Gołąbek podpalany

Gołąbek podpalany
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	gołąbkowce
Rodzina	gołąbkowate
Rodzaj	gołąbek
Gatunek	gołąbek podpalany
	Nazwa systematyczna
	Russula adusta (Pers.) Fr.; Epicr. syst. mycol. (Upsaliae): 350 (1838)
	Zasięg
	; Mapa zasięgu w Europie
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gołąbek podpalany (Russula adusta (Pers.) Fr.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)^[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[2].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1801 r. Christian Hendrik Persoon, nadając mu nazwę Agaricus adustus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1838 r. Elias Fries, przenosząc go do rodzaju Russula^[2]. Niektóre synonimy nazwy naukowej^[3]:

Agaricus adustus Pers. 1801
Agaricus nigricans Bull. 1785
Omphalia adusta (Pers.) Gray 1821

Nazwę polską nadała Alina Skirgiełło w 1991 r. Synonimy polskie: gołąbek żółtobrunatny, serojeszka podpalona^[4].

Morfologia

Kapelusz

Ma średnicę do 15, a nawet 17cm, za młodu jest nieco wypukły, potem wklęsły. U młodych owocników jest białawy, później stopniowo zmienia barwę przez białawokremową do brudnobrązowej, a w środku kapelusza staje się niemal czarny. Powierzchnia w okresie suchej pogody gładka, naga i matowa, w czasie wilgotnej pogody nieco lepka i śliska. Skórę można ściągnąć co najwyżej z 1/3 promienia kapelusza^[5].

Blaszki

Dość cienkie, gęste, z wieloma blaszeczkami, kruche, do trzonu zatokowato przyrośnięte, nieco zbiegające, czasami tworzą anastomozy. Początkowo są białe, później białokremowe i brudnobiałe, a w końcu ich ostrza stają się czarne. Po uszkodzeniu bardzo powoli zmieniają barwę na czerwonawą (podobnie jak miąższ)^[5].

Trzon

Wysokość 3-8 (10) cm, grubość 2–5 cm. Jest walcowaty, początkowo pełny i bardzo twardy, u starszych owocników gąbczasty. Powierzchnia gładka, nieco błyszcząca, początkowo biała, później stopniowo ciemnieje, w końcu przyjmując taki kolor jak kapelusz^[5].

Miąższ

Ma grubość do 2,5 cm, jest twardy i elastyczny. Początkowo jest biały, później białoszary. Uszkodzony bardzo wolno zmienia kolor na czerwonawy, później szarzeje, a dopiero po 12 godzinach czernieje. Ma łagodny smak i mało przyjemny zapach. Pod wpływem zasad staje się oliwkowożółty, a po dwóch godzinach czarny^[5].

Cechy mikroskopowe

Wysyp zarodników biały. Zarodniki o kształcie od kulistego do szerokoelipsoidalnego i rozmiarach 7–9 × 7–8 μm. Powierzchnia zarodników jest siateczkowato-brodawkowata, o bardzo drobnych i amyloidalnych brodawkach. Na ostrzach blaszek dość licznie występują cienkie i nietrwałe cystydy, czasami mające wydłużone szczyty. Dermatocystydy są cienkie. Strzępki skórki zawierają dużą ilość brązowego barwnika^[5].

Gatunki podobne

Jest wiele podobnych morfologicznie gatunków gołąbków, które po uszkodzeniu czernieją. Podobne są^[5]:

gołąbek gęstoblaszkowy (Russula densifolia), ale ma gęste blaszki,
gołąbek białoczarny (Russula albonigra). Jest gorzki, a jego miąższ szybko czernieje,
gołąbek czarniawy (Russula nigricans). Ma rzadkie i grube blaszki, jego miąższ po uszkodzeniu staje się najpierw łososiowoczerwonym, dopiero później czernieje.

Występowanie i siedlisko

Występuje w Ameryce Północnej, Europie i Australii. W Azji podano jego występowanie tylko w Korei i Japonii^[6]. W Polsce jest dość pospolity^[7].

Grzyb naziemny. Rośnie w lasach iglastych i mieszanych, szczególnie na kwaśnych glebach pod sosnami i świerkami^[8].

Znaczenie

Grzyb mykoryzowy^[4]. Jest jadalny, ale przeważnie nie jest zbierany^[5].

Przypisy

↑ E.M. Fries: Epicrisis Systematis mycologici. Upsaliae: e Typographia Academica [...] Redemtor Gleerup Lundae, qui solus divendit, 1838, s. 350. (łac.).
↑ ^a ^b ^c Index Fungorum [online] [dostęp 2014-08-05] (ang.).
↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 594, ISBN 83-89648-09-1 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g AlinaA. Skirgiełło AlinaA., Gołąbek (Russula). Grzyby (Mycota). Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, s. 38, ISBN 83-01-09137-1 .
↑ występowanie Russula adusta na świecie (mapa) [online], DiscoverLife Maps [dostęp 2014-09-01] .
↑ BarbaraB. Gumińska BarbaraB., WładysławW. Wojewoda WładysławW., Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 404, ISBN 83-09-00714-0 .
↑ PavolP. Škubla PavolP., Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 35, ISBN 978-83-245-9550-1 .

[Fries-1] E.M. Fries: Epicrisis Systematis mycologici. Upsaliae: e Typographia Academica [...] Redemtor Gleerup Lundae, qui solus divendit, 1838, s. 350. (łac.).

[if-2] Index Fungorum [online] [dostęp 2014-08-05] (ang.).

[sf-3] Species Fungorum [online] [dostęp 2013-04-15] (ang.).

[check-4] WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 594, ISBN 83-89648-09-1 .

[rus-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g AlinaA. Skirgiełło AlinaA., Gołąbek (Russula). Grzyby (Mycota). Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, s. 38, ISBN 83-01-09137-1 .

[disc-6] występowanie Russula adusta na świecie (mapa) [online], DiscoverLife Maps [dostęp 2014-09-01] .

[gum-7] BarbaraB. Gumińska BarbaraB., WładysławW. Wojewoda WładysławW., Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 404, ISBN 83-09-00714-0 .

[wag-8] PavolP. Škubla PavolP., Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 35, ISBN 978-83-245-9550-1 .

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]