General Carleton
General Carleton – brytyjski statek towarowy – węglowiec, bark o wysokiej dzielności morskiej[4], zwodowany w 1777 w Whitby. Zatonął w silnym sztormie 27 września 1785 roku w pobliżu ujścia Piaśnicy, niedaleko miejscowości Dębki, w rejsie ze Sztokholmu, oznaczony jako „Wrak W-32”. Kapitan William Hustler (1753–1785) oraz 17 członków załogi poniosło śmierć w katastrofie[6].
 HM Bark „Endeavour”, „bliźniaczy” statek „General Carleton”, orientacyjny szkic Francisa Josepha Bayldona, 1924 | |
| Bandera | |
|---|---|
| Port macierzysty | |
| Właściciel |
Margaret Campion[1] |
| Dane podstawowe | |
| Materiał | |
| Historia | |
| Stocznia |
Thomas Fishburn, Whitby, Wielka Brytania |
| Data budowy |
1777 Whitby |
| Data zatonięcia |
27 września 1785 koło Dębek |
| Dane techniczne | |
| Wyporność | |
| Liczebność załogi |
12–15[4] |
| Długość całkowita (L) |
ok. 43,7 m[3] |
| Długość linii wodnej |
32,08 (30,92[3]) m |
| Długość kadłuba |
33,3 m[3] |
| Długość po pokładzie |
30,92 m[4] |
| Szerokość (B) |
9,06 (8,89[3]) m |
| Zanurzenie (D) |
5,2 m |
| Pojemność | |
| Masa całkowita |
400[4] |
| Ożaglowanie | |
| Typ ożaglowania | |
| Liczba żagli |
27[5] |
| Powierzchnia ożaglowania | |
| Wysokość masztów | |
| Liczba masztów |
3 |
| Napęd mechaniczny | |
| Prędkość maks. | |
Budowa i historia
edytujStatek zbudowany w stoczni Thomasa Fishburna w Whitby, tej samej, co HM Bark „Endeavour” (posiadał identyczne wymiary[7], takielunek i konstrukcję), na którym James Cook odbył pierwszą wyprawę (1768–1771). Nazwany na cześć generała Guya Carletona (1724–1808), służącego w armii angielskiej w Ameryce Północnej w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych po stronie brytyjskiej, m.in. pełniącego funkcję gubernatora Quebec.
„General Carleton” 12 marca 1777 wyszedł w swój pierwszy rejs do Rygi; w latach 1777–1785 kursował między portami brytyjskimi a bałtyckimi – głównie Rygą. Od 1782 jako pomocnicza jednostka logistyczna Royal Navy w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych, co m.in. chroniło marynarzy „General Carletona” przed poborem do Royal Navy.
Zatonięcie
edytujStatek załadował w Sztokholmie 30 lipca 1785 ok. 590 ton żelaza dla odbiorcy w Londynie[8]. Według zapisów w Muzeum w Whitby zaginął 27 września 1785 na Bałtyku[1]. Przyczyną katastrofy „Generala Carletona”, stojącego na kotwicy w pobliżu brzegu przy ujściu Piaśnicy była nagła zmiana pogody i nadejście gwałtownego, bardzo silnego sztormu o sile huraganu, co spowodowało wyrwanie i wleczenie kotwicy lub kotwic (świadczy o tym prostopadła do brzegu pozycja wraku i odnalezionej kotwicy[9]) i przesunięcie ładunku żelaza.
Opowieść rybaka – legenda o zatopionym żaglowcu
edytujWśród rybaków w Dębkach popularna była legenda o zatopionym przed laty żaglowcu. ...Według relacji nestora rybaków z Dębek Jana Felknera: „...Trzydzieści lat temu zerwały nam się sieci, jak żeśmy je stawiali. Woda klarowna była i zobaczyliśmy jakieś wraki na dnie. Później sąsiad, August Gren, opowiedział mi taka historię: Płynął z Sankt Petersburga angielski drewniany statek. Zerwał się wiatr północno-zachodni, urwało mu ster i zdryfował ku brzegowi. Zakotwiczono statek i załoga zeszła na brzeg. Za Piaśnicą – to jest rzeczka, która w Dębkach płynie – mieszkał niejaki Ketelhut[10]. On to ugościł załogę, dał posiłek i wina przyniósł, wódki albo whisky, jak to się po angielsku mówi. I tam sobie ubaw zrobili. Podczas tej zabawy dziadek gospodarza podsłuchał, jak po tej wódce powiedzieli, że na tym statku jakieś bogactwo jest. Popłynął więc Ketelhut do niego swoją łajbą rybacką, wszedł po drabinie i to, co mu w oczach błyszczało, zabierał. Wpłynął do Piaśnicy i dotarł do kanału Biała Góra, gdzie w zagajnikach to dobro błyszczące schował. A że było mu mało, popłynął raz jeszcze, zanim marynarze potrzeźwieli i na statek wrócili. Te kosztowności, które sobie wziął, zakopał. Na drugi dzień zerwał się sztorm i rozbił łajbę, która z całą załogą poszła na dno. Ketelhut sprzedał gospodarstwo i z tym bogactwem, które sobie złowił, wyjechał, ale po paru latach wrócił żeby to ostatnie złoto, które zakopał, odnaleźć. Ale tam były ruchome wydmy. Piaskiem przesypywało z miejsca na miejsce i przez te dwadzieścia lat teren zmienił wygląd. Nic nie znalazł”....[11].
