Giedymin
Giedymin, także Gedymin, lit. Gediminas (ur. ok. 1275[1], zm. w grudniu 1341 pod Wieloną) – wielki książę litewski w latach 1316–1341, założyciel dynastii Giedyminowiczów, dziad Jagiełły.
.jpg) Alternatywny portret Giedymina z 1709 roku, autor nieznany | |
 Wizerunek z pieczęci Giedymina | |
| Wielki książę litewski | |
| Okres |
od 1316 |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data urodzenia |
ok. 1275 |
| Data śmierci | |
| Ojciec |
Butywid (?) |
| Żona |
Jewna |
Pochodzenie
edytujPochodzenie Giedymina budzi pewne wątpliwości w literaturze. Zazwyczaj uchodzi za syna Butywida[2]. Litewski historyk Edvardas Gudavičius zwraca uwagę na fakt, że pod koniec XIII wieku Litwą rządziły pary władców (np. Budikid i Budiwid); z tego powodu nie wyklucza się, że Giedymin mógł być bratankiem, a nie synem Butywida.
Panowanie
edytujGiedymin objął władzę po śmierci swego brata, Witenesa. Przez cały okres swego panowania zmagał się z naporem ze strony państwa krzyżackiego. Jednocześnie, wykorzystując kryzys Złotej Ordy, zdołał połączyć pod swym panowaniem bardzo duże obszary na południowy wschód od Litwy, powiększając tym samym dwukrotnie obszar swego państwa.
Około 1318 (poprzez małżeństwo syna Olgierda) opanował Witebsk, w następnych latach także Pińsk, Wołyń, Podlasie (przez małżeństwo syna Lubarta). Około 1330 roku opanował Kijów, który wraz z księstwem kijowskim przekazał swojemu bratu Fedorowi[3] (kwestią sporną pozostaje ewentualna zależność Fedora od Złotej Ordy). Władztwo Giedymina ciągnęło się na wschód aż do ziemi smoleńskiej.
Utrzymywał poprawne kontakty z Rygą (przede wszystkim handlowe). W 1323 roku na prośbę swojego zięcia księcia Wańki płockiego najechał na księstwo dobrzyńskie w celu rozstrzygnięcia siłą sporu granicznego z księżną Anastazją[4]. Ogłaszając, że chce przyjąć chrześcijaństwo, w 1324 roku zawarł czteroletni rozejm z zakonem krzyżackim[3]. W 1325 roku zawarł sojusz z Polską (jego córka, Aldona, poślubiła w tym samym roku następcę polskiego tronu – Kazimierza, później zwanego Wielkim). W konsekwencji sojuszu, wojska Giedymina wiosną 1326 roku wzięły udział we wspólnym z polskim władcą Władysławem Łokietkiem najeździe na Brandenburgię[5]. W 1337 roku odparł najazd krzyżacki[3]. Miał dobre relacje z papiestwem, któremu parokrotnie obiecywał przyjęcie chrztu. Podjął także uwieńczone powodzeniem zabiegi o utworzenie odrębnej, prawosławnej metropolii litewskiej.
Giedymin często jest określany twórcą mocarstwowej potęgi Litwy. Jego podboje miały ogromny wpływ na historię ziem ruskich, jak i na państwo litewskie, którego znaczna część elit uległa szybkiemu zruszczeniu.
Podział państwa
edytujWraz ze śmiercią Giedymina państwo litewskie uległo podziałowi między siedmiu synów księcia: Monwida, Kiejstuta, Olgierda, Narymunta, Koriata, Lubarta i Jewnutę (którego wyznaczył jako władcę Wilna i swojego następcę).
Małżeństwo i potomstwo
edytuj
Na temat małżeństwa Giedymina nie zachowało się zbyt wiele informacji. Kronika Bychowca z XVI wieku podaje, że jego żoną była Jewna. Obecnie w literaturze historycznej uchodzi ona za jedyną żonę tego księcia i matkę jego wszystkich dzieci[1]. Giedymin miał ośmiu synów i sześć córek. Kolejność dzieci – zwłaszcza synów – pozostaje dyskusyjna.
