Gabriel Tołwiński

Gabriel Tołwiński herbu Ogończyk, pseud. G.T., Oda Dozet, r.o., R. Odon (ur. 1 października 1869 w Warszawie, zm. w 1941 tamże) – polski astronom, kompozytor, pianista, akustyk, nauczyciel i popularyzator wiedzy o Wszechświecie.

Gabriel Tołwiński

G.T., Oda Dozet, r.o., R. Odon

Gabriel Tołwiński w 1909 roku
Imię i nazwisko urodzenia	Gabryel Tołwiński
Data i miejsce urodzenia	1 października 1869 Warszawa
Data i miejsce śmierci	1941 Warszawa
Miejsce spoczynku	Cmentarz Powązkowski w Warszawie
Zawód, zajęcie	astronom, kompozytor, pianista, akustyk, nauczyciel, popularyzator wiedzy o Wszechświecie
Narodowość	polska
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski

Życiorys

Gabriel Tołwiński ukończył studia na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Uniwersytetu Warszawskiego w 1892 roku. W tym samym czasie uczył się gry na fortepianie u Aleksandra Michałowskiego w Instytucie Muzycznym. Brał udział w koncertach charytatywnych.

Zatrudnienie

Gabriel Tołwiński pracował w następujących instytucjach:

• Prywatne Żeńskie Kursy Handlowe Izabeli Smolikowskiej (nauczyciel, koniec lat 90. XIX wieku)
• obserwatorium astronomiczne im. Jana Jędrzejewicza (prowadził tam obserwacje astronomiczne w latach 1898–1901, był kierownikiem placówki w latach 1913–1915)
• siedmioklasowa Szkoła Handlowa Artura Jeżewskiego przy ul. Koszykowej 9 w Warszawie (dyrektor placówki od roku szkolnego 1906/1907)
• ośmioklasowe gimnazjum filologiczne Ludwika Lorentza przy ul. Brackiej 18 (od 1915 roku uczył tam propedeutyki nauki o wszechświecie)
• ośmioklasowe gimnazjum męskie w Sosnowcu (dyrektor od roku szkolnego 1918/1919)
• Najwyższa Izba Kontroli (od 1919 roku na stanowisku radcy, a później naczelnika)
• Państwowe Konserwatorium Muzyczne (nauczyciel akustyki od 1922 roku)
• Szkoła Nauk Politycznych w Warszawie (nauczyciel w latach 20.)
• Państwowe Gimnazjum Męskie im. Tadeusza Reytana (dorywczo, w tym w roku 1924, uczył matematyki i fizyki)
• ośmioklasowe gimnazjum humanistyczne (lata 20.)
• ośmioklasowe gimnazjum filologiczne Jadwigi Taczanowskiej (lata 20.)
• Wyższa Szkoła Nauk Społecznych i Ekonomicznych w Łodzi (filia warszawskiej Szkoły Nauk Politycznych, dziekan i wykładowca, w latach 1924–1928)
• wieczorowe Męskie i Żeńskie Gimnazjum dla Dorosłych Towarzystwa Kształcenia Dorosłych w Warszawie (dyrektor w latach 1931–1933).

Pierwsza strona książki Gabriela Tołwińskiego „Zasadnicze wiadomości o Słońcu”, Warszawa, 1903

Dorobek

• „Nocturne, exécuté aux concerts Lutnia et par l'orchestre symphonique à Varsovie [...] arrangé par. Ign. Pilecki, Varsovie, Stan Dadowski, Vilno” (1896)
• „Z dziedziny nauk ścisłych”, szkic w Głosie (1896, rocznik 11, numer 50)
• „Uwagi astronomiczne w «Panu Tadeuszu»”, artykuł w Tygodniku Illustrowanym (1897, numer 36)
• „Instrukcja dla zajmujących się obserwacjami... ”
• rozdział „Fotografia” w 3. tomie dzieła zbiorowego „Historia XIX wieku” (1902) – pierwsza w języku polskim obszerna historia pierwszych 60 lat fotografii, z licznymi ilustracjami
• rozdział „Podróże i badania geograficzne” (tamże, s. 454–473, 1902)
• tablice wschodu i zachodu Słońca dla Warszawy, Wilna, Kijowa, Odessy i Petersburga w petersburskim „Kalendarzu Katolickim na Rok 1899”
• wiadomości astronomiczne i mapa nieba do warszawskiego Kalendarza Informacyjno-Encyklopedycznego Józefa Zawadzkiego (1900, rocznik 1)
• „Spostrzeżenia meteorologiczne” (hasło w Encyklopedii rolniczej, Warszawa, 1901)
• „O zaćmieniach Słońca i Księżyca” (książka w ramach serii „Książki dla Wszystkich”, Warszawa, 1902)
• „O kalendarzu, jego znaczeniu, oraz reformach, dokonywanych różnemi czasy” (j.w., Warszawa, 1903)
• „Zasadnicze wiadomości o Słońcu” (j.w., nakładem „Ziarna”, Warszawa, 1903) – nota bene zadedykował tę książkę Elizie Orzeszkowej, z którą rodzina Tołwińskich przyjaźniła się
• „Planety i gwiazdy. Krótki zarys astronomii opisowej” (tłumaczenie książki Camille Flammariona, Warszawa, 1902)
• „Rodowód wynalazków” (artykuł w czasopiśmie „Ziarno”, 1903, numer 38)
• „Nasza nieznajomość astronomii i jej skutki” (Gazeta Polska, 1903, numer 225)
• Przedmowa do książki „Wspomnienia mojego życia. Autobiografia Wernera Siemens'a” (Warszawa, 1904)
• „O porach roku na ziemi i innych planetach” (wydawca: M. Arct, seria: „Książki dla Wszystkich”, Warszawa, 1905)
• „Obserwatorium astronomiczne im. Jana Jędrzejewicza w Warszawie” (sprawozdanie z działalności obserwatorium w „Wiadomościach Matematycznych”, 1916, tom 20 i osobno w 1917 roku)
• „Czy Mars jest krainą wiecznych mrozów?” (artykuł w Expressie Porannym, 1925, rocznik 5, numer 304)
• „Akustyka muzyczna” (pierwszy polski podręcznik tej tematyki, Biblioteka Teoretyczna Warszawskiego Konserwatorium Muzycznego, Warszawa, 1929)
• „Najnowsze badania nad akustyką sal teatralnych i koncertowych” (artykuł w Kwartalniku Muzycznym, 1929, zeszyt 1)
• „O gamie idealnej” (tamże, 1930, zeszyt 9, osobne wydanie w 1930 roku)
• „Muzyka a matematyka” (artykuł w miesięczniku Muzyka, 1930, tom 7, numer 10)
• „Matematyka finansowa i ubezpieczeniowa” (podręcznik, Warszawa, 1939).