Odkrycie wraku
edytujWrak statku odkryty przez Michała Woźniewskiego (1989)[12] dzięki relacjom o zaczepianiu sieci rybackich w miejscu spoczynku wraku i legendzie o zatopionym żaglowcu, na przybliżonej pozycji 54°50′15″N 18°03′43″E/54,837500 18,061944[13], według WGS84, badany systematycznie w latach 1995–1998 przez Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku. Wydobyte zabytki, m.in. dzwon okrętowy z napisem „General Carleton of Whitby 1777” umożliwiły natychmiastową identyfikację statku. Ogółem wydobyto przeszło 700 zabytków z XVIII w., m.in. elementów wyposażenia okrętowego, przedmiotów codziennego użytku, przyrządów nawigacyjnych, kolekcję roboczej marynarskiej odzieży angielskiej, monet, kolekcja klamerek do obuwia, broni[14] itp.
Lista załogi
edytujLista załogi w ostatnim rejsie (według Lloyd’s Register of Shipping zginęło łącznie 18 osób z załogi, 3 ocalały[6]):
William Hustler – kapitan
John Swan – pierwszy oficer – prawdopodobnie ocalał
John Pearson – cieśla okrętowy
James Woolf – kucharz okrętowy
George Oswell – marynarz – wyokrętowany 22 czerwca 1785 w Londynie
Henry Bailes – marynarz
William Clark – marynarz
Thomas Wooland – marynarz
Benjamin Moore – marynarz
Thomas Simpson – marynarz
William Bailies – marynarz
Lancelot Malson – marynarz
Nicholas Theaker – marynarz
George Taylor – marynarz
John Purvis – marynarz
Andrew Gibson – marynarz
Andrew Noble – marynarz
Thomas Edes – marynarz
John Johnson – chłopiec okrętowy[15]
Rich Trueman – chłopiec okrętowy
John Noble – chłopiec okrętowy
Richard Neal – chłopiec okrętowy
James Hart – chłopiec okrętowy
John Thompson – chłopiec okrętowy
John Frazer – chłopiec okrętowy
Przypisy
edytuj- ↑ a b Ossowski 2008 ↓, s. 6.
- ↑ Per Åkesson: General Carleton of Whitby – British ship sunk in 1785 and discovered in 1995. www.abc.se. [dostęp 2009-04-01]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h dane repliki HM Bark „Endeavour” zbudowanej na podstawie archiwalnej dokumentacji za: HMB Endeavour replica – specifications (pl. dane repliki HMB Endeavour). Australian National Maritime Museum. [dostęp 2009-04-02]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h dane orientacyjne z „bliźniaczego” HM Bark „Endeavour” za: Ship, famous ENDEAVOR. An Encyclopaedia of New Zealand. [dostęp 2009-04-01]. (ang.).
- ↑ 9 rejowych, 8 sztaksli, 10 lizeli za: HMB Endeavour replica – specifications (pl. dane repliki HMB Endeavour). Australian National Maritime Museum. [dostęp 2009-04-02]. (ang.).
- ↑ a b niektóre raporty podają 25 osób, inne 18 osób, inne sugerują większą liczbę uratowanych za: Jon Stokoe: Mystery still surrounds fate of General Carleton sailors. Whitby Gazette. [dostęp 2009-04-01]. (ang.).
- ↑ długość i szerokość „General Carleton” odpowiednio 32,08 m i 9,06 m HM Bark „Endeavour”: 32 m; 8,9 (9) m; ten sam typ ożaglowania bark, ta sama stocznia w Whitby, pozwalają nazywać statki „bliźniaczymi”
- ↑ Ossowski 2008 ↓, s. 7.
- ↑ Ossowski 2008 ↓, s. 1-2.
- ↑ nazwisko Ketelhut występuje w Polsce nosi je 5 osób za: prof. Kazimierz Rymut (red.): Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych. Instytut Języka Polskiego PAN. [dostęp 2009-04-07]. (pol.). Ketelhut jest prawdopodobnie fonetycznym zapisem angielskiego nazwiska Kettlehut.
- ↑ Ossowski 2008 ↓, s. 1.
- ↑ Marek Szulc: Wraki a środowisko morskie. Eko i my. [dostęp 2009-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2 grudnia 2008)]. (pol.).
- ↑ Jon Stokoe: Mystery Mystery of Whitby shipwreck at bottom of the Baltic. Whitby Gazette. [dostęp 2009-04-01]. (ang.).
- ↑ Ossowski 2008 ↓, s. 3-4.
- ↑ ang. servant – dosł. służący
Bibliografia
edytuj- Waldemar Ossowski: WRAK STATKU GENERAL CARLETON, 1785 (ang. THE GENERAL CARLETON SHIPWRECK, 1785) Tom I – Badania Archeologiczne Centralnego Muzeum Morskiego wydanie dwujęzyczne: polsko-angielskie. Gdańsk: 2008. ISBN 978-83-924360-1-0. [dostęp 2009-04-01]. (pol. • ang.).
- Stephen Baines: The Yorkshire Mary Rose: The ship General Carleton of Whitby. Pickering: Blackthorn Press, 2010, s. 169. ISBN 978-1-906259-20-4, ISBN 1-906259-20-8. OCLC 657087041. (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- zdjęcia zabytków W-32: „General Carleton”. [dostęp 2009-03-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (29 grudnia 2012)]. (pol.).