Głuponie
Głuponie (daw. Głupoń) – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie nowotomyskim, w gminie Kuślin[4]. Nazwa Głuponie została urzędową w 1966 roku. Na zachód od wsi rozciągają się lasy[5].
| wieś | |
 Dwór w Głuponiach (2011) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) |
597[2] |
| Strefa numeracyjna |
61 |
| Kod pocztowy |
64-316[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PNT |
| SIMC |
0587548 |
Położenie na mapie gminy Kuślin  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowotomyskiego  | |
 52°22′58″N 16°18′26″E/52,382778 16,307222[1]
| |
Historia
edytujMiejscowość pierwotnie związana była z Wielkopolską. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od początku XV wieku. Wymieniona w łacińskim dokumencie z 1404 „ Glupon”, 1412 „Glupone, Lupone”, 1418 „Glupom”, 1419 „Gluponye”, 1430 „Gluponya”, 1466 „Glupyenye”, 1563 „Gluponicze”, 1580 „Głuponie”[6].
Miejscowość była początkowo wsią szlachecką należącą do lokalnej szlachty wielkopolskiej z rodu Watów herbu Samson, a także Kowalskich, którzy od nazwy wsi przyjęli odmiejscowe nazwisko Głupońskich i Paruszewskich. W 1435 wchodziła w skład dóbr lwóweckich i leżała w powiecie poznańskim Korony Królestwa Polskiego, W 1510 leżała w parafii Brody[6].
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzić ma z 1404 jednak nie została ona odnaleziona przez historyków. W 1408 dziedzice Nądni i Głuponii nadali nowo ufundowanemu przez siebie kościołowi w Kosiczynie m.in. dziesięcinę polną z Głuponii. W 1412 doszło do podziału majątku w Trzciance i okolicy. Arbitrzy doprowadzili do ugody sądowej w procesie pomiędzy Mikołajem Watą, a jego braćmi stryjecznymi Piotrem, Dobrogostem, Stanisławem, Janem i Mikołajem dziedzicami z Nądni. Piotr oraz jego bracia otrzymali Głuponie bez dwóch łanów, które miały należeć do Trzcianki przydzielonej Mikołajowi. Ponadto każda ze stron otrzymała połowę dziedziny Kosiczyn (obecnie Kosieczyn). W Nądni natomiast Piotr oraz bracia dostali dwór obronny (łac. „fortalicium”) z górą oraz gruntem, a Mikołaj stał się właścicielem ogrodu koło tego dworu. Zobowiązano krewnych stron do oceny, czy młyn w Trzciance jest tak samo dobry, jak ten w Głuponiach, a gdyby okazał się mniej warty, to zezwolono na przeniesienie go z Głuponi do Trzcianki[6][7].
W źródłach historycznych zachowały się także informacje o zwykłych mieszkańcach wsi. W 1425 bezimiennie wspomniany został człowiek z Głuponii, który pozwany został przez Przedpełka zwanego także Mościcem ze Stęszewa o to, że okradł owczarza z Sielinka, zabierając mu 2 konie i wóz. W 1430 odnotowano proces sądowy, w którym wspomniani zostali mieszkańcy wsi. Opatrzny młynarz z Głuponii Wojciech, brał udział w procesie z Piotrem Urbanowskim z Lewic o 15,5 grzywny poręczenia. Przed sądem twierdził, że Urbanowski ręczył za niego i że do tego momentu nie minęły jeszcze 3 lata. Powołał się na dwóch świadków, głupońskich kmieci Macieja Kadzę oraz Liszkowicza[6].
W 1435 Piotr Wata syn Macieja zapisał swojej żonie Barbarze z Kokalewa 70 grzywien posagu oraz 130 grzywien wiana na połowie Głuponii. W 1450 wicepodkomorzy Dobrogost oraz Mikołaj bracia niedzielni z Kosiczyna sprzedali swoją część wsi Sędziwojowi Wacie z Nądni za 300 złotych węgierskich. W 1434 Mikołaj Wata syn Macieja zapisał żonie Barbarze po 100 grzywien posagu i wiana na połowie wsi Głuponie oraz na połowach dwóch młynów. W 1452 Sędziwój Wata z Nądni toczył proces ze Świętosławem z Głuponii. W 1462 Jan Stodółka z Pożarowa kupił od Małgorzaty wdowy po Piotrze Wacie z Głuponii jej prawa wienne na połowie wsi za 200 grzywien[6].
W 1466 Potencjan z Dąbrowy (koło Poznania) zakupił od Świętosława z Głuponii 1/4 część wsi za 300 grzywien. W 1471 sprzedał tę cząść Wincentemu Kozłowskiemu za 150 złotych węgierskich. Kozłowscy przyjęli od nazwy wsi odmiejscowe nazwisko Głupońskich. W 1482 dziedzicami w Głuponiach byli bracia niedzielni Sędziwój i Piotr Głupońscy, którzy na swoich częściach wsi dali swojej matce Dorocie 4 grzywny czynszu rocznego z zastrzeżeniem prawa wykupu za 50 grzywien. W 1493 bracia ci wraz z siostrami swymi niedzielnymu pannami Katarzyną i Barbarą sprzedali kasztelanowi międzyrzeckiemu Dobrogostowi ze Lwówka swoje trzy części Głuponii za 400 grzywien. W 1487 Sędziwój Głupoński zapisał żonie Barbarze po 60 grzywien posagu i wiana na połowie cząści dziedzicznej jaką otrzymał w podziale majątku ze swoim bratem Piotrem. W 1489 Piotr Głupoński za zgodą swojego brata Sędziwoja sprzedał Wojciechowi Paruszewskiemu jeden łan osiadły w Głuponii za 17 złotych węgierskich[6].
