Franciszek Dąbrowski
Franciszek Józef Dąbrowski, ps. „Kuba” (ur. 17 kwietnia 1904 w Budapeszcie, zm. 24 kwietnia 1962 w Krakowie) – oficer Wojska Polskiego i Marynarki Wojennej, w czasie wojny obronnej Polski w 1939 zastępca komendanta Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte w stopniu kapitana, a według niektórych publikacji[1][2] przez większość czasu także faktyczny dowódca obrony. Po wojnie, komandor porucznik Marynarki Wojennej.
| |
 komandor porucznik
| |
| Data i miejsce urodzenia |
17 kwietnia 1904 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
24 kwietnia 1962 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1923–1950 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Stanowiska |
zastępca komendanta Wojskowej Składnicy Tranzytowej, szef Biura Dowódcy Marynarki Wojennej |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
       
| |
_of_Westerplatte-7.09.1939.jpg)
Od lewej: chor. Edward Szewczuk, por. Stefan Grodecki, kpt. Mieczysław Słaby, kpt. Franciszek Dąbrowski, ppor. Zdzisław Kręgielski
Życiorys
edytujPoczątek kariery wojskowej
edytujFranciszek Józef Dąbrowski, syn szlachcica (h. Jelita) generała Romualda Dąbrowskiego i węgierskiej baronowej Elżbiety (Elizabeth) z Broulików[3]. Imiona Franciszek Józef otrzymał na cześć panującego władcy Austro-Węgier[4]. Służbę wojskową rozpoczął w listopadzie 1918 roku w szkole podchorążych w Krakowie[3]. W następnym roku szkołę przemianowano w Korpus Kadetów Nr 1 we Lwowie. W latach 1921–1923 był słuchaczem Szkoły Podchorążych Piechoty w Warszawie. Po ukończeniu szkoły i awansie na podporucznika ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923[5][6][7] przydzielony został do 3 pułku Strzelców Podhalańskich w Bielsku i w tej jednostce służył w latach 20[8][9][10]. Następnie pełnił służbę w Batalionie Szkolnym Podchorążych Piechoty w Biedrusku. W 1932 był w dyspozycji szefa Departamentu Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych[11]. Od 1932 roku służył w 29 pułku Strzelców Kaniowskich w Kaliszu.
Westerplatte
edytujZ początkiem grudnia 1937 r. został przeniesiony z Kalisza do Gdańska, formalnie do Wydziału Wojskowego Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku, w rzeczywistości – na stanowisko zastępcy komendanta, dowódcy Oddziału Wartowniczego Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte[12]. Do najważniejszych obowiązków kpt. Dąbrowskiego, specjalisty od broni maszynowej, należało szkolenie żołnierzy składnicy w zakresie ochrony obiektów na zamkniętym terenie placówki. Poza tym prowadził odprawy z dowódcami wart, zaznajamiał patrole i roty oficerskie z obiektami oraz rejonami obserwacji i podsłuchu. Dowódcą oddziału wartowniczego i zastępcą komendanta Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte był od grudnia 1937 do 7 września 1939. WST broniła się do 7 września 1939, kiedy to mjr Sucharski ostatecznie zdecydował poddać placówkę.
Niewola i pierwsze lata po wojnie
edytujOkres niewoli spędził w obozach jenieckich w Klein Dexen (Stablack, dziś Dołgorukowo) na terenie Prus Wschodnich, w murowanych koszarach w Prabutach, w oflagu XVIII A w Lienzu w Tyrolu na terenie Austrii oraz w wielkim obozie jeńców polskich – Oflagu II C Woldenberg (Dobiegniew). Pobyt w niewoli Dąbrowskiego przyczynił się jednak do szybko postępującej gruźlicy, choć z uwagi na karierę ojca w wojsku cesarskim był lepiej traktowany przez lekarzy obozowych[13].
Po wyzwoleniu zgłosił chęć dalszej służby wojskowej. 10 sierpnia 1945 roku został awansowany na stopień majora (kmdr ppor.) i jeszcze w tym samym miesiącu otrzymał przydział na szefa sztabu samodzielnego batalionu morskiego. Batalion ten w 1946 został przeformowany na Kadrę Marynarki Wojennej, a jego dowódcą został Dąbrowski, awansowany jednocześnie do stopnia komandora porucznika. Awansowano go, choć znany był z braku aktywnego zaangażowania politycznego i jednocześnie negatywnego stosunku do władz. Dobrze oceniano jednak jego walory dowódcze i organizacyjne[14]. Dla zabezpieczenia przebiegu wyborów na Pomorzu Gdańskim sformowano grupy ochronno-propagandowe. Komendantem ośrodka wyszkolenia tych grup mianowano 1 stycznia 1947 Dąbrowskiego. Funkcję tę pełnił do 1949 roku, kiedy to został szefem Biura Dowódcy Marynarki Wojennej w Gdyni. Członek PPR, później PZPR po połączeniu z PPS, wyrzucony z partii po kilku latach jako „oficer sanacyjny”.
