Giedajty
Giedajty (niem. Gedaithen[4]) – wieś w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, powiecie olsztyńskim, w gminie Jonkowo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
635[2] |
| Strefa numeracyjna |
89 |
| Kod pocztowy |
11-042[3] |
| Tablice rejestracyjne |
NOL |
| SIMC |
0477050 |
Położenie na mapie gminy Jonkowo  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego  | |
 53°47′57″N 20°17′53″E/53,799167 20,298056[1]
| |
Wieś Warmińska w kształcie ulicówki, dzieli się na trzy części: Giedajty Północ, Giedajty Centrum oraz Osiedle Giedajty. Położona w południowej części gminy Jonkowo, przy drodze powiatowej nr 527. We wsi znajduje się sklep spożywczo-przemysłowy.
Historia
edytujWieś pod nazwą Gedaithen lokowana 14 lipca 1346 r. przez biskupa warmińskiego Hermana z Pragi (wg innych źródeł wieś założona został w 1352 r.). Przywilej lokacyjny wystawiono w Ornecie, pierwszym sołtysem był Prus Gedete. Od jego imienia nazwana była Gadawken[5]. W 1426 r. wieś ponownie była lokowana.
W czasie wojny polsko-krzyżackiej, zwanej trzynastoletnią (1454-1466), Giedajty (jako wieś warmińska) zostały spalone przez wojska krzyżackie. W czasie kolejnej wojny z lat 1519-1521 nie ucierpiała i nie było ziemi opuszczonej i ugorowanej. W grudniu 1574 kapituła warmińska przekazała sołtysowi Lorenzowi Beuthowi dwie dodatkowe włóki, wcześniej należące do jednego z chłopów czynszowych. Roczny czynsz ustalono w wysokości jednej grzywny. Pod koniec XVI wieku w Giedajtach zagospodarowanych było 21 włók (łanów), do sołtys należało pięć, pozostałe były uprawiane przez chłopów czynszowych. W tym czasie całkowita wysokość podatku płaconego przez wieś wynosiła 18 grzywien i 15 groszy, ponadto w naturze 32 kury warte łącznie dwie grzywny i 24 grosze. W roku 1556 wystawiono odnowiony przywilej lokacyjny, a także w 1630 kolejny raz. W 1656 r. we wsi było trzech sołtysów (jednym z nich był Grzegorz Lora), trzech wolnych gospodarzy i tyluż chłopów czynszowych. Na prośbę sołtysa Jerzego Lora wieś otrzymała 21 włók czynszowych, trzy włoki wolne od czynszu oraz jedna włokę lasu. Uprawiano łącznie 18 włók (dwie były opuszczone), z których aż 10 należało do wolnych. Roczny podatek wyznaczono w wysokości 66 florenów, 26 kur i 13 gęsi. Wolni uiszczali opłatę rekognicyjną w wysokości 2,5 funta wosku. Na początku lat siedemdziesiątych XVII wieku we wsi mieszkało 37 osób.
Według dokumentów z 1717 roku w Giedajty obejmowały 22 włóki, z których 5,5 było obsiane zbożami a pozostałe stanowiły łąki i pastwiska. Ziemia została zaliczona do szóstej, najgorszej klasy jakości a uprawę ziemi utrudniały liczne bagna, które okresowo podtapiają zasiewy i łąki. Chłopi szarwarkowi posiadali 18 włók, z których musieli płacić roczny czynsz w wysokości 252 florenów (po 14 florenów od włóki). Dodatkowo zobowiązali byli dostarczać 18 gęsi, 36 kur oraz 4,5 kopy jaj (270 sztuk). Szarwark wynosił cztery dni w roku od każdego posiadanej włóki. Dobra sołeckie wynosiły cztery wolne włóki (dwóch sołtysów: Lora i Kernin posiadali po dwie włóki), z których płacono czynsz rekognicyjny w wysokości jednego funta wosku. W styczniu 1772 roku kapituła warmińska obniżyła mieszkańcom wsi czynsz z 14 do 12 florenów z każdej włóki.
W czasie wojny prusko-francuskiej, 3 lutego 1807 roku w na przedpolach Giedajt stacjonowała część VI korpusu francuskiego dowodzonego przez marszałka Michaela Neya. Rankiem wojska francuskie przypuściły generalny atak na rosyjskie pozycje w Jonkowie. Do największych starć doszło wówczas na dzisiejszej drodze Giedajty-Jonkowo, gdzie zginęło lub odniosło rany około 70 Francuzów (zginęło tam trzech oficerów VI korpusu) i tyluż Rosjan.
Na początku XIX wieku dzieci z Giedajt uczęszczały do nowo utworzonej szkoły Warkałach. W 1858 r. w Giedajtach mieszkało 131 osób a dzieci w wieku szkolnym było 20. W 1861 roku we wsi było 163 mieszkańców, z których 160 posługiwało się językiem polskim i było wyznania katolickiego. W tym czasie wieś posiadała 2271,03 morgów ziemi (579,8 ha), w tym 202,79 lasów.
Na początku XX w. we wsi działała dwuklasowa szkoła. Pod koniec lat 30. XX wieku uczył w niej jeden nauczyciel – Szembeck. W 1939 r. w Giedajtach mieszkało 271 osób.
W pierwszej dekadzie XXI w Giedajtach mieszkały 302 osoby.
Bibliografia
edytuj- Robert Syrwid, Kościoły parafialne gminy Jonkowo, Olsztyn: Wyd. Littera, 2005, ISBN 83-89775-02-6, OCLC 749503115.
- Georg Kellmann, Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007, ISBN 978-83-918968-1-5
- Giedajty (na stronie Gminy Jonkowo) [1] (dostęp 29.06.2015.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 32429
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 298 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ Georg Kellmann, Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007
Linki zewnętrzne
edytuj- Giedajty, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 546.