Wikipedia

Fokker E.IV

niemiecki samolot myśliwski

Fokker E.IV – niemiecki jednopłatowy samolot myśliwski z okresu I wojny światowej, zaprojektowany i zbudowany w wytwórni Fokker Aeroplanbau w Schwerinie. Oblatana we wrześniu 1915 roku maszyna była następcą modelu Fokker E.III i ostatnim modelem rodziny Fokkerów klasy E opartej na samolocie francuskim Morane-Saulnier H. Zbudowany w liczbie 49 egzemplarzy samolot używany był bojowo przez Luftstreitkräfte, jednak nie odniósł sukcesu i został wycofany ze służby na początku 1917 roku. Fokker E.IV był pierwszym seryjnym myśliwcem uzbrojonym w więcej niż jeden stały karabin maszynowy.

Fokker E.IV
Fokker E.IV numer 189/16
Fokker E.IV numer 189/16
Dane podstawowe
Państwo

 Cesarstwo Niemieckie

Producent

Fokker Aeroplanbau, Schwerin

Typ

samolot myśliwski

Konstrukcja

jednopłat

Załoga

1 osoba

Historia
Data oblotu

wrzesień 1915

Lata produkcji

1915–1916

Wycofanie ze służby

1917

Liczba egz.

49

Dane techniczne
Napęd

Oberursel U.III

Moc

118 kW (160 KM)

Wymiary
Rozpiętość

9,75 m

Długość

7,46 m

Wysokość

2,89 m

Powierzchnia nośna

16,3 m²

Masa
Własna

460–465 kg

Startowa

722–724 kg

Osiągi
Prędkość maks.

161 km/h

Prędkość przelotowa

148 km/h

Prędkość wznoszenia

3 min na 1000 m, 8 min na 2000 m

Pułap

4500 m

Zasięg

240 km przy 130 km/h

Długotrwałość lotu

1,75 h

Dane operacyjne
Uzbrojenie
2–3 km lMG08 kal. 7,92 mm
Użytkownicy
Luftstreitkräfte
Rzuty
Rzuty samolotu
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia

edytuj
 
Kokpit samolotu; widoczne trzy karabiny maszynowe lMG08

Usiłując odzyskać przewagę powietrzną, nadszarpniętą na przełomie 1915 i 1916 roku wprowadzeniem przez ententę do służby większej ilości samolotów myśliwskich Nieuport 11, Royal Aircraft Factory F.E.2 i Airco DH.2, Inspektion der Fliegertruppen nakazał kilku firmom lotniczym skopiowanie francuskiego myśliwca, wyraźnie lepszego od używanych przez niemieckie siły powietrzne (Luftstreitkräfte) maszyn Fokker E.I, E.II i E.III[1][2]. Niezależnie od tego latający na Fokkerach znakomici niemieccy piloci Max Immelmann i Oswald Boelcke zwrócili się do Antona Fokkera z prośbą o opracowanie szybszego i lepiej uzbrojonego samolotu, mogącemu dorównać myśliwcom przeciwnika[3]. Zbudowany w zakładach Fokker Aeroplanbau prototyp o fabrycznym oznaczeniu M.15 i numerze E.122/15 oblatano we wrześniu 1915 roku[3][4]. W porównaniu do E.III powiększono nieco rozmiary płatowca: wydłużono kadłub, wzmocniono kozioł podtrzymujący górę skrzydła oraz rozpórki podwozia głównego w celu utrzymania dodatkowego ciężaru nowego silnika[4]. Zamontowano podwyższoną osłonę kabiny, która częściowo otaczała karabiny maszynowe, zwężając się w dół; skrzydła i usterzenie pozostały takie same jak w E.III[4]. Napęd M.15 stanowił 14-cylindrowy silnik rotacyjny Oberursel U.III w układzie podwójnej gwiazdy o mocy 118 kW (160 KM), a uzbrojenie składało się początkowo z trzech zsynchronizowanych karabinów maszynowych lMG08 kalibru 7,92 mm, umieszczonych na grzbiecie kadłuba przed kabiną pilota, strzelających pod kątem 15° do góry[5][6][a].

Pod koniec września 1915 roku Anton Fokker zademonstrował M.15 na pokazach lotniczych w Essen, uszkadzając podczas strzelania w locie śmigło[4][7]. Prototyp został naprawiony w macierzystej fabryce i prawdopodobnie wtedy zdemontowano trzeci karabin maszynowy, który powodował problemy z właściwą synchronizacją uzbrojenia z obrotami śmigła[8][9]. W listopadzie samolot był testowany najpierw w Schwerinie przez Oswalda Boelcke, a następnie przez porucznika (niem. Oberleutnant) Ottona Parchaua, który napisał pozytywny raport, chwaląc właściwości lotne M.15[5][10]. W rezultacie Inspektion der Fliegertruppen zezwoliło na rozpoczęcie produkcji seryjnej myśliwca, oznaczonego Fokker E.IV[5].