Lata stalinizmu
edytujW 1950 Dąbrowski został uznany za inwalidę wojennego i zwolniony z powszechnego obowiązku służby wojskowej; nie miał jednak wypracowanej emerytury wojskowej[15]. Od tego momentu rozpoczął się najtrudniejszy okres w życiu Dąbrowskiego. Z Ustki musiał przenieść się wraz z rodziną do Krakowa. Nie miał pracy i żadnej możliwości kontynuowania niezbędnego leczenia sanatoryjnego. Po wielu staraniach o mieszkanie, otrzymał pojedynczy pokój bez sanitariatu. Aby utrzymać rodzinę, podjął pracę jako kasjer w KMPiK, szył chałupniczo pantofle. Na początku lat 50. na fali czystek stalinowskich został usunięty z PZPR i pozbawiony pracy.
Zebranie tej redakcji, poświęcone zdrowym odruchom czujności rewolucyjnej, zgromadziło kilkaset osób. Prowadziła je, pełniąca funkcję sekretarza, towarzyszka Wiśniewska. Towarzyszka Wiśniewska była za swego poprzedniego życia sprzątaczką w jakiejś chrzanowskiej fabryce (…). Miała polecenie oczyścić organizację partyjną i zabrała się do tego z pełną gorliwością (…). W pewnej chwili zza stołu prezydialnego padło nazwisko „Dąbrowski” (…). Aby sprawę uściślić, towarzyszka Wiśniewska, wstrzymując oddech, dodała, akcentując każdą literę: „Przedwojenny oficer”. Wstał z miejsca szczupły, wymizerowany mężczyzna i zaczął mówić, a raczej opowiadać swój życiorys (…). Kiedy kapitan Dąbrowski wydukał już swój życiorys, królująca za stołem prezydialnym towarzyszka Wiśniewska ze zgrozą spojrzała na salę i tak, mniej więcej, podsumowała to, co usłyszała: „A więc mamy w naszych szeregach przedwojennego oficera Polski sanacyjnej, czyli wroga. Udział w wojnie nie tłumaczy kapitana Dąbrowskiego. Sprawa jest jasna. Kto z obecnych jest za usunięciem kapitana Dąbrowskiego z partii?”[16]
Odwołanie Dąbrowskiego zostało oczywiście odrzucone. Zrozumiałem więc – wyrok na Dąbrowskim został wykonany. Okazało się, że się myliłem. Była to bowiem połowa wyroku (…). Zjechała do Krakowa komisja, by do końca oczyścić wydawnictwo z wrogich elementów. Komisja – kierowała nią niejaka Nowicka – uznała, że Dąbrowskiego należy natychmiast usunąć także i z pracy[17].
Usuniętemu z partii i pracy oficerowi nikt nie chciał pomóc. Dopiero powiadomiony przez Arnolda Mostowicza generał Bolesław Kieniewicz, dowódca Krakowskiego Okręgu Wojskowego, spowodował, że Dąbrowskiemu umożliwiono pracę sprzedawcy gazet w kiosku, w atrakcyjnym punkcie na Plantach:
Może kiedyś znajdzie się dokumentalista, który film [o Westerplatte] uzupełni historią o tym, jak „czujność” partii zdemaskowała w jej szeregach wroga w postaci bohaterskiego oficera i jak to ruski generał odnalazł w swoich żyłach tę jedną kroplę polskiej krwi, której zabrakło krakowskim działaczom[17].
Rehabilitacja
edytujPo październikowej odwilży 1956, Dąbrowskiemu wypłacono odszkodowanie i otrzymał większe mieszkanie. Podjął aktywną działalność na rzecz utworzenia Związku Obrońców Westerplatte.
Zmarł 24 kwietnia 1962 w krakowskim Szpitalu Przeciwgruźliczym, w wieku 58 lat. Został pochowany w alei zasłużonych cmentarza Rakowickiego w Krakowie (kwatera LXVII-płd. 1-4)[18].
Jest autorem książek: „Dziennik bojowy załogi Westerplatte” (1945) oraz „Wspomnienia z obrony Westerplatte” (1957).
Dopiero w latach 90. XX wieku została szerzej ujawniona w nowym piśmiennictwie historycznym faktyczna rola Dąbrowskiego i postawa majora Sucharskiego podczas obrony Westerplatte, wcześniej uważano w oficjalnej historiografii majora Sucharskiego za dowodzącego cały czas obroną Westerplatte, do czego przyczyniła się m.in. książka Melchiora Wańkowicza (czemu oficjalnie nie zaprzeczali uczestnicy obrony).