Wygłaszał wykłady i odczyty, m.in.:

• „O zetknięciu Ziemi z kometą” (w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, 1899)
• „O potrzebie zakładania stacji meteorologicznych na prowincji” (1903)
• „Promienie «N» i ich właściwości fizjologiczne” (1905)
• „Pierwiastki promieniotwórcze” (w ramach Uniwersytetu Ludowego, 1907)
• „O planetach” (w ramach Uniwersytetu dla Wszystkich, 1907/1908)
• „Powietrze i zjawiska w nim zachodzące” (w warszawskim Towarzystwie Muzycznym, 1907)
• „O Słońcu” (w Towarzystwie Miłośników Przyrody, 1908)
• „Teorie powstania wszechświata” (w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, 1924)
• „Mikołaj Kopernik na tle epoki” (tamże, 1924)
• „O przyrodzie planet zewnętrznych” (popularnonaukowa audycja w Radiostacji Warszawskiej, 1926)
• „O kometach” (tamże, 1926)
• „Podróż z równika do bieguna” (tamże, 1929)
• „O barwie dźwięków” (w siedzibie Polskiego Stowarzyszenia Muzyków Pedagogów, 1929).

Przynależność do organizacji

• Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia” w Warszawie (od około 1896 roku, od 1910 roku – skarbnik)
• Towarzystwo Ogrodnicze Warszawskie (około 1898)
• Towarzystwo Fotograficzne Warszawskie (od 1907 roku – Towarzystwo Miłośników Fotografii, od 1913 roku – członek zarządu)
• Warszawskie Towarzystwo Higieniczne (działał w sekcji biologicznej)
• Towarzystwo Naukowe Warszawskie (członek komisji ds. astronomicznych, geograficznych i meteorologicznych Wydziału III tego towarzystwa)
• Towarzystwo Kursów Naukowych (członek zwyczajny od 1916 roku), na tych kursach wykładał matematyczne podstawy miernictwa, teorię błędów oraz optykę i teorię instrumentów dla geometrów
• Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii (wiceprezes od 1921 roku)
• Polskie Stowarzyszenie Muzyków Pedagogów (m.in. w 1929).

Grobowiec rodzinny Tołwińskich na Powązkach, gdzie pochowany jest również Gabriel Tołwiński

Życie prywatne

Gabriel Tołwiński był synem Konstantego (1824–1908), nauczyciela matematyki, i Karoliny z domu Baranowskiej (~1830–1908). Miał brata Mikołaja oraz trzy siostry: Stanisławę (~1854–1934), Władysławę (~1856–1923) oraz Stefanię (1866–1909).

W 1899 roku ożenił się w Warszawie z Anną Marią Mickiewicz (1875–?). Nie mieli dzieci.

Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie w grobie rodzinnym (kwatera 217, rząd 6, miejsce 1–4). Jego nazwiska nie ma na nagrobku.

Jego bratankiem (synem Mikołaja) był Tadeusz Tołwiński (architekt). Stanisław Tołwiński był synem jego brata stryjecznego Kazimierza.

Bibliografia

• Agata Barzycka-Paździor: Tołwiński Gabriel. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 54. Warszawa – Kraków: Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk, 2022, s. 110–112. ISBN 978-83-66911-04-8.
• Katedra Teorii Muzyki – rys historyczny. Część I (1810–1945), MichałM. Zawadzki (oprac.), chopin.edu.pl, 2014, s. 1–10 .