Gierłachowo (powiat kościański)
Gierłachowo – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie kościańskim, w gminie Krzywiń.
| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
219[2] |
| Strefa numeracyjna |
65 |
| Kod pocztowy |
64-010[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PKS |
| SIMC |
0372575 |
Położenie na mapie gminy Krzywiń  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kościańskiego  | |
 51°59′04″N 16°51′30″E/51,984444 16,858333[1]
| |
Historia
edytujMiejscowość pierwotnie związana była z Wielkopolską. Istnieje co najmniej od drugiej połowy XII wieku. Wymieniona w łacińskim dokumencie z 1181 jako „Garlochou”, 1258 „Garlochov”, 1294 „Garlochovo”, 1466 „Gyerlachowo”[4].
Pierwszy zapis z 1181 pochodzi z zachowanego falsyfikatu wystawionego ok. 1230 przez kancelarię księcia wielkopolskiego Władysława III Laskonogiego, który wymienił wieś Gierlachowo wśród posiadłości benedyktynów z Lubinia. W 1258 książę wielkopolski Bolesław Pobożny zatwierdził ten dokument wymieniając wśród posiadłości benedktyńskich m.in. Gierłachowo. Pod datą 1294, w falsyfikacie z 1302, wieś wymieniona została jako część posiadłości benedyktyńskich i potwierdzona przez księcia wielkopolskiego, a późniejszego króla polskiego, Przemysła II. W 1441 król polski Władysław III Warneńczyk zapisał podkomorzemu kaliskiemu Rafałowi z Gołuchowa sumę 500 grzywien na daninie zbożowej zwanej „spy” ze wszystkich wsi opactwa lubińskiego w tym z Goluchowa[4].
W źródłach XV wiecznych odnotowano zwykłych mieszkańców wsi. W 1463 córkę sołtysa z Gierłachowa żonę rajcy w Krzywiniu. W latach 1481-1488 mieszczanina w Krzywiniu Marcina Gierlachowskiego, syna zmarłego Andrzeja sołtysa w Gierłachowie. W 1482 skwitował on matkę Małgorzatę i brata Jana z majątku po ojcu i matce w sołectwie gierłachowskim. O tej transakcji Tomasza opata lubińskiego poinformował Leonard sołtys ze Zbęch oraz zastępca sołtysa gierłachowskiego. W tym roku odnotowano także ławników na sądzie gajonym jaki się odbył w Gierłachowie, miejscowych chłopów: Piotra Bartowicza, Mikołaja Rączkę oraz Stanisława Śliwę[4].
W 1552 Paweł Chojnacki opat lubiński odnowił po pożarze przywilej sołecki dla Macieja sołtysa we wsi Gierłachowo. Sołectwo to zakupił jego przodek za 12 grzywien i należały do niego łan roli oraz ogród z łąką, a do tego obecny opat dodał mu jeszcze rolę zwaną „Zbytki” wraz z małą łąką zwaną „Gliniany Smug”. Sołtys miał prawo hodować 200 owiec z własnym owczarzem, posiadać karczmę, zagrodę wśród zabudowań wiejskich. Mógł także pobierać trzecią część kwot wpłacanych z rezygnacji oraz z opłat sądowych. Do jego obowiązków należała zapłata na rzecz konwentu benedyktyńskiego 0,5 grzywny rocznie oraz miał służyć opactwu na dobrym koniu tak jak dotychczas. Kmiecie płacili z każdego łanu po jednej grzywnie czynszu, a w naturze dawali na Wielkanoc po dwa kapłony i 30 jaj. W czasie sądów zobowiązani także byli dawać obiad: kmiecie dwa razy w roku, a sołtys raz[4].
Miejscowość odnotowano również w historycznych rejestrach poborowych. W 1510 w Gierlachowie odnotowano 7 łanów osiadłych, sołectwo dwu łanowe oraz jednego zagrodnika należacego do sołtysa. W 1530 miał miejsce pobór z dwóch łanów oraz od sołtysa z jednego łana. W 1563 pobrano podatki od 8 łanów, dwóch łanów sołeckich, dwóch komorników oraz z karczmy. W 1571 opat lubiński zapłacił pobór od 7 łanów, 2 łanów sołtysich, 2 zagrodników oraz od karczmy. W 1580 pobrano podatki z 8 łanów kmiecych oraz z dwóch łanów sołeckich[4].
Wieś duchowna Gerlachowo, własność opata benedyktynów w Lubiniu pod koniec XVI wieku leżała w powiecie kościańskim województwa poznańskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów[5].
Wskutek II rozbioru Polski w 1793, miejscowość przeszła pod władanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Gierlachowo należała do wsi większych w ówczesnym pruskim powiecie Kosten rejencji poznańskiej[6]. Gierlachowo należało do majątku Jerka, którego właścicielem był wówczas (1846) rząd pruski w Berlinie (w Jerce znajdował się urząd pruski)[6]. W skład majątku Jerka wchodziło łącznie 16 wsi. Według spisu urzędowego z 1837 roku Gierlachowo liczyło 164 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 23 dymy (domostwa)[6].
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa leszczyńskiego.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 32541
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 299 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e Gąsiorowski 1982 ↓, s. 473-474.
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 246.
- ↑ a b c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 216.
Bibliografia
edytuj- Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. I (A – H), hasła „Gierlachowo”. Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982, s. 473-474. ISBN 83-04-00938-2.
Linki zewnętrzne
edytuj- Gierlachowo, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014.