Futro (heraldyka)

Futro – w heraldyce trzecia obok metali i emalii grupa tynktur. W przypadku futer nie obowiązuje zasada alternacji (czyli niekładzenia barwy na barwę i metalu na metal). Futra można dowolnie kombinować z innymi futrami, z metalami i emaliami.

Futro zwykłe / kuśnierka

fr. vair au naturel

ang. vair bellies

Futro zwykłe czyli kuśnierka jest pokryciem pola lub figury futerkami bliżej nieokreślonych małych zwierząt. Pierwotnie były to futerka np. wiewiórek, popielic, łasic itp. Jako, iż futra te z pewnej nawet niewielkiej odległości trudno było odróżnić, przyjęło się w heraldyce ogólne określenie futra zwykłego.

Wyjątek stanowią futro gronostajowe opisane poniżej oraz sobolowe, które to stało się pod francuską nazwą sable synonimem tynktury czarnej.

• 
  Futro zwykłe w herbie austriackiej gminy Hart-Purgstall w kraju związkowym Styria
• 
  Futro gronostajowe naturalne w herbie austriackiego miasta Bregencji
• 
  Futro zwykłe w herbie kraju związkowego Austrii Burgenland
• 
  Futro zwykłe w herbie angielskiego miasta Wokingham. (Krokiew pokryta futrem zwykłym)
• 
  Futro zwykłe w herbie austriackiej gminy Sankt Oswald bei Plankenwarth
• 
  Kuśnierka na wewnętrznej stronie labr

Futro gronostajowe

fr. hermine

ang. ermine

W odróżnieniu od innych futer futro gronostajowe stało się samodzielną tynkturą. Można je przedstawiać w postaci naturalnej lub w postaci stylizowanych czarnych ogonków na srebrnym podłożu. Obie te formy są sobie tożsame. Oprócz tego istnieje wiele barwnych odmian postaci stylizowanej.

• 
  Futro gronostajowe w herbie Bretanii
• 
  Futro gronostajowe naturalne w herbie rejonu wołokołamskiego
• 
  Futro gronostajowe w herbie francuskiej gminy Ambérieu-en-Bugey
• 
  Futro gronostajowe naturalne w herbie austriackiego miasta Bregencji
• 
  Barwna odmiana futra gronostajowego w herbie francuskiego miasta Sonchamp

Futro vair

fr. i ang. vair

Pierwowzorem futra vair były najprawdopodobniej skrawki futerek popielic luźno poprzyczepianych do tarczy. Skrawki te mogły być również farbowane. Od farbowanych futerek wywodzą się furta vair o innym niż srebrno-niebieskim ubarwieniu. W wyniku dalszego rozwoju różnych rodzajów podziałów pól tarczy zaczęto i podziały innymi liniami zaliczać do futer typu vair. Starszą odmianą jest vair z dzwonków o zarysie w postaci łuków zwana vairem antycznym.

• 
  Futro vair w herbie francuskiego miasta Sonchamp
• 
  Futro vair w herbie szwajcarskiej gminy Waldenburg
• 
  Pierwotna forma futra vair (vair antyczny)
• 
  Barwna odmiana futra vair
• 
  Futro vair na opak
• 
  Futro vair na przemian
• 
  Futro vair w słup
• 
  Futro vair z jodełek jako przykład futra vair z innymi liniami podziału pola
• 
  Vair ukośny w herbie rodu Mignianelli
• 
  Więcej niż dwie barwy − vair pstry

Futro z łusek (papelone)

fr. papelonné

ang. scaly / escaillé

Futro z łusek lub ... w łuskę oznacza wzór przypominający pokrycie łuską. Bez nazwania barwy przyjmuje się domyślnie tło srebrne. W przypadku łuski dwubarwnej blazonuje się najpierw barwę łuków samych będących tu figurą zaszczytną, a następnie główną barwę czyli barwę samej łuski.

• 
  Przykład z Herbarza Scheiblerów
• 
  Futro papelone złoto-czerwone w herbie francuskiego rodu Châteaubriant
• 
  Futro papelone złoto-czarne w herbie portugalskiej gminy Mexilhoeira Grande
• 
  Przykład w herbie wsi Chmielno w woj. pomorskim
• 
  a także w herbie francuskiej miejscowości Kervignac

Futro z piór (plumete)

fr. plumeté

ang. plumetty

Plumete oznacza pokrycie figury szachownicą ukośną z piór naturalnych lub stylizowanych. Forma naturalna i stylizowana czarno-srebrna są tożsame.

U form stylizowanych można również używać różnych kombinacji barw.

