Gamów
Gamów (niem. Gammau) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie raciborskim, w gminie Rudnik. Zabytkiem jest kościół który został zbudowany w 1728.
| wieś | |
 Kościół św. Anny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
416[2] |
| Strefa numeracyjna |
32 |
| Kod pocztowy |
47-411[3] |
| Tablice rejestracyjne |
SRC |
| SIMC |
0220813 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu raciborskiego  | |
Położenie na mapie gminy Rudnik  | |
 50°08′07″N 18°07′43″E/50,135278 18,128611[1]
| |
Miejscowość jest położona w południowo-zachodniej części gminy. Posiada powierzchnię 5,16 km²[4] oraz ponad czterystu pięćdziesięciu mieszkańców[4].
Toponimia
edytujNazwa wsi pochodzi od przezwiska Gama, które pochodzi od słowa gamać się co oznacza "chodzić ociężale". W 1338 r. wieś wzmiankowana jako Gamal, w 1375 r. jako Gammaw, a w 1415 r. jako Gamaw.
W alfabetycznym spisie miejscowości z terenu Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod nazwą Gammow oraz nazwą zgermanizowaną Gammau[5]. Książka adresowa Raciborza i okolic z 1932 r. wymienia nazwę wsi jako Gammau, która była stosowana do 1945 r. Po II wojnie światowej powrócono do nazwy Gamów[4].
Historia
edytujPoczątków osady należy szukać już w XII wieku. Pierwsze wzmianki o osadzie pochodzą już z początku XIII w. 19 listopada 1223 r. biskup wrocławski Wawrzyniec konsekrował kościół św. Jana Chrzciciela w Makowie, któremu podlegał Gamów. W dokumencie magistra Gosco, mistrza śpiewaczego (kantora) i wizytatora biskupa wrocławskiego Naknera, wystawionego w 1338 r. dla kolegiaty ś. Tomasza z Canterbury w Raciborzu, wzmiankowana jest wieś Gamal[6]. Jako Gammaw występuje ona w 1375 r. w pergaminowym dyplomie Jana, księcia opawskiego i raciborskiego, wystawionym również dla kolegiaty w Raciborzu. Władca wymienia istniejące we wsi alodium czyli folwark, z którego uposażył kanoników. W 1383 r. wieś liczyła 301 mieszkańców. Wiódł tędy szlak handlowy. Obok Cyprzanowa, Żerdzin czy Studziennej, należała do kapituły kolegiackiej w Raciborzu, co potwierdzają kolejne dokumenty m.in. książęcy, wystawiony w 1945 r., tuż przed przeniesieniem kolegiaty z zamku do kościoła farnego. Wzmiankuje on Gamaw. W 1728 r. wybudowano kościół pw. św. Anny[6]. Zanim 14 stycznia 1871 r. erygowano samodzielną parafie św. Anny w Gamowie, wieś należała do parafii Grzędzin w dekanacie łańskim.
Według spisu mieszkańców z 1910 roku w miejscowości mieszkało 671 Polaków na 681 mieszkańców. W okresie międzywojennym istniał tutaj regionalny oddział Związku Polaków w Niemczech, Towarzystwo Młodzieży Polsko-Katolickiej, Przysposobienie Rolnicze, Bractwo Serca Jezusowego. We wsi istniała także świetlica polska, na którą dokonano napadu i spalono ją w styczniu 1939 roku[7].
W 1938 r. Niemcy prowadzili tu badania archeologiczne. Skupiły się one na północno-zachodnim krańcu wsi, na północny wschód od byłego wiatraka. Natrafiono tu na pozostałości XII/XIII-wiecznej osady. Odkryto dwie jamy osadnicze, a w nich resztki naczyń oraz szczątki zwierzęce.
Geografia
edytujW latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego. Obecnie powierzchnia wsi wynosi 516 ha.
