonkowe, wyższe zwykle są siedzące. Blaszka liściowa jest owalna, jajowata, lancetowata do równowąskiej; całobrzega, zatokowoząbkowana do pierzasto klapowanej[8].
- Kwiaty
- Skupione w koszyczki tworzących pozorne baldachy na szczytach pędów. Okrywy dzwonkowate lub urnowate o średnicy ponad 6 mm, z listkami lancetowatymi do równowąskich, ułożonymi w 1–2 rzędach. Listki okrywy są równe, zaostrzone, zwykle obłonione na brzegach. Dno kwiatostanu nagie – bez plewinek i włosków, płaskie lub wypukłe. Wszystkie kwiaty języczkowe, żółte[8].
- Owoce
- Niełupki, zwykle wszystkie takie same w koszyczku, czerwonobrązowe do ciemnobrązowych, wrzecionowate, zwykle bez dzióbka, z 5–10 żebrami. Puch kielichowy w postaci pierzastych włosków białawych lub słomiastych[8].
- Rodzaj podobny
- Helminthotheca wyróżniający się powiększonymi zewnętrznymi listkami okrywy[9].
Systematyka
edytuj- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, podrodziny Cichorioideae, z plemienia Cichorieae i podplemienia Hypochaeridinae[10]. W obrębie podplemienia jest siostrzany względem rodzaju Helminthotheca[11][12]. W niektórych ujęciach gatunki z tamtego rodzaju są włączane do rodzaju goryczel Picris[10][7]. Rodzaje te są siostrzane względem rodzaju brodawnik Leontodon[12].
- Pozycja filogenetyczna rodzaju w obrębie podplemienia Hypochaeridinae[12]
| Hypochaeridinae |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Wykaz gatunków[4]
- Picris albida Ball
- Picris amalecitana (Boiss.) Eig
- Picris angustifolia DC.
- Picris asplenioides L.
- Picris babylonica Hand.-Mazz.
- Picris barbarorum Lindl.
- Picris bracteatus Losa
- Picris burbidgeae S.Holzapfel
- Picris campylocarpa Boiss. & Heldr.
- Picris compacta S.Holzapfel
- Picris conyzoides Lack & S.Holzapfel
- Picris cupuligera Walp.
- Picris cyanocarpa Boiss.
- Picris cyprica Lack
- Picris cyrenaica (Pamp.) Lack
- Picris davurica Fisch. ex Hornem.
- Picris divaricata Vaniot
- Picris drummondii S.Holzapfel
- Picris eichleri Lack & S.Holzapfel
- Picris evae Lack
- Picris galilaea (Boiss.) Eig
- Picris helminthioides (Ball) Greuter
- Picris hieracioides L. – goryczel jastrzębcowaty
- Picris hispanica (Willd.) P.D.Sell
- Picris hispidissima W.D.J.Koch
- Picris humilis DC.
- Picris japonica Thunb.
- Picris junnanensis V.N.Vassil.
- Picris kotschyi Boiss.
- Picris longifolia Boiss. & Reut.
- Picris longirostris Sch.Bip.
- Picris manginiana Pamp.
- Picris nuristanica Bornm.
- Picris olympica Boiss.
- Picris pauciflora Willd.
- Picris rhagadioloides (L.) Desf. – goryczel Sprengera
- Picris rivularis Pau
- Picris scaberrima Guss. ex Ten.
- Picris scabra Forssk.
- Picris sinuata (Lam.) Lack
- Picris squarrosa Steetz
- Picris strigosa M.Bieb.
- Picris sulphurea Delile
- Picris wagenitzii Lack
- Picris willkommii (Sch.Bip. ex Willk.) Nyman
- Picris xylopoda Lack
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
- ↑ a b c d e f Picris L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-23].
- ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 715, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d Zhu Shi, Norbert Kilian: Picris Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-23].
- ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 130, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d e f g John L. Strother: Picris Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-23].
- ↑ Helminthotheca. [w:] Cichorieae Portal [on-line]. [dostęp 2022-09-24].
- ↑ a b Genus Picris L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-23].
- ↑ Norbert Kilian, Birgit Gemeinholzer, Hans Walter Lack, Cichorieae, [w:] V.A. Funk i inni red., Systematics, evolution and biogeography of Compositae, Vienna: International Association for Plant Taxonomy, 2009.
- ↑ a b c Neela Enke, Birgit Gemeinholzer, Christian Zidorn. Molecular and phytochemical systematics of the subtribe Hypochaeridinae (Asteraceae, Cichorieae). „Organisms Diversity & Evolution”. 12, s. 1–16, 2012.