Wikipedia

Głowaczek

rodzaj roślin

Głowaczek (Cephalaria Schrad.) – rodzaj roślin z rodziny przewiertniowatych. Przez długi czas znanych w obrębie tego rodzaju było ok. 65[5][6] gatunków opisanych do 1940 roku[7]. Opisywane były kolejne gatunki i w 2014 podawano ich 94[7], a w 2024 – 102[3]. Zasięg rodzaju obejmuje obszar śródziemnomorski, południowo-zachodnią Azję (na wschodzie sięgając po Azję Centralną, zachodnie Chiny i Pakistan) oraz południową Afrykę[5][3], przy czym w samej Turcji rośnie ich 39 gatunków[7]. Nazwa rodzajowa pochodzi od greckiego słowa kephalé – głowa i nadana została tym roślinom ze względu na gęste, główkowate kwiatostany[7]. Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza w ogrodach naturalistycznych[6]. W rejonie Kaukazu kwiaty głowaczka olbrzymiego wykorzystywane są do barwienia wełny. W Turcji ten gatunek i C. balansae wykorzystywany jest leczniczo. Nasiona głowaczka syryjskiego dodawane są do mąki, z której wypiekany jest chleb, w celu opóźnienia jego czerstwienia[7].

Głowaczek
Ilustracja
Głowaczek alpejski
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

szczeciowce

Rodzina

przewiertniowate

Rodzaj

głowaczek

Nazwa systematyczna
Cephalaria Schrad.
J.J.Roemer & J.A.Schultes, Syst. Veg., ed. 15[bis]. 3: 1 (1818)[3]
Typ nomenklatoryczny

C. alpina (Linnaeus) J. J. Roemer et J. A. Schultes[4]

Synonimy
  • Cephalodes St.-Lag.
  • Cerionanthus Schott ex Roem. & Schult.
  • Lepicephalus Lag.
  • Leucopsora Raf.
  • Phalacrocarpus (Boiss.) Tiegh.
  • Xetola Raf.[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Głowaczek olbrzymi

Morfologia

edytuj
Pokrój
Rośliny zielne[5], zarówno jednoroczne jak i wieloletnie[6]. Pędy nagie lub owłosione[5].
Liście
Ulistnienie naprzeciwległe. Blaszka ząbkowana do pierzastodzielnej[6].
Kwiaty
Zebrane w główki kuliste do jajowatych, wyrastające na długich, wyprostowanych szypułach[6]. Podsadki wspierające kwiatostan skórzaste, przysadki wyrastające z dna kwiatostanowego okazałe. Kwiaty wsparte są kieliszkiem z licznymi ząbkami na brzegu. Kielich jest kubkowaty, z czterema łatkami[5]. Korona kwiatu rurkowata, z czterema łatkami na końcu[5], barwy białej, żółtawej, liliowej do niebieskiej[6].

Systematyka

edytuj
 
Głowaczek żółtawy

Rodzaj tradycyjnie zaliczany był do rodziny szczeciowatych Dipsacaceae. Rodzina ta od systemu APG II z 2003 włączana jest w randze podrodziny Dipsacoideae Eaton do rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae (opcjonalnie, a od systemu APG III z 2009 już zupełnie)[2][7]. Rodzaj jest siostrzany względem rodzaju szczeć Dipsacus, przy czym sekcja Sphaerodipsacus z rodzaju Dipsacus zajmuje pozycję bazalną względem obu rodzajów, czyniąc tym samym z tego ostatniego rodzaju takson parafiletyczny[7].

W obrębie rodzaju Cephalaria wyróżniane są cztery podrodzaje: Lobatocarpus Szabó (16 gatunków z południowej i wschodniej Afryki), Fimbriatocarpus Szabó (3 gatunki z obszaru śródziemnomorskiego), Cephalaria (ok. 55 gatunków z centrum zróżnicowania we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego) i Phalacrocarpus (Boiss.) Szabó (cztery gatunki roczne ze wschodniej części obszaru śródziemnomorskiego)[8].

Wykaz gatunków[3][9]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-04-29] (ang.).
  3. ↑ a b c d e Cephalaria Schrad., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-22].
  4. ↑ Cephalaria. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-09-08].
  5. ↑ a b c d e f Cephalaria Schrader ex Roem. & Schultes. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-09-08].
  6. ↑ a b c d e f Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom II, K–Z. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2012, s. 231-232. ISBN 978-83-7506-846-7.
  7. ↑ a b c d e f g Ramazan Süleyman Göktürk, Hüseyin Sümbül. A taxonomic revision of the genus Cephalaria (Caprifoliaceae) in Turkey. „Turkish Journal of Botany”. 38, s. 927-968, 2014. 
  8. ↑ K. Kubitzki (red.), The Families and Genera of Vascular Plants, t. XIV. Flowering Plants. Eudicots, Springer, 2016, s. 157, ISBN 978-3-319-28532-0.
  9. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 52. ISBN 978-83-925110-5-2.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Głowaczek&oldid=74076156”