Gałuszka kulecznica

Gałuszka kulecznica
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	telomowe
Gromada	naczyniowe
Klasa	paprocie
Podklasa	paprotkowe
Rząd	salwiniowce
Rodzina	marsyliowate
Rodzaj	gałuszka
Gatunek	gałuszka kulecznica
	Nazwa systematyczna
	Pilularia globulifera L.; Sp. Pl.: 1100 (1753)
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gałuszka kulecznica (Pilularia globulifera L.) – gatunek paproci wodnej należący do rodziny marsyliowatych. Występuje w zachodniej i środkowej Europie od Półwyspu Iberyjskiego po Półwysep Skandynawski. Poza tym na izolowanych obszarach w Azji Mniejszej, w Etiopii, w Kazachstanie i na wschodnich krańcach europejskiej części Rosji^[3]. W Polsce historyczne stanowiska znajdowały się w zachodniej części kraju, w zachodniej części województwa dolnośląskiego, na południu lubuskiego oraz w rejonie wybrzeża w zachodniopomorskim i pomorskim^[5]. W XXI wieku gatunek obserwowano w 5 lokalizacjach w południowo-zachodniej Polsce. Na stanowiskach gatunek obecny jest często efemerycznie – tylko przez jeden lub kilka sezonów^[6].

Morfologia

Kłącze z liśćmi

Sporokarpy

Sporofit jest zielony, tworzy kłącza, cylindryczne liście i korzenie^[6]. Cienkie kłącza^[7] mogą mieć długie międzywęźla (do 1 m) lub bardzo skrócone. Rozrastając się kłączowo jedna roślina może pokryć kilka do kilkunastu m² powierzchni^[6]. Z węzłów wyrastają liście za młodu ślimakowato skręcone^[7]. U roślin zanurzonych liście są cienkie i osiągają do 50 cm długości. U roślin rosnących w miejscach odsłoniętych liście są sztywno wzniesione i osiągają do 12 cm wysokości^[6]. Sporokarpia wyrastają z nasady liści na krótkich szypułkach i są kuliste, 4-komorowe^[7], zewnętrzna osłona jest gruba i owłosiona^[6].

Ekologia

Roślina porasta brzegi i dno zbiorników wodnych. Tworzy swój własny zespół Pilularietum globuliferae, dla którego jest gatunkiem charakterystycznym^[8].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 2004 roku^[9]^[10].

Kategorie zagrożenia gatunku:

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[11]: E (wymierający); 2016: CR (krytycznie zagrożony)^[12].
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej czerwonej księgi roślin (2001, 2014): CR (krytycznie zagrożony)^[13].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.
↑ ^a ^b Pilularia globulifera L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-01-14] .
↑ M.M. Christenhusz M.M. i inni, Pilularia globulifera, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2014-03-06] (ang.).
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 406, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e EwaE. Szczęśniak EwaE., Gałuszka kulecznica Pilularia globulifera L., [w:] JoannaJ. Perzanowska (red.), Monitoring gatunków roślin, Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2012, s. 114-127, ISBN 978-83-61227-84-7 [dostęp 2024-01-14] .
↑ ^a ^b ^c W. Szafer, S. Kulczyński, B. Pawłowski. Rośliny polskie. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969.
↑ WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059 .
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[ppgI-2] The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.

[powo-3] Pilularia globulifera L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-01-14] .

[iucn-4] M.M. Christenhusz M.M. i inni, Pilularia globulifera, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2014-03-06] (ang.).

[5] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 406, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[szczesniak-6] EwaE. Szczęśniak EwaE., Gałuszka kulecznica Pilularia globulifera L., [w:] JoannaJ. Perzanowska (red.), Monitoring gatunków roślin, Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2012, s. 114-127, ISBN 978-83-61227-84-7 [dostęp 2024-01-14] .

[szafer-7] W. Szafer, S. Kulczyński, B. Pawłowski. Rośliny polskie. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969.

[8] WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059 .

[rozp2004-9] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).

[rozp2014-10] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[11] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[12] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[13] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[3]

[5]

[6]

[1]

[2]

[4]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]