Ferdynand Goetel
Ferdynand Goetel (ur. 15 maja 1890 w Suchej[1], zm. 24 listopada 1960 w Londynie) – polski prozaik, dramatopisarz, publicysta, scenarzysta i działacz polityczny, członek Polskiej Akademii Literatury od 1935 r., działacz polskiego PEN Clubu i Związku Zawodowego Literatów Polskich.
.jpg) Ferdynand Goetel (1936) | |
| Data i miejsce urodzenia |
15 maja 1890 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
24 listopada 1960 |
| Dziedzina sztuki |
literatura |
| Epoka | |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys
edytujSyn Walentego i Julii z Köhlerów[1]. Był bratem geologa Walerego Goetla, ojcem Elżbiety Goetel oraz Romana Goetla (fotograf). Ukończył szkołę realną w Krakowie[1]. W latach 1908–1912 studiował architekturę na politechnice w Wiedniu, gdzie poznał m.in. Rafała Malczewskiego. Należał w tym czasie do polskiego klubu narciarskiego i wziął udział w kilku wyprawach narciarskich w Radstädter Tauern. Był członkiem Związku Strzeleckiego.
W latach 1907–1914 czynnie uprawiał taternictwo. Był od 1907 r. członkiem Klubu Kilimandżaro, a od 1908 Sekcji Turystycznej PTT. Wspinał się m.in. w towarzystwie brata Walerego, Mieczysława Świerza, Władysława Kulczyńskiego. Uczestniczył w pierwszych wejściach m.in. na Zasłonistą Turnię (w 1908 r.) i na Wielką Kapałkową Turnię z Doliny Śnieżnej (w 1909 r.). Tematyka tatrzańska pojawia się obficie w jego twórczości publicystycznej, poezji i opowiadaniach.
Od 1912 r. mieszkał w Warszawie. W wyniku wybuchu I wojny światowej jako poddany austriacki został przez Rosjan deportowany do Turkiestanu. W czasie rewolucji bolszewickiej wszedł do Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich w Taszkencie, wcielony do Armii Czerwonej. Wraz z żoną i małą córeczką uciekł od bolszewików w 1920 r. i powrócił do Polski przez Iran, Indie i Anglię w 1921 r.
W latach 1921–1925 był sekretarzem Akademii Górniczej w Krakowie. Zajmował się też dziennikarstwem. W latach 1922–1925 zajmował stanowisko redaktora naczelnego „Przeglądu Sportowego”, a następnie „Kuriera Porannego”. W 1925 r. zamieszkał w Warszawie i pracował jako redaktor miesięcznika „Naokoło Świata”. W latach 1926–1933 był prezesem polskiego PEN Clubu, a w latach 1933–1939 prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich. Był pomysłodawcą nazwy Obozu Zjednoczenia Narodowego[2]. W 1929 otrzymał Państwową Nagrodę Literacką[3].
II wojnę światową spędził w Warszawie. W trakcie obrony miasta we wrześniu 1939 r. był kierownikiem sekcji propagandy Obywatelskiego Komitetu Pomocy Ludności Warszawy. Współpracował wówczas z kierującym obroną Warszawy jej prezydentem Stefanem Starzyńskim, pisząc m.in. jego przemówienia radiowe. W latach 1943–1944 wspólnie z Wilamem Horzycą był redaktorem podziemnego pisma „Nurt”.
W 1943, za wiedzą Delegatury Rządu na Kraj, wziął udział w zorganizowanej przez Niemców misji, która badała groby polskich oficerów w Katyniu. Po wojnie był dla władz Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich jednym z najbardziej niewygodnych świadków zbrodni katyńskiej. Został przez komunistyczne władze Polski Ludowej oskarżony o kolaborację z Niemcami. Rozesłano za nim list gończy. Przez rok ukrywał się w jednym z krakowskich klasztorów. Zdecydował się uciec z Polski na jesieni 1945. Z fałszywym paszportem holenderskim na nazwisko Jan Menten przez Czechosłowację i Bawarię dotarł do 2 Korpusu Polskiego we Włoszech. 30 marca 1946 oskarżający go wcześniej prokurator Roman Martini został zamordowany[4][5][6] i nikt po nim nie przejął sprawy[7]. Po oczyszczeniu przez specjalną komisję z zarzutów kolaboracji Goetel został oficerem prasowym 2 Korpus Polskiego. W 1946 wyjechał do Londynu. Był członkiem Ligi Niepodległości Polski[8]. Publikował w polskiej prasie emigracyjnej, m.in. w londyńskich „Wiadomościach” i paryskiej „Kulturze”. Walczył piórem o godne miejsce Polski w Europie i ostro polemizował z zachodnimi politykami, którzy pozostawiali ją w sferze wpływów wschodnich. Pod koniec życia chorował na jaskrę, lecz mimo to regularnie dyktował artykuły do prasy. Laureat Nagrody Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie w 1959 roku[9].