Demografia
edytujW 2016 roku w Gamowie i Sławienku ludność w wieku przedprodukcyjnym na 100 mieszkańców wynosiła 21,09, co uplasowało wieś powyżej średniej w gminie (16,95). Natomiast ludność w wieku produkcyjnym wynosiła 63,04 (średnia w gminie – 66,90), a w wieku poprodukcyjnym – 15,43 (średnia w gminie – 16,25). Stosunek mieszkańców w wieku poprodukcyjnym do mieszkańców w wieku produkcyjnym wynosił 24% (średnia w gminie – 24%). Mediana wieku mieszkańców wynosi 46 lat (średnia w gminie - 47,11)[8].
| Rok | Liczba ludności | Gęstość zaludnienia (os./km²) |
|---|---|---|
| 2004 | 449[9] | 87,02 |
| 2011 | 464[10] | 89,09 |
| 2016 | 460[11] | 89,15 |
Religia
edytujGamów posiada kościół parafialny pw. św. Anny. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z początków XIII wieku[4].
Gamów w podaniach
edytujDzięki gamowianom mamy poświadczone pierwsze raciborskie strudle. Smakołyki wymieniono w datowanym na 4 stycznia 1661 r. piśmie raciborskiej kolegiaty do kapitana w kwaterze głównej wojsk cesarskich w Cieszynie. Zatytułowano je "Jaśnie wielmożny panie oraz dostojny i wielce szanowny panie." Opisano w nim napad na chłopów z Gamowa, którego w okolicach Pawłowa dopuściło się trzech konnych żołnierzy. Myśląc, że to zbóje, chłopi dotkliwie pobili wojaków, za co dowódca z Cieszyna chciał gamowian srogo ukarać. Do zdarzenia doszło 23 grudnia 1660 r. Chłopi wracali z Raciborza, gdzie dostarczyli kanonikom cztery wozy owsa. Przed powrotem dokonali rozmaitych zakupów między innymi „korzeni do bożonarodzeniowych strucli”. Uszli kary, bo raciborska kapituła ich wybroniła.
Zabytki
edytujZ daleka we wsi góruje kościół pw. św. Anny, który wybudowano w 1728 r. Kościół został rozbudowany ku wschodowi w 1848 r., posiada skromne cechy barokowe[6]. Przy ogrodzeniu kościoła znajduje się krzyż kamienny z postacią Chrystusa Króla na postumencie z niszą, w której stoi figura Matki Boskiej Bolesnej. Krzyż pochodzi z II połowy XIX wieku[12].
Przy ul. Długiej znajdują się zagrody z I połowy XIX wieku w typie frankońskim (nr 35 i 37), gdzie zabudowania mieszkalne i gospodarskie tworzą zamknięty czworobok odgrodzony od ulicy murem z ozdobną bramą[6][13]. W skład zagrody wchodził budynek mieszkalny, stodoła, obora, a także często drugi budynek mieszkalny dla starych rodziców zwany "wyłomem"[6]. Przy tej samej ulicy znajduje się zabytkowy młyn (nr 4)[12].
Przy ul. Długiej (nr 4) znajduje się krzyż kamienny z postacią Chrystusa Króla na postumencie z niszą, w której stoi figura Matki Boskiej Bolesnej. Krzyż pochodzi z początku XX wieku. Przy tej samej ulicy (nr 58) jest również krzyż kamienny z postacią Chrystusa Króla na postumencie z niszą, w której stoi figura Matki Boskiej Bolesnej. Krzyż pochodzi z początku XIX wieku[12].
Przy ul. Długiej (nr 24) znajduje się murowana kapliczka słupowa z I połowy XIX wieku. Kapliczka jest otynkowana, a w środku znajduje się barokowa rzeźba św. Jana Nepomucena. Przy tej samej ulicy (nr 63) drewniana kapliczka szafkowa z XX wieku. Na ul. Kurzydyma znajduje się murowana z cegły, otynkowana kapliczka domkowa z I połowy XIX wieku. Przy ul. Długiej (nr 28) stoi murowana z cegły kapliczka domkowa z XIX wieku, a także druga murowana z cegły, otynkowana kapliczka domkowa z XIX wieku. Oprócz tego przy tej ulicy znajdują się dwie inne kapliczki (nr 33 i 40), z czego jedna to murowana z cegły, otynkowana kapliczka domkowa[12].