Pierwsze zamówienie na sześć E.IV zostało złożone 29 września 1915 roku (wyprodukowano maszyny o numerach E.122–E.127/15), a drugie z 8 listopada tego roku także obejmowało sześć samolotów (numery E.436–E.441/15); w ramach trzeciego zamówienia złożonego 9 grudnia wyprodukowano kolejnych sześć egzemplarzy o numerach E.637–E.642/15[11]. 14 lutego 1916 roku zamówiono 30 sztuk E.IV o numerach E.160–E.189/16, z których jeden egzemplarz (E.179/16) trafił do Kaiserliche Marine pod oznaczeniem LF 210 i na jego miejsce został później zamówiony i zbudowany jeszcze jeden E.IV[11][12]. Harmonogram dostaw był następujący: we wrześniu 1915 roku – 1, w listopadzie – 1, w styczniu 1916 roku – 3, w lutym – 7, w marcu – 6, w kwietniu – 11, w maju – 10, w czerwcu – 5 i w lipcu ostatnie 5 egzemplarzy[13]. Ostatecznie wyprodukowano więc i dostarczono zaledwie 49 egzemplarzy, gdyż kwietniowe zamówienie 20 kolejnych E.IV zostało anulowane, prawdopodobnie w wyniku raportu Boelckego[14][15][b].

E.IV był finalnym modelem serii jednopłatów Fokkera opartej na francuskim Morane-Saulnier H i pierwszym seryjnym myśliwcem I wojny światowej uzbrojonym w więcej niż jeden stały karabin maszynowy[16][17].

Użycie

edytuj

W grudniu 1915 roku i styczniu 1916 roku pierwsze seryjne egzemplarze Fokkera E.IV trafiły do rąk ówcześnie najlepszych niemieckich asów myśliwskich – Maxa Immelmanna i Oswalda Boelcke, służących wówczas w Feldflieger-Abteilung 62[18][19]. Immelmann otrzymał w lutym spersonalizowany egzemplarz o numerze 189/16 wyposażony w trzy karabiny maszynowe, na którym odniósł trzy zwycięstwa powietrzne, lecz później użytkował standardową wersję z dwoma karabinami maszynowymi[5]. 31 maja pilotując E.IV, poważnie uszkodził śmigło samolotu w wyniku awarii synchronizatora i z dużym trudem zdołał sprowadzić maszynę na ziemię[20]. Zginął 18 czerwca 1916 roku, pilotując E.III, gdyż jego E.IV o numerze 127/16 został tego dnia uszkodzony we wcześniejszej walce z F.E.2b[5][21]. 5 stycznia Oswald Boelcke, pilotując prawdopodobnie Fokkera E.IV, zestrzelił nieopodal Hénin-Beaumont odbywający lot rozpoznawczy brytyjski samolot Royal Aircraft Factory B.E.2c[22]. 12 marca nieopodal Verdun ofiarą pilotowanego przez Boelcke E.IV został francuski Farman, który uszkodzony wylądował przymusowo i został ostatecznie zniszczony przez niemiecką artylerię[23]. Nazajutrz zgłosił on zestrzelenie francuskiego Voisina, także za sterami E.IV; kolejne zwycięstwo na tym typie odniósł 19 marca, zestrzeliwując Farmana z eskadry (fr. Escadrille) MF 19[24]. Mimo tych sukcesów Boelcke nie był zadowolony z tego modelu Fokkera z powodu wielu problemów technicznych i niedoskonałości konstrukcji[5][18]. W swoim raporcie z 24 marca zawarł negatywną opinię o niedopracowanym silniku Oberursel U.III, zbyt dużym efekcie żyroskopowym jednostki napędowej, jej zawodności i niskim resursie, słabej prędkości wznoszenia i zbyt małym pułapie, znacznie gorszej w porównaniu do poprzedników zwrotności (aby wykonać szybki zakręt, trzeba było znacznie ograniczyć obroty silnika, co wiązało się ze stratą wysokości), a także zanegował celowość odchylenia karabinów maszynowych o 15° do góry[5][13]. Zaletami według Boelckego były wysoka prędkość pozioma i siła ognia, jednak w ostatecznej konkluzji rekomendował dowództwu produkcję myśliwców dwupłatowych[5].

