Frank Worsley
Frank Worsley (ur. 22 lutego 1872 w Akaroa, zm. 1 lutego 1943 w Claygate) – nowozelandzki kapitan żeglugi wielkiej, nawigator, oficer Royal Navy, polarnik, kapitan statku „Endurance” Imperialnej Wyprawy Transantarktycznej (1914–1916) i kapitan statku „Quest” Wyprawy Shackletona–Rowetta (1921–1922).
 Frank Worsley (ok.1914–1916) | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Odznaczenia | |
_ribbon.png){kind=small}  
| |
Życiorys
edytujFrank Worsley urodził się 22 lutego 1872 roku w Akaroa na Wyspie Południowej w Nowej Zelandii[1]. Syn Henry’ego Worsley’a i Vincent Fulton[1]. Po ukończeniu Fendalton School, w wieku 15 lat, rozpoczął pracę na morzu, pływając dla New Zealand Shipping Company między Nową Zelandią a Anglią przez około dziesięć lat[1]. W 1901 roku objął pierwsze samodzielne dowództwo, zostając kapitanem szkunera „Countess of Ranfurly”[1]. W 1902 roku wstąpił do Royal Naval Reserve, gdzie odbył krótkie szkolenie na statkach eskadry australazjatyckiej i uzyskał stopień podporucznika[2]. W latach 1905–1906 dowodził statkiem „Sparrow”[1]. Pływał dla New Zealand Government Steamer Service i Allan Line Royal Mail Steamers[3].
Imperialna Wyprawa Transantarktyczna (1914–1916)
edytujPo zdobyciu bieguna południowego w 1911 roku przez Roalda Amundsena (1872–1928) i Roberta Falcona Scotta (1868–1912), kolejnym wyzwaniem dla polarników było przemierzenie kontynentu drogą lądową[4]. 29 grudnia 1913 roku Shackleton ogłosił nową wyprawę celem przejścia Antarktydy[5]. W styczniu 1914 roku opublikował plany ekspedycji, co zaowocowało nadesłaniem ponad 5000 aplikacji od chętnych do udziału w wyprawie[6]. Shackleton wybrał 56 osób[4], w tym Worsley’a, któremu powierzył funkcję kapitana statku ekspedycji „Endurance”[1].
Jedna grupa pod kierownictwem Shackletona miała przejść od Morza Weddella przez biegun południowy do cieśniny McMurdo Sound na Morzu Rossa, a druga założyć bazę w McMurdo Sound, rozstawić składy zaopatrzenia dla Shackletona idącego od bieguna na północ, a następnie wyjść naprzeciw ekipie trawersującej kontynent i spotkać ją na Lodowcu Beardmore’a[4].
„Endurance” został uwięziony w paku lodowym na Morzu Weddella zanim zdołał dotrzeć do celu[7]. Przez całą antarktyczną zimę 1915 roku dryfował na północ, aż został zmiażdżony i zatonął[8]. Cała załoga zdołała się ewakuować i obozowała na lodzie, cały czas dryfując na północ[9]. W końcu udało im się dopłynąć na dwóch szalupach uratowanych ze statku do wyspy Elephant Island i wylądować na Cape Valentine[10]. Jedną z szalup – „Dudley Docker” – dowodził Worsley[3].
Shackleton wraz z pięcioma innymi uczestnikami wyprawy wybrał się jedną z szalup po pomoc do Georgii Południowej, pokonując 1300 km przez otwarte wody[10]. Za nawigację odpowiadał Worsley i to jego umiejętnościom polarnicy zawdzięczali bezpieczne dotarcie do brzegu w King Haakon Bay[1][3]. Następnie grupa przeprawiła się pieszo przez góry Georgii Południowej, docierając do bazy wielorybników[10]. Shackleton bezzwłocznie podjął próby dotarcia do 22 członków załogi pozostałych na Elephant Island, jednak dopiero czwarta próba się powiodła[10].
Worsley za zasługi podczas tej ekspedycji otrzymał srebrny Medal Polarny[3].
I wojna światowa
edytuj
Po powrocie Worsley pełnił służbę w Royal Navy i dowodził statkami-pułapkami (ang. Q-ship), walcząc z okrętami podwodnymi[1]. Dowodząc HMS PC 61, we wrześniu 1917 roku staranował i zatopił niemiecki okręt podwodny SM UC-33[2]. W 1917 roku otrzymał Order Wybitnej Służby[1]. Następnie przez prawie rok dowodził HMS Idaho, a we wrześniu został mianowany na dowódcę HMS Pangloss, lecz wkrótce tę nominację odwołano i Worsely został oddelegowany do War Office[2].
W latach 1918–1919 na prośbę Shackletona[11] był oddelegowany jako oficer ds. transportu i zaopatrzenia na rosyjski front północny, gdzie wspomagał Shackletona odpowiedzialnego za szkolenie i wyposażenie brytyjskich północno-rosyjskich sił ekspedycyjnych (ang. British North Russian Expeditionary Force)[11]. W 1920 roku został odznaczony Orderem Imperium Brytyjskiego[1].
Wyprawa Shackletona–Rowetta (1921–1922)
edytujCel wyprawy Shackletona–Rowetta nie do końca był jasno określony[10]. W ostatniej chwili plany zostały zmienione z kierunku arktycznego na antarktyczny[12]. Shackleton chciał m.in. zbadać odcinek ponad 4000 km wybrzeża od Ziemi Enderby do Ziemi Coatsów, odnaleźć wyspy, o których raportowali łowcy fok i przeprowadzić pionierskie próby użycia samolotu do badania Antarktydy[12]. Worsley dowodził statkiem wyprawy „Quest” i objął funkcję nawigatora i hydrografa[1].
