George Biddell Airy

George Biddell Airy
Data i miejsce urodzenia	27 lipca 1801 ; Alnwick
Data i miejsce śmierci	2 stycznia 1892 ; Greenwich
Zawód, zajęcie	naukowiec: astronom, fizyk, matematyk
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sir George Biddell Airy lub Airey (ur. 27 lipca 1801 w Alnwick, zm. 2 stycznia 1892 w Greenwich) – angielski naukowiec: astronom^[1], fizyk doświadczalny i matematyk^[2]. Siódmy Astronom Królewski Wielkiej Brytanii (1835–1881), co w jego czasach wiązało się z posadą dyrektora Królewskiego Obserwatorium Astronomicznego w Greenwich. Prezes Towarzystwa Królewskiego w Londynie (ang. Royal Society, 1871–1873) oraz czterokrotny prezes Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego (ang. Royal Astronomical Society, 1835–1864 z przerwami). Laureat wiodących nagród naukowych jego czasów – Medalu Copleya (1831) oraz dwóch Złotych Medali RAS (1833 i 1846).

Airy zajmował się m.in. astronomią teoretyczną jak mechanika nieba, optyką astronomiczną oraz geofizyką, w tym badaniem ziemskiego pola grawitacyjnego i magnetycznego. Jego badania w fizyce i astronomii – zwłaszcza w optyce falowej – doprowadziły go do osiągnięć w teorii równań różniczkowych i funkcji specjalnych^{[potrzebny przypis]}. Miał też udział w odkryciu planety Neptun, przez kontakt z Johnem Couchem Adamsem i Urbainem Le Verrierem, którzy przewidzieli ten obiekt.

Życiorys

Ukończył Trinity College na Uniwersytecie Cambridge w roku 1823. W latach 1826–1835 profesor Uniwersytetu Cambridge. Od 1828 dyrektor tamtejszego obserwatorium astronomicznego.

Airy zreorganizował obserwatorium w Greenwich, w którym na jego wniosek zainstalowano nową aparaturę. Ocalił przed zniszczeniem tysiące wyników obserwacji.

Czterokrotnie był prezesem Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego – w latach 1835–1837, 1849–1851, 1853–1855 i 1863–1864. Jest jednym z rekordzistów pod względem liczby pełnionych kadencji na tym stanowisku (współrekordzistą jest Francis Baily)^[3].

W 1872 został nobilitowany^[2].

Upamiętnienie

W uznaniu jego pracy jego nazwiskiem nazwano kratery uderzeniowe na Marsie^[4] i Księżycu^[5].

Najważniejsze osiągnięcia

Astronomia

Opracował metodę wyznaczania paralaksy i apeksu Słońca.
Poprawił teorię ruchu orbitalnego Wenus i Księżyca.
W 1871 wykorzystał teleskop wypełniony wodą do sprawdzenia wpływu ruchu Ziemi na odchylenie światła. To rozwinięcie obserwacji François Arago i doświadczenia Fizeau. Wywarło wpływ na sformułowanie teorii eteru Lorentza i później szczególnej teorii względności przez Einsteina^{[potrzebny przypis]}.

Optyka

Odkrywca astygmatyzmu oka ludzkiego i twórca soczewek do okularów korygujących tę wadę wzroku^[2].
Jako pierwszy zaobserwował krążki dyfrakcyjne, tzw. plamkę Airy’ego^[2].

Geofizyka i grawitacja

W 1838 zaprojektował system korekcyjny kompasu dla Królewskiej Marynarki Wojennej.
W 1854 udowodnił doświadczalnie zależność siły przyciągania ziemskiego od wysokości nad poziomem morza.
W 1854 zmierzył grawitację za pomocą wahadła wprawionego w ruch na górze i na dole głębokiego szybu, co umożliwiło mu obliczenie gęstości Ziemi.
Ok. 1855 – jako jeden z pierwszych badaczy – wysunął hipotezę, że pod łańcuchami górskimi znajdują się struktury nasadowe o mniejszej gęstości, co jest konieczne do utrzymania równowagi izostatycznej^[6].

Matematyka

Odkrywca funkcji cylindrycznych (tzw. Airy’ego; 1838).

Przypisy

↑ Airy George Biddell, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-15] .
↑ ^a ^b ^c ^d Sir George Biddell Airy, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-11-19] (ang.).
↑ List of Presidents and Dates of Office. [w:] A brief history of the RAS [on-line]. Royal Astronomical Society. [dostęp 2016-07-27]. (ang.).
↑ Airy on Mars. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS Astrogeology Science Center, NASA. [dostęp 2016-07-27]. (ang.).
↑ Airy on Moon. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS Astrogeology Science Center, NASA. [dostęp 2016-07-27]. (ang.).
↑ Encyklopedia Britannica. Ziemia i Wszechświat. Poznań: KURPISZ S.A., 2006, s. 9. ISBN 978-83-60563-25-0.

Linki zewnętrzne

John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: George Biddell Airy w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)

[1] Airy George Biddell, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-15] .

[Encyclopaedia_Britannica-2] Sir George Biddell Airy, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-11-19] (ang.).

[ras-3] List of Presidents and Dates of Office. [w:] A brief history of the RAS [on-line]. Royal Astronomical Society. [dostęp 2016-07-27]. (ang.).

[mars-4] Airy on Mars. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS Astrogeology Science Center, NASA. [dostęp 2016-07-27]. (ang.).

[moon-5] Airy on Moon. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS Astrogeology Science Center, NASA. [dostęp 2016-07-27]. (ang.).

[britannica-6] Encyklopedia Britannica. Ziemia i Wszechświat. Poznań: KURPISZ S.A., 2006, s. 9. ISBN 978-83-60563-25-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]