Na Fokkerze E.IV latał też z sukcesami w rejonie Verdun w barwach Fokkerstaffel porucznik Kurt Student, osiągając na tym typie trzy ze swoich sześciu zwycięstw[25][26]. Inny z niemieckich asów myśliwskich, porucznik Kurt Wintgens z Fokkerstaffel Falkenhausen, zestrzelił na swoim E.IV numer 124/15 pięć samolotów przeciwnika: 20 maja dwumiejscowego Nieuporta z eskadry N 68, 21 maja dwusilnikowego Caudrona, 17 czerwca Farmana z eskadry MF 70, 23 czerwca Nieuporta 16 z eskadry N 124 i 30 czerwca Farmana[27]. Służąc następnie w Jagdstaffel 1, Wintgens odniósł na E.IV co najmniej dwa zwycięstwa, zestrzeliwując 24 września Royal Aircraft Factory B.E.12 i Martinsyde G.100; zginął następnego dnia, pilotując swego ulubionego Fokkera, zestrzelony przez myśliwiec SPAD S.VII z eskadry N 3[28].

Większość myśliwców E.IV przybyła na front na przełomie kwietnia i maja 1916 roku, tuż przed wprowadzeniem dwupłatowych myśliwców klasy D, które pod względem siły bojowej, zwrotności i właściwości lotnych okazały się znacznie lepsze[13][29]. Według sporządzanych co dwa miesiące wykazów, najwięcej E.IV w eskadrach bojowych znajdowało się 30 kwietnia 1916 roku (28 sztuk), 30 czerwca (29) i 31 sierpnia (25), a następnie ich stan zmalał do 16 sztuk 31 października i zaledwie dwóch egzemplarzy według stanu na 31 grudnia[11]. Po śmierci Immelmanna wszystkie Fokkery E.I – E.IV zostały wycofane z frontu zachodniego, trafiając do szkolenia i na front wschodni[14]. Ostatecznie zostały wycofane z użycia do lutego 1917 roku[30].

Jednostki Luftstreitkräfte użytkujące E.IV

edytuj

Opis konstrukcji i dane techniczne

edytuj

Fokker E.IV był jednosilnikowym, jednomiejscowym średniopłatem myśliwskim o konstrukcji mieszanej[2][37]. Kadłub o przekroju prostokątnym wykonany został ze spawanych rur stalowych, wykrzyżowany drutami stalowymi, pokryty płótnem (z wyjątkiem przodu i otwartej od dołu osłony silnika z pokryciem z blachy aluminiowej)[2][37]. Kabina pilota otwarta, osłonięta wiatrochronem[37]. Płat o obrysie prostokątnym bez wzniosu, ścięty skośnie na końcach, o cienkim profilu, dwudźwigarowy, konstrukcji drewnianej, usztywniony czterema linkami przymocowanymi do kozłów umieszczonych nad i pod kadłubem oraz do przedniego dźwigara[37][38]. Skrzydła nie miały lotek; sterowanie poziome odbywało się poprzez skręcanie płata przy pomocy czterech linek zamocowanych do tylnego dźwigara i połączony z drążkiem sterowym w kokpicie[37][39]. Rozpiętość skrzydeł wynosiła 9,75 metra, zaś powierzchnia nośna 16,3 m²[30][40][c]. Długość samolotu wynosiła 7,46 metra, a jego wysokość 2,89 metra[40][d]. Masa własna wynosiła 460–465 kg, zaś masa całkowita (startowa) 722–724 kg[3][30]. Usterzenie pływające o szkielecie z rurek stalowych, pokryte płótnem, bez stateczników[37][38]. Podwozie dwukołowe, z łamaną osią, z rur stalowych, amortyzowane sznurem gumowym; z tyłu płoza ogonowa[37].

Napęd stanowił chłodzony powietrzem 14-cylindrowy silnik rotacyjny Oberursel U.III w układzie podwójnej gwiazdy o mocy 118 kW (160 KM), napędzający stałe drewniane dwułopatowe śmigło ciągnące firmy Garuda[37][40]. Zbiornik paliwa znajdował się za fotelem pilota[37]. Prędkość maksymalna wynosiła 161 km/h, zaś prędkość przelotowa 148 km/h[31][40][e]. Długotrwałość lotu wynosiła 1,75 godziny, zaś zasięg 240 km przy prędkości 130 km/h[3][31][f]. Maszyna osiągała wysokość 1000 metrów w czasie 3 minut, 2000 metrów w 8 minut, zaś na osiągnięcie 4000 metrów samolot potrzebował 45 minut[31]. Pułap maksymalny wynosił 4500 metrów[3][31][g].