Na cmentarzu również znajduje się zabytkowa kapliczka[12].
| Nr ewidencyjny | Obiekt | Forma ochrony | Adres |
|---|---|---|---|
| A/OP-621/59 A/555/2019[15] |
Kościół parafialny pod wezwaniem świętej Anny | wpis do woj. rej. zabytków | |
| kapliczka słupowa z rzeźbą sw. Jana Nepomucena, 1 poł. XIX w. | wpis do gminnej ewidencji zabytków | ul. Długa 24 | |
| kapliczka szafkowa, XX w. | wpis do gminnej ewidencji zabytków | ul. Długa 63 | |
| kapliczka domkowa murowana, XIX w. | wpis do gminnej ewidencji zabytków | ul. Długa 28 | |
| kapliczka cmentarna | wpis do gminnej ewidencji zabytków | ul. Długa | |
| kapliczka domkowa murowana, XIX w. | wpis do gminnej ewidencji zabytków | ul. Długa 36 | |
| kapliczka | wpis do gminnej ewidencji zabytków | ul. Długa 40 | |
| kapliczka domkowa murowana | wpis do gminnej ewidencji zabytków | ul. Długa 33 |
We wsi znajduje się jedno stanowisko wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków (A-90/68), gdzie znaleziono ślady z epoki neolitu. Oprócz tego znajdują się dwa stanowiska niewpisane do rejestru, gdzie znaleziono ślady osadnicze z pradziejów, kultury łużyckiej i średniowiecza[12].
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 31499
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-07].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 254 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d Anna Bindacz: Gmina Rudnik – kraina pałaców i zieleni. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Wydawnicza WAW Grzegorz Wawoczny, 2005, s. 8. ISBN 83-89802-09-0.
- ↑ Knie 1830 ↓, s. 171.
- ↑ a b c d e Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy Rudnik na lata 2013 - 2016. Rudnik: 2013, s. 13.
- ↑ Ryszard Hajduk, Stefan Popiołek "Encyklopedia, która się nie ukazała", Wyd. Śląsk, Katowice 1970
- ↑ Program rewitalizacji gminy Rudnik na lata 2017-2023. 2017, s. 16.
- ↑ Urząd Gminy Rudnik: Gmina w liczbach – Gmina Rudnik. [dostęp 2008-09-30]. (pol.).
- ↑ Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Rudnik. 2011, s. 11.
- ↑ Program rewitalizacji gminy Rudnik na lata 2017-2023. 2017, s. 10.
- ↑ a b c d e f Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy Rudnik na lata 2013 - 2016. Rudnik: 2013, s. 32.
- ↑ Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy Rudnik na lata 2013 - 2016. Rudnik: 2013, s. 31.
- ↑ Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy Rudnik na lata 2013 - 2016. Rudnik: 2013, s. 16-19.
- ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 listopada 2019 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2019-11-02]
Bibliografia
edytuj- Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
- Anna Bindacz: Gmina Rudnik – kraina pałaców i zieleni. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Wydawnicza WAW Grzegorz Wawoczny, 2005, s. 4–6. ISBN 83-89802-09-0.
- Grzegorz Wawoczny: Zabytki powiatu raciborskiego. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Wydawnicza WAW Grzegorz Wawoczny, 2007, s. 100. ISBN 978-83-89802-36-1.
- Urząd Gminy Rudnik: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Rudnik na lata 2004-2006. [dostęp 2008-09-29]. (pol.).
- Gminny program opieki nad zabytkami dla gminy Rudnik na lata 2013 - 2016. Rudnik: 2013.