• 
  Plumeté
• 
  Zielone plumete w herbie portugalskiej gminy Santo Onofre
• 
  Złoto-czarne plumete w herbie francuskiej gminy Mérignies
• 
  Złoto-niebieskie plumete w herbie francuskiej gminy Bellonne

Tkaniny

W zasadzie nie istnieje w heraldyce pojęcie tkaniny heraldycznej. Istnieją jednak dwa wzory pochodzące od (cennych) tkanin używanych we Francji do celów heraldycznych i traktowane jak futra. Są to:

Découpé

czyli skrawki czerwonego sukna poprzyczepiane na złotym tle przypominające kształtem nieco nieforemne rożki skierowane rogami ku górze.

Paillé

czyli sukno – najczęściej zielone – ze złotym haftem przedstawiającym trzy obręcze połączone łańcuchami lub trzy wianki połączone gałązkami. Wewnątrz tych obręczy/wianków znajdują się lilie, lwy lub orły. Ze względu na formę wykorzystuje się je wyłącznie do pokrywania podłużnych figur zaszczytnych lub heraldycznych.

• 
  Découpé czyli skrawki w herbie francuskiej gminy Anglure
• 
  Paillé czyli haft w herbie francuskiej rodziny Tesson

Tworzenie nowych futer

Możliwe jest również tworzenie nowych futer poprzez łączenie (elementów) futer już istniejących.

• 
  Przykład połączenia dwóch futer, tu: papelone i ogonków gronostajowych w herbie francuskiej gminy Choue
• 
  A tu: vair i ogonków gronostajowych w herbie rodu Nasba

„Nibyfutra“ czyli wzory o znamionach futer

Obok ww. istnieje cały szereg wzorów posiadających znamiona futer. Są to:

• Pokrycie. O pokryciu mówimy, gdy całe pole lub figura wypełnione są na wzór parkietu.

• 
  Pokrycie trójbarwną szachownicą w herbie Lwówka Śląskiego.
• 
  Pokrycie pola prawego deskami w pion w herbie Olszyny
• 
  Pokrycie pola stylizowanymi żołędziami w herbie Reszla

• Usłanie albo usianie. Wiele małych figur rozdzielonych, podobnie jak ogonki w futrze gronostajowym, może być obciętych u brzegu pola lub częściowo zakrytych przez inne figury.
  Uwaga! czasami spotyka się figury towarzyszące czyli rozrzucone po polu. Nie posiadają one wtedy znamion futra (nie wykraczają poza brzeg ani nie mogą być zakryte).

• 
  Usłanie pola błękitnego liliami złotymi w herbie gminy Combronde
• 
  Usłanie pola błękitnego gwiazdami srebrnymi w herbie barona Guya-Victora Duperré
• 
  Usłanie błękitnego lwa liliami złotymi w herbie francuskiego miasta La Châtaigneraie

• 
  Nie posiada znamion futra; herb fińskiej gminy Kaustinen
• 
  Nie posiada znamion futra; herb szwedzkiej prowincji Gävleborg

• Spoinowanie. O spoinowaniu mowa gdy na polu lub figurze znajduje się siatka o pewnym wzorze. Najczęściej jest to tzw. murowanie.

• 
  Spoinowanie w mur (murowanie) w herbie Wawra
• 
  Spoinowanie w rauty w herbie Debrzna
• 
  Spoinowanie heksagonalne w herbie gminy Lelystad

• Zapełnienie. Zapełnienie to usłanie w którym figury stykają się ze sobą.

• 
  Lewe dolne ⅔ pola tarczy zapełnione zielono-czarnymi drzewami iglastymi w herbie austriackiej gminy Schattwald

Zobacz też

• tynktura
• cień figury
• barwy zamienne

Bibliografia

• Gert Oswald: Lexikon der Heraldik, Bibliographisches Institut, Leipzig, 1984, ISBN 3-411-02149-7
• Johann Siebmacher (Begr.), Horst Appuhn (opr.): Johann Siebmachers Wappenbuch von 1605. Orbis, München 1999, ISBN 3-572-10050-X

Linki zewnętrzne

• Heraldic Dictionary: Furs
• Wizerunek i opis herbu portugalskiej gminy Santo Onofre (port.)
• Przykład z Archiwum herbów, flag i godeł Kanady pokrycia tarczy furtem z piór (plumete) (ang. • fr.)
• Przykład z Archiwum herbów, flag i godeł Kanady pokrycia tarczy łuską (papelone) (ang. • fr.)
• Przykład herbu z découpé (z opisem). heraldique-europeenne.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-16)]. (fr.)