Synami Giedymina byli:
- Narymunt (ok. 1300 – 2 lutego 1348), książę piński, połocki i nowogródzki
- Witold Giedyminowic (ok. 1303–1336), książę trocki,
- Olgierd (ok. 1304, zm. 1377), wielki książę Litwy od 1345,
- Koriat (Michał) (ok. 1306 – ok. 1365), książę nowogródzki,
- Jewnuta (ok. 1306/1309 – po 1366), wielki książę Litwy 1341–1344, książę zasławski 1346–1366,
- Kiejstut (Kestutis) (ok. 1308/1310 – 15 sierpnia 1382), książę trocki, wielki książę litewski 1381–1382,
- Lubart (Lubko, Lubartas, Dymitr; ok. 1312/1315–1384), książę połocki, włodzimierski, łucki od 1340, wołyński 1340–1349, 1350–1366, 1371–1383, książę halicki 1340–1349.
- Monwid (ok. 1313/1315–1348), książę kiernowski i słonimski.
Córkami Giedymina były:
- Elżbieta (ok. 1302–1364), od 1316 roku żona Wacława, księcia płockiego,
- Maria (ok. 1304/1307–1349), od 1320 roku żona Dymitra Groźnookiego, wielkiego księcia twerskiego,
- Aldona Anna (ok. 1311/1313 – 25 maja 1339), od 1325 żona Kazimierza III Wielkiego,
- NN (Eufemia?) (ok. 1314/1317 – styczeń/luty 1341) – od 1331 żona Bolesława Jerzego II,
- NN (Helena?) (ok. 1315/1319 – zapewne po 23 czerwca 1339), żona Andrzeja Kozielskiego,
- Augusta Anastazja (ok. 1316/1321 – 11 marca 1345), żona Siemiona Dumnego, wielkiego księcia moskiewskiego.
Drzewo genealogiczne
edytuj| Giedymin ur. ok. 1275 zm. 1341 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Giedyminowicze | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Narymunt ur. 1300 zm. 1348 | córka ur. ? zm. 1342 | Elżbieta ur. ? zm. 1364 | Witold ur. ok. 1303 zm. 1336 | Olgierd ur. 1296 zm. 1377 | Jewnuta ur. ok. 1306 zm. po 1366 | Kiejstut ur. ? zm. 1382 | Koriat ur. ? zm. 1358 | Maria ur. ? zm. 1349 | Augusta ur. ? zm. 1345 | Lubart ur. ? zm. 1384 | Aldona ur. ? zm. 1339 | córka ur. ? zm. ? | Monwid ur. ? zm. 1348 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Narymuntowicze | Witoldowicze | Olgierdowicze | Jawnutowicze | Kiejstutowicze | Koriatowicze | Lubartowicze | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Drzewo genealogiczne zostało sporządzone na podstawie prac Józefa Wolffa oraz Jana Tęgowskiego[6][7].
Galeria
edytujWizerunek Giedymina na podstawie rysunku Alessandra Guagniniego z 1578 roku.
-
Alessandro Guagnini (1578) -
Adamo Bozza (1831) -
Autor nieznany (1835) -
Autor nieznany (1906) -
Autor nieznany (1911)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Wizerunek Giedymina na podstawie rysunku Bartosza Paprockiego z 1578 roku.
-
Bartosz Paprocki (1578) -
Aleksander Tarasowicz (1675) -
Autor nieznany (1709) -
Józef Łoski (1855) -
J. Fleck (1856)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b J. Tęgowski, Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Poznań–Wrocław 1999, s. 15.
- ↑ Np. M. Duczmal, Jagiellonowie, s. 14–15.
- ↑ a b c Giedymin, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-12-28].
- ↑ Dzieje Mazowsza, tom I, Henryk Samsonowicz (red.), Pułtusk 2006, s. 238.
- ↑ Władysław I Łokietek, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-12-28].
- ↑ Wolff 1895 ↓, s. 274.
- ↑ Tęgowski 1999 ↓.
Bibliografia
edytuj- Józef Wolff, Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa: Gebethner i Wolff, 1895, s. 698.
- Jan Tęgowski, Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Wyd. Historyczne, 1999, s. 319, ISBN 83-913563-1-0, ISBN 978-83-913563-1-9.