Pod koniec XV wieku właścicielem we wsi był kasztelan międzyrzecki Dobrogost z Lwówka. W 1493 zakupił on od braci i sióstr niedzielnych Sędziwoja, Piotra, Katarzyny i Barbary Głupońskich 3/4 wsi za 400 grzywien, a od Agnieszki Głupońskiej córki zmarłego Wincentego Kozłowskiego w obecności brata Mikołaja Grodzieńskiego, wuja Mikołaja Wierzejewskiego oraz stryja Andrzeja Sarbskiego kupił jej prawa wienne do pozostałej 1/4 Głuponii za 150 złotych węgierskich z zastrzeżeniem prawa wykupu. W 1497 zapisał on swojej żonie Dorocie po 1500 grzywien posagu i wiana na posiadanych wsiach m.in. na Głuponii[6].
W 1538 w podziale dóbr lwóweckich Urszula wdowa po Marcinie Lwowskim oraz jej nieletni syn Stanisław Lwowski otrzymali m.in. Głuponie. W 1545 w podziale tych dóbr wieś otrzymał Wojciech Lwowski syn zmarłego Jerzego Lwowskiego[6].
Miejscowość odnotowano również w historycznych rejestrach poborowych. W 1508 miał miejsce pobór podatków z 10 łanów, od dwóch karczm po 6 groszy. W 1510 ze wsi Głuponie należącej do panów ze Lwówka zapłacono od folwarku, 9 łanów osiadłych, 5 zagrodników osiadłych, dwóch zagród opuszczonych, 4 karczmarzy osiadłych oraz opuszczonego młyna. W 1563 we wsi miał miejsce pobór z 10 łanów, karczmy dorocznej, od kowala oraz garncarza. W 1577 płatnikiem poboru podatkowego był Marcin Lwowski. W 1580 wieś należała do Marcina Lwowskiego, z której pobrano podatki od 11 łanów, 4 zagrodników, 4 komorników, kowala, karczmy dorocznej z 1/4 łana[6].
Wieś szlachecka położona była w 1580 roku w powiecie poznańskim województwa poznańskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów[8]. W 1765 miejscowość należała od Koszutskich zakupili ją Urbanowscy z Chudobczyc. Jeszcze w XVIII wieku objęli ją Sczanieccy[7]
Wskutek II rozbioru Polski w 1793 r., miejscowość przeszła pod władanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. Leon Plater w XIX-wiecznej książce pod tytułem "Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księtwa Poznańskiego" (wyd. 1846) zalicza Głuponie do wsi większych w ówczesnym powiecie bukowskim, który dzielił się na cztery okręgi (bukowski, grodziski, lutomyślski oraz lwowkowski)[9]. Głuponie należały do okręgu bukowskiego. Wieś była siedzibą majętności prywatnej, której właścicielem był wówczas Stanisław Sczaniecki[9]. Według spisu urzędowego z 1837 roku wieś liczyła 371 mieszkańców i 31 dymów (domostw)[9]. W XIX wieku przeszła w ręce rodziny Hardtów[7].
Pod koniec XIX wieku wieś liczyła 46 domów i 379 mieszkańców, wśród których 263 było katolikami, 113 ewangelikami a 3 żydami[10]. W użyciu były wtedy nazwy Głupoń i Głuponie[10]. W skład dominium wchodził jeszcze folwark Tomaszewo[10].
W 1902 r. majątek przeszedł w ręce niemieckie.
W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Głuponie, po jej zniesieniu w gromadzie Kuślin. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa poznańskiego[11]. W 1988 Głuponie zamieszkiwało 616 mieszkańców, a w 2011 – 597[2].
Zabytki
edytujW rejestrze zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa umieszczono głupoński dwór z lat 1765-1778 w stylu późnego baroku[7][12]. W jego sąsiedztwie znajduje się oficyna oraz zabudowania gospodarcze z końca XIX wieku[7]. Dwór został wybudowany dla Józefa Urbanowskiego i przebudowany na przełomie XIX i XX wieku oraz odnowiony w latach 1973-1975[7].
Pod koniec XX wieku na wschód od wsi istniał wiatrak-koźlak z 1741 roku[5][7].
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 33919
- ↑ a b woj. wielkopolskie >> pow. nowotomyski >> gmina Kuślin. Wszystkie dane dla miejscowości Głuponie. [w:] Bank Danych Lokalnych [on-line]. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-01-22].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 318 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 528, 13 lutego 2013. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-01-22].
- ↑ a b Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 436. ISBN 83-7079-589-7.
- ↑ a b c d e f g h i Gąsiorowski 1995 ↓, s. 496–498.
- ↑ a b c d e f g Paweł Anders: Nowy Tomyśl i okolice. Oddział Poznań: Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej, 1985, s. 28. (pol.).
- ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. I, Wielkopolska, Warszawa 1883, s. 5.
- ↑ a b c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜stwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 198-201.
- ↑ a b c Głupoń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 616.
- ↑ Jan Maj, Alicja Dziewulska: Mapa topograficzna Polski N-33-129/130: Poznań. Warszawa: Wojskowe Zakłady Kartograficzne, 1997. ISBN 83-7135-150-X.
- ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa wielkopolskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 125. [dostęp 2015-01-22].
Bibliografia
edytuj- A. Gąsiorowski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. III (L – Q), hasło „Głuponie”. Poznań: Wydawnictwo PTPN, 1995, s. 496–498.
Linki zewnętrzne
edytuj- Głuponie, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014.