Uzbrojenie seryjnych samolotów składało się z dwóch zsynchronizowanych stałych karabinów maszynowych lMG08 kalibru 7,92 mm, umieszczonych na grzbiecie kadłuba[5][6][a]. Karabiny zasilane były z taśm amunicyjnych umieszczonych w bębnach, a wystrzelone łuski trafiały do pojemnika zamontowanego za silnikiem[37].

Malowanie

edytuj

Większość myśliwców E.IV opuszczała fabrykę pokryta bezbarwnym błyszczącym lakierem, co dawało efekt półprzezroczystego jasnokremowego koloru[41]. Znaki rozpoznawcze – czarne krzyże – zostały naniesione na duże białe pola na obu powierzchniach skrzydeł, po obu stronach kadłuba i po obu stronach steru kierunku[41]. Czarne numery seryjne były namalowane na dolnych bokach kadłuba przed znakami rozpoznawczymi, a czasem także były malowane na powierzchniach usterzenia ogonowego i krawędziach natarcia skrzydeł tuż za drugim żebrem[41]. Kołpaki kół były często malowane już w trakcie służby, często w kolorach osobistych lub jednostki[41]. Metalowe rozpórki podwozia i kozioł podtrzymujący skrzydła były malowane bardzo rzadko[41].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ a b Identycznie podają Bączkowski 2000 ↓, s. 38, Кондратьев 2007 ↓, s. 24 i Харук 2014 ↓, s. 150. Natomiast Ward i Bar 2022 ↓, s. 57, Green i Swanborough 1995 ↓, s. 219, Leaman 2001 ↓, s. 42 podają, że uzbrojenie samolotu stanowiły nowsze karabiny maszynowe LMG08/15, jednak Woodman 1997 ↓, s. 3, 5 podaje, że weszły one do użycia w 1917 roku.
  2. ↑ Bączkowski 2000 ↓, s. 38 podaje, że wyprodukowano około 90 egzemplarzy E.IV.
  3. ↑ Ward i Bar 2022 ↓, s. 57, Харук 2014 ↓, s. 151 i Green i Swanborough 1995 ↓, s. 219 podają, że rozpiętość skrzydeł wynosiła 10 metrów, zaś Bączkowski 2000 ↓, s. 38 podaje wartość 9,97 metra. Powierzchnię nośną 16,3 m² potwierdza Green i Swanborough 1995 ↓, s. 219, podczas gdy Bączkowski 2000 ↓, s. 38 podaje 16 m², zaś Харук 2014 ↓, s. 151 – 15,9 m².
  4. ↑ Ward i Bar 2022 ↓, s. 57, Харук 2014 ↓, s. 151 i Green i Swanborough 1995 ↓, s. 219 podają, że długość samolotu wynosiła 7,5 metra i wysokość 2,77 metra, zaś Bączkowski 2000 ↓, s. 38 podaje długość 7,48 metra i wysokość 2,74 metra.
  5. ↑ Ward i Bar 2022 ↓, s. 57 podają, że prędkość maksymalna wynosiła 170 km/h.
  6. ↑ Ward i Bar 2022 ↓, s. 57 podają, że długotrwałość lotu wynosiła 1,5 godziny.
  7. ↑ Identycznie podaje Кондратьев 2007 ↓, s. 24. Natomiast Bączkowski 2000 ↓, s. 38 i Brannon 1996 ↓, s. 41 podają, że pułap wynosił 4114 metrów, zaś Ward i Bar 2022 ↓, s. 57 podają, że pułap wynosił 4000 metrów.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Ward i Bar 2022 ↓, s. 56–57.
  2. ↑ a b c Goworek 1988 ↓, s. 22.
  3. ↑ a b c d e Green i Swanborough 1995 ↓, s. 219.
  4. ↑ a b c d Leaman 2001 ↓, s. 42.
  5. ↑ a b c d e f g h i Brannon 1996 ↓, s. 39.
  6. ↑ a b Grosz 1996 ↓, s. 0, 12.
  7. ↑ Grosz 1996 ↓, s. 1.
  8. ↑ Grosz 1996 ↓, s. 2.
  9. ↑ Leaman 2001 ↓, s. 43.
  10. ↑ Grosz 1996 ↓, s. 1–8.
  11. ↑ a b c Grosz 1996 ↓, s. 13.
  12. ↑ Kilduff 1991 ↓, s. 38.
  13. ↑ a b c Grosz 1996 ↓, s. 9.
  14. ↑ a b Brannon 1996 ↓, s. 40.
  15. ↑ Grosz 1996 ↓, s. 9, 13.
  16. ↑ Goworek 1988 ↓, s. 20–24.
  17. ↑ Leaman 2001 ↓, s. 47.
  18. ↑ a b Grosz 1996 ↓, s. 8.
  19. ↑ VanWyngarden 2006 ↓, s. 28–29.
  20. ↑ VanWyngarden 2006 ↓, s. 56.
  21. ↑ VanWyngarden 2006 ↓, s. 59.
  22. ↑ a b VanWyngarden 2006 ↓, s. 29.
  23. ↑ VanWyngarden 2006 ↓, s. 36.
  24. ↑ VanWyngarden 2006 ↓, s. 37, 50.
  25. ↑ Gray i Thetford 1970 ↓, s. 84.
  26. ↑ a b VanWyngarden 2006 ↓, s. 64.
  27. ↑ VanWyngarden 2006 ↓, s. 55–62.
  28. ↑ VanWyngarden 2006 ↓, s. 73–74.
  29. ↑ VanWyngarden 2006 ↓, s. 25.
  30. ↑ a b c Кондратьев 2007 ↓, s. 24.
  31. ↑ a b c d e f g Харук 2014 ↓, s. 151.
  32. ↑ a b VanWyngarden 2006 ↓, s. 34.
  33. ↑ VanWyngarden 2006 ↓, s. 71.
  34. ↑ a b Харук 2014 ↓, s. 150.
  35. ↑ a b Imrie 1978 ↓, s. 25.
  36. ↑ VanWyngarden 2006 ↓, s. 55.
  37. ↑ a b c d e f g h i j Bączkowski 2000 ↓, s. 38.
  38. ↑ a b Goworek 1988 ↓, s. 23.
  39. ↑ Goworek 1988 ↓, s. 22–23.
  40. ↑ a b c d Brannon 1996 ↓, s. 41.
  41. ↑ a b c d e Grosz 1996 ↓, s. 12.

