Fish and chips
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
Fish and chips, również fish ‘n’ chips (z ang. ryba z frytkami) – brytyjskie danie składające się ze smażonej ryby (tradycyjnie dorsza lub łupacza) w cieście lub bułce tartej oraz frytek. Anglicy skrapiają całość octem słodowym oraz dodają szczyptę soli[1], w innych krajach używa się innych dodatków, takich jak sos tatarski lub majonez.
| przekąska, danie główne | |
 Fish and chips tradycyjnie zawinięte w gazetę | |
| Rodzaj | |
|---|---|
| Kuchnia | |
| Data i miejsce powstania | |
| Obróbka żywności | |
| Składniki | |
Potrawa jest popularna głównie w krajach anglosaskich.
Historia
edytuj
Początki fish and chips datują się na XVI wiek, a potrawa miała być wynaleziona przez zamieszkujących Portugalię żydów sefardyjskich, którzy, aby uniknąć pracy w szabat, przygotowywali w piątek smażoną rybę w cienkiej powłoce z ciasta, jedzoną następnie z macą. Wkrótce ryba w panierce zaczęła być sprzedawana na ulicach[2].
Wzmianki o smażonej rybie pojawiały się w książkach w pierwszej połowie XIX wieku (np. Olivier Twist Charlesa Dickensa, czy też A Shilling Cooking for the People, gdzie pisano o rybie smażonej po żydowsku[2]). Na Wyspach Brytyjskich potrawa upowszechniła się w drugiej połowie XIX wieku – miało to związek z rozwojem floty rybackiej i transportu kolejowego, który spowodował znaczne obniżenie cen ryb[3]. Frytki pojawiły się w potrawie w drugiej połowie XIX wieku, a pierwszy sklep sprzedający fish and chips otwarto w roku 1860, założył go żydowski emigrant Joseph Malin[4][2]. W Australii pierwszy sklep z fish and chips otwarto w Sydney przy Oxford Street w roku 1879[4] Szczyt popularności potrawy miał miejsce pod koniec lat dwudziestych XX w.; podówczas w Wielkiej Brytanii funkcjonowało 35 000 sklepów oferujących tę potrawę; W latach 20. XXI wieku operowało 10 500 takich placówek[2].
Występowanie
edytujDanie popularne jest zwłaszcza w Wielkiej Brytanii, Belgii (podawane z majonezem)[2], Australii, gdzie tradycyjnie podaje się je z sosem tatarskim. W Australii funkcjonuje 4000 sklepów sprzedających fish and chips[4].
Potrawa występuje również w Nowej Zelandii[5], w Stanach Zjednoczonych[6], a także w Irlandii[7] i w Kanadzie[8].
Potrawa w Wielkiej Brytanii
edytujFish and chips najczęściej podawane jest na wynos. Dawniej, tradycyjnie zawijano je w gazetę[2]. Często były to niesprzedane gazety z poprzedniego dnia, przekazywane sprzedawcom nieodpłatnie, co pozwalało na redukcję kosztów[9]. Podczas II wojny światowej dodatkowym czynnikiem była reglamentacja papieru[2]. Co najmniej od 1971 roku praktyka zawijania żywności w gazety jest zakazana ze względów higienicznych[10]. Wprowadzenie zakazu wzburzyło część konsumentów, według których przesiąkająca potrawę farba drukarska poprawiała walory smakowe[9]. Nadal dopuszczalne było wykorzystanie gazet jako zewnętrznego opakowania; wewnątrz umieszczano arkusz czystego papieru tłuszczoczelnego[11]. Wraz z wprowadzeniem kolejnych regulacji również ta praktyka zanikła, do końca lat 80. XX wieku[12].
Potrawę zwykle przyrządza się z dorsza lub łupacza[13]. Dorsz cieszy się największą popularnością w południowej części kraju, a łupacz – w północnej, w tym w Szkocji[14]. Rzadziej stosowane są inne ryby, m.in. rdzawiec, morszczuk bądź gładzica[13]. Potrawa najczęściej przyprawiana jest solą i octem. Popularnym dodatkiem serwowanym do ryby jest papka z groszku (mushy peas)[14].
Obecnie w Wielkiej Brytanii zamiast octu słodowego najczęściej podaje się syntetyczny produkt podobny do octu wytworzony z kwasu octowego, wody i substancji aromatycznych i smakowych. Erzac podaje się z uwagi na jego niższą cenę[1].
Według badań instytutu Synovate jest to bardzo lubiane przez Brytyjczyków danie[15]. W Wielkiej Brytanii co roku spożywa się 326 milionów porcji fish and chips – 6 na osobę[1]. Zakład gastronomiczny prowadzący sprzedaż fish and chips, głównie na wynos, nazywany jest chip shop[16], a w slangu, głównie w północnych częściach kraju, chippie[17]. Dzień fish and chips jest obchodzony w Wielkiej Brytanii w pierwszy piątek czerwca[2].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Neil Shaw: The ‘vinegar’ in UK fish and chip shops isn’t actually vinegar. Somerset Live, 2024-09-09. [dostęp 2024-09-09]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h The real history of fish and chips. Dockside. [dostęp 2024-09-10].
- ↑ wyborcza.pl: Czy brytyjskie fish and chips wynaleźli Francuzi i żydowscy imigranci?. [dostęp 2009-01-10]. (pol.).
- ↑ a b c Anne Crawford: Communities have united behind their favourite fish and chip shops, with close competition in the voting for the state winners of the 2021 Great Australian Fish & Chip Awards. FRDC Australia. [dostęp 2024-09-10].
- ↑ Sarah Chant: The best fish and chips New Zealand has –resh off the boat. NZ Travel Tips. [dostęp 2024-09-10].
- ↑ Best Fish And Chips Restaurants You Can Find In The US. Tasting Table. [dostęp 2024-09-10].
- ↑ The best fish and chip shops in Ireland. Discover Ireland. [dostęp 2024-09-10].
- ↑ 5 Fish & Chip Locations Making Waves in Canada. Canada Takeout. [dostęp 2024-09-10].
- ↑ a b What happened to newspaper wrapped fish and chips?. BBC Sounds. [dostęp 2024-09-15]. (ang.).
- ↑ Graham Aston, John Tiffney: The essential guide to food hygiene. Croydon: Charles Knight Publishing, 1991, s. 2, 18. [dostęp 2024-09-15].
- ↑ Jill Tricket: The prevention of food poisoning. Wyd. 2. Cheltenham: Stanley Thorners (Publishers) Ltd., 1986, s. 105, 107. ISBN 978-0-85950-613-7. [dostęp 2024-09-15].
- ↑ James Alexander: The unlikely origin of fish and chips. BBC News, 2009-09-18. [dostęp 2024-09-15]. (ang.).
- ↑ a b A Brief History of Food: Fish ‘n’ Chips. Tastes of History. [dostęp 2024-09-15]. (ang.).
- ↑ a b You have WHAT with your fish and chips?!. Restaurant Update. [dostęp 2024-09-15]. (ang.).
- ↑ Wprost 24: Francuzi nie znoszą fastfoodów, Brytyjczycy uwielbiają. [dostęp 2009-01-10]. (pol.). 45% badanych stwierdziło: „zbyt lubię fast foody, by z nich zrezygnować”.
- ↑ chip shop. Oxford Advanced Learner's Dictionary. [dostęp 2024-09-12]. (ang.).
- ↑ Albert Sydney Hornby: Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English. Londyn: Oxford University Press, 2019, s. 257. ISBN 978-0-19-4799478.