Ponieważ „Quest” uległ jednak awarii i musiał zostać poddany naprawie w Rio de Janeiro, Shackleton został zmuszony zmienić plany i wyprawa skierowała się ku Georgii Południowej[12]. Podczas rejsu Shackleton ukrywał narastające problemy zdrowotne[13]. 4 stycznia „Quest” dotarł do wyspy, a w godzinach porannych Shackleton doznał rozległego zawału serca i zmarł[13]. Po jego śmierci członkowie ekspedycji podjęli decyzję o kontynuacji wyprawy pod dowództwem Franka Wilda (1873–1939)[14]. Popłynęli wzdłuż wybrzeża Antarktydy, docierając do Elephant Island[14] i kilku innych wysp Sandwicha Południowego i Morza Weddella[3]. Po trzech miesiącach wrócili na Georgię Południową[13], a do Anglii we wrześniu 1922 roku[14].
Wyprawa arktyczna
edytujW 1926 roku Worsley był jednym z kierowników brytyjskiej wyprawy arktycznej, dowodził jednym ze statków i prowadził grupę mapującą niezbadany wówczas jeszcze obszar między Spitsbergenem a Ziemią Franciszka Józefa[1]. Worsley uważał się za pierwszego Nowozelandczyka, który stanął na Ziemi Franciszka Józefa[1].
II wojna światowa
edytujPodczas II wojny światowej początkowo pracował dla Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Norwegii i Francji[1]. Następnie dowodził stacją szkoleniową pogotowia ratunkowego w Balham w Londynie[3]. Zataiwszy swój wiek, w 1941 roku objął dowództwo statku „Dalriada”, który brał udział w usuwaniu wraków z portu w Sheerness[3]. Po tym jak się wydało, że w rzeczywistości ma 70 lat, Worsley został przeniesiony jako wykładowca do placówki szkoleniowej marynarki wojennej HMS King Alfred w Hove[3]. Następnie był zatrudniony w pionie administracyjnym Royal Naval College w Greenwich[1].
Worsley zmarł na raka płuc 1 lutego 1943 roku w Claygate[1], a jego prochy rozsypano na morzu[3]. Worsley był dwukrotnie żonaty – z Theodorą Cayley Blackden (1917–1923) oraz z Margaret Jane Cumming (1926–1943)[1].
Publikacje
edytujPublikacje podane za listą na stronie Scott Polar Research Institute[3]:
- 1927 – Under Sail in the Frozen North
- 1931 – Endurance
- 1933 – Shackleton's Boat Journey
- 1938 – First Voyage, in a Square-Rigged Ship
Odznaczenia
edytuj
Nagrody i odznaczenia podane za listą na stronie Scott Polar Research Institute[3]:
- 1917 – Srebrny Medal Polarny
- 1917 – Order Wybitnej Służby[1]
- 1919 – Order Imperium Brytyjskiego[1]
- Royal Naval Reserve Decoration
Upamiętnienie
edytujNa cześć Worsley’a nazwano następujące obiekty na obszarze Antarktyki:
- Cape Worley – przylądek na wschodnim wybrzeżu Półwyspu Antarktycznego[15]
- Mount Worsley – szczyt w Georgii Południowej[3]
- Worsley Icefalls – w pobliżu Nimrod Glacier[16]
W rodzinnym Akaroa ustawiono popiersie Worsley’a[17].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Dennerly 1996 ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Scott Polar Research Institute ↓.
- ↑ a b c Riffenburgh 2007 ↓, s. 527.
- ↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 889.
- ↑ Shackleton 1920 ↓, s. xii.
- ↑ Shackleton 1920 ↓, s. 28.
- ↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 527–528.
- ↑ Shackleton 1920 ↓, s. 77–88.
- ↑ a b c d e Riffenburgh 2007 ↓, s. 528.
- ↑ a b Murphy 2009 ↓.
- ↑ a b c Mills 2003 ↓, s. 703.
- ↑ a b c Woolf 2023 ↓.
- ↑ a b c Riffenburgh 2007 ↓, s. 1077.
- ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and Gazetteer of the British Antarctic Territory – Cape Worsley ↓.
- ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer – Worsley Icefalls ↓.
- ↑ New Zealand Ministry for Culture and Heritage: Sites of shared Antarctic and NZ significance. [w:] New Zealand History [on-line]. [dostęp 2024-04-27]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Cape Worsley (Gazetteer of the British Antarctic Territory). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Dennerly, P. Y.: Worsley, Frank Arthur. W: Dictionary of New Zealand Biography. 1996.
- Mills, William James: Exploring Polar Frontiers. ABC-CLIO, 2003. ISBN 978-1-57607-422-0. [dostęp 2024-03-21]. (ang.).
- Murphy, David: Shackleton, Sir Ernest Henry. W: Dictionary of Irish Biography. 2009. DOI: 10.3318/dib.007987.v1.
- National Museum of the Royal New Zealand Navy: Lieutenant Commander Frank Arthur Worsley. [dostęp 2024-04-27]. (ang.).
- Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2024-04-27]. (ang.).
- Shackleton Online. Meet the pioneers. Biography. Frank Worsley, [w:] Scott Polar Research Institute, Department of Geography, University of Cambridge [online] [dostęp 2024-04-27] (ang.).
- Woolf, Jo: Frank Wild: the call of the ‘white unknown'. [w:] Royal Scottish Geographical Society [on-line]. 2023-04-13. [dostęp 2024-04-21]. (ang.).
- Worsley Icefalls (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Frank A. Worsley Collection. [w:] Akaroa Museum [on-line]. [dostęp 2024-04-21]. (ang.).