Bibliografia

edytuj
  • Wiesław Bączkowski: Samoloty I wojny światowej. Warszawa: Lampart, 2000. ISBN 83-86776-54-4.
  • D. Edgar Brannon: Fokker Eindecker in action. Carrollton: Squadron/Signal Publications, 1996, seria: Aircraft. No. 158. ISBN 0-89747-351-5. OCLC 35755241. (ang.).
  • Андрей Харук: Истребители Первой Мировой Войны. Более 100 типов боевых самолетов. Москва: Эксмо, 2014, seria: Война и мы. Авиаколлекция. ISBN 978-5-699-70858-1. OCLC 879321043. (ros.).
  • Tomasz Goworek: Samoloty myśliwskie pierwszej wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1988. ISBN 83-206-0689-6.
  • Peter Gray, Owen Thetford: German Aircraft of The First World War. Wyd. 2. London: Putnam, 1970. ISBN 0-85177-809-7. (ang.).
  • William Green, Gordon Swanborough: The Complete Book of Fighters. New York: Smithmark, 1995. ISBN 978-0-8317-3939-3. (ang.).
  • Peter M. Grosz: Fokker E.IV. Berkhamsted: Albatros Productions, 1996, seria: Windsock Mini Datafile. No. 7. ISBN 0-948414-87-1. OCLC 918486009. (ang.).
  • Alex Imrie: German fighter units, 1914-May 1917. London: Osprey Publishing Limited, 1978, seria: Airwar. No. 13. ISBN 0-85045-290-2. OCLC 4664501. (ang.).
  • Peter Kilduff: Germany’s first air force, 1914-1918. London: Arms and Armour, 1991. ISBN 1-85409-053-4. OCLC 24695990. (ang.).
  • Вячеслав Кондратьев: Истребители Первой Мировой Войны. Часть 2: Cамолеты Германии, Австро-Венгрии, Дании и Швеции. Москва: Восточный горизонт, 2007. ISBN 9-785938-480308. (ros.).
  • Paul Leaman: Fokker Aircraft of World War One. UK: Crowood Press, 2001. ISBN 1-86126-353-8. (ang.).
  • Greg VanWyngarden: Early German Aces of World War I. Oxford: Osprey Publishing, 2006, seria: Aircraft of the Aces. No. 73. ISBN 978-1-84176-997-4. OCLC 70672469. (ang.).
  • Edward Ward, Ronny Bar: Niemieckie samoloty I wojny światowej. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Alma-Press, 2022. ISBN 978-83-7020-869-1.
  • H. Woodman: Spandau guns: a brief history describing the origin and development of the famous German aircraft gun. Berkhamsted: Albatros Productions, 1997, seria: Windsock Mini Datafile. No. 10. ISBN 0-948414-90-1. OCLC 61938843. (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Fokker_E.IV&oldid=72013359”