Awanse
edytuj- Podporucznik – ze starszeństwem z 1 lipca 1923
- Porucznik – ze starszeństwem z 1 lipca 1925
- Kapitan – 27 czerwca 1935 ze starszeństwem z 1 stycznia 1935 i 111 lokatą w korpusie oficerów piechoty
- Major – zweryfikowany z dniem 10 sierpnia 1945
- Komandor podporucznik – do 1946[19]
- Komandor porucznik – 1946
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1945)[20]
- Złoty Krzyż Zasługi (20 grudnia 1946)[19][20]
- Srebrny Krzyż Zasługi (22 maja 1939)[21]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[20]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[20]
- Medal Zwycięstwa i Wolności 1945[20]
- Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk[20]
- Odznaka Grunwaldzka (1946)[20]
Upamiętnienie
edytuj- Wizerunek Franciszka Dąbrowskiego znajduje się na wydanym w 1989 r. przez Pocztę Polską z okazji 50. rocznicy wojny obronnej znaczku pocztowym o nominale 25 złotych i nakładzie 6 milionów sztuk upamiętniającym obronę Westerplatte[22].
- Jego imię nosi Szkoła Podstawowa nr 62 w Krakowie[23].
- Był patronem Morskiej Brygady Okrętów Pogranicza w Gdańsku (15 kwietnia 1967 – 1 sierpnia 1991) oraz Gimnazjum nr 34 w Gdańsku-Nowym Porcie[a].
- Jest bohaterem dwóch polskich filmów historycznych traktujących o obronie Westerplatte. W jego postać wcielili się: Arkadiusz Bazak w Westerplatte z 1967 (reż. Stanisław Różewicz) i Robert Żołędziewski w Tajemnicy Westerplatte z 2013 (reż. Paweł Chochlew).
- W 2022 roku został patronem ronda (przy ulicy Darłowskiej) w Ustce[24].
Uwagi
edytuj- ↑ Gimnazjum nr 34 im. kmdr. por. Franciszka Dąbrowskiego w Gdańsku (ul. Na Zaspę 31 A) zostało włączone do gdańskiego IV Liceum Ogólnokształcącego im. Marynarzy Wojsk Ochrony Pogranicza w ramach reformy oświaty i zakończyło swoją działalność 31 sierpnia 2017 roku.
Przypisy
edytuj- ↑ Mariusz Borowiak, Westerplatte. W obronie prawdy., GDW, Gdańsk 2001.
- ↑ Kmdr por. Franciszek „Kuba” Dąbrowski, Wspomnienia o moim Ojcu. [dostęp 2010-09-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-24)].
- ↑ a b Drużyńska i Jankowski 2009 ↓, s. 23.
- ↑ Widziane z Biedruska. Franciszek Józef Dąbrowski [online], eBiedrusko.pl [dostęp 2022-02-10] (pol.).
- ↑ Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923, s. 464.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924, s. 406.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928, s. 272.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923, s. 382.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924, s. 330.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928, s. 103.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932, s. 105, 437.
- ↑ Drużyńska i Jankowski 2009 ↓, s. 24.
- ↑ Drużyńska i Jankowski 2009 ↓, s. 41.
- ↑ Drużyńska i Jankowski 2009 ↓, s. 38–39.
- ↑ Drużyńska i Jankowski 2009 ↓, s. 40, 45.
- ↑ Drużyńska i Jankowski 2009 ↓, s. 47–48.
- ↑ a b Drużyńska i Jankowski 2009 ↓, s. 49.
- ↑ Lokalizator Grobów – Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online], zck-krakow.pl [dostęp 2022-02-10].
- ↑ a b M.P. z 1947 r. nr 25, poz. 154 „za gorliwą pracę i sumienne wypełniania obowiązków służbowych”.
- ↑ a b c d e f g Biografia F. Dąbrowskiego w serwisie Westerplatte.pl.
- ↑ M.P. z 1939 r. nr 119, poz. 280 „za zasługi w służbie wojskowej”.
- ↑ 1989.09.01. 50. rocznica Wojny Obronnej 1939 (6). kzp.pl. [dostęp 2024-05-26]. (pol.).
- ↑ Szkoła Podstawowa Nr 62 im. kmdra por. Franciszka Dąbrowskiego w Krakowie. oficjalna strona [dostęp 2021-03-06].
- ↑ z, Rotmistrz Pilecki i komandor Dąbrowski patronami dwóch rond w Ustce [POSŁUCHAJ] [online], Radio Gdańsk, 28 listopada 2022 [dostęp 2022-11-30] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Roczniki Oficerskie 1923, 1924, 1928, 1932.
- Mariusz Wójtowicz-Podhorski, Westerplatte 1939. Prawdziwa historia, AJ-Press, Gdańsk 2009.
- Mariusz Wójtowicz-Podhorski, Krzysztof Wyrzykowski, Westerplatte. Załoga śmierci, Milton Media, Gdańsk 2004.
- Arnold Mostowicz, O tym, jak przegrała historia, a wygrała kropla polskiej krwi, [w:] Karambole na czerwonym suknie, Towarzystwo Wydawnicze i Literackie, Warszawa 2001.
- Jolanta Drużyńska, Stanisław Maria Jankowski: Wyklęte życiorysy. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2009. ISBN 978-83-7510-373-1. OCLC 690511860. (pol.).