W PRL komunistyczne władze obłożyły jego twórczość całkowitą cenzurą: przez 45 lat nie drukowano jego książek, a całą jego twórczość wycofano z bibliotek. Dopiero w czerwcu 1989 r. zarząd polskiego Pen Clubu pod przewodnictwem Juliusza Żuławskiego stwierdził całkowitą bezpodstawność zarzutów skierowanych przeciwko Goetlowi i zażądał przywrócenia pisarza i jego twórczości społeczeństwu.
13 grudnia 2003 r. prochy Ferdynanda Goetla sprowadzone do Polski zostały złożone na zakopiańskim Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku (sektor L-II-43)[10].
Ferdynand Goetel był współautorem (drugim był Andrzej Strug) filmu Pan Tadeusz w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego.
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)[11]
- Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)[12]
- Złoty Krzyż Zasługi (25 marca 1938)[13]
Dzieła
edytuj- Kar Chat (1922);
- Przez płonący Wschód (Warszawa 1922);
- Pątnik Karapeta... (1923);
- Ludzkość (Warszawa 1925);
- Z dnia na dzień (Warszawa 1926);
- Egipt (Lwów 1927);
- Humoreski (1927);
- Wyspa na chmurnej północy (Warszawa 1928);
- Samuel Zborowski (1929);
- Serce lodów (1930);
- Dziesięciu z Pawiaka (scenariusz filmowy, 1931);
- Podróż do Indii (Warszawa 1933);
- Dzień wielkiej przygody (scenariusz filmowy, 1935);
- Pod znakiem faszyzmu (1938);
- Cyklon (Warszawa 1939);
- Czasy wojny (wspomnienia, Londyn 1955);
- Nie warto być małym (1959);
- Anakonda (pośmiertnie, 1964);
- Patrząc wstecz (pamiętnik, pośmiertnie, Londyn 1966).
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa: Wyd. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe: na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 213.
- ↑ Paweł Wieczorkiewicz, Historia polityczna Polski 1935–1945, Warszawa 2005, s. 29.
- ↑ Za 1936 rok. „Nowa książka”. 3, s. XXXIX, 1936. Cytat: Poprzednio nagrodę tę otrzymali: 1925 Żeromski; 1926 Makuszyński; 1927 Staff; 1928 Kaden-Bandrowski; 1929 F. Goetel; 1930 J. Szaniawski; 1931 K.H. Rostworowski; 1932 W. Berent; 1933 M. Dąbrowska; 1934 K. Iłłakowiczówna.
- ↑ Dramat prokuratora Martiniego, [w:] Narodowe Centrum Kultury [online], nck.pl, 1 stycznia 2010 [dostęp 2023-06-17].
- ↑ Tomasz Konopka, Śmierć na ulicach Krakowa w latach 1945-1947 w materiale archiwalnym krakowskiego Zakładu Medycyny Sądowej, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 4/2 (8), 2005, s. 148.
- ↑ Zamordowanie prokuratora dr Romana Martiniego, „Dziennik Polski”, Nr 91, 1 kwietnia 1946, s. 4.
- ↑ Ferdynand Goetel, Czasy wojny, Gdańsk: Oficyna wydawnicza „Graf”, 1990.
- ↑ Jan Józef Kasprzyk, Liga Niepodległości Polski, w: Encyklopedia Białych Plam, t. XI, Radom 2003, s. 142.
- ↑ Lista laureatów – 1951–2011.
- ↑ Cmentarze Parafii Najświętszej Rodziny w Zakopanem - wyszukiwarka osób pochowanych [online], zakopane-parafia.grobonet.com [dostęp 2022-06-11].
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 630 „za zasługi na polu literatury oraz organizacji życia literackiego w Polsce”.
- ↑ M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 „za wybitną twórczość literacką”.
- ↑ M.P. z 1938 r. nr 71, poz. 86 „za zasługi na polu pracy w dziedzinie sztuki filmowej”.
Bibliografia
edytuj- Piotr Lisiewicz: Taternik na stromej ścieżce, [w:] „Niezależna Gazeta Polska” nr 11 (21), 2 XI 2007.
- Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Goetel Ferdynand, [w:] Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin 1995.
- W.J. Muszyński, Idealista, nonkonformista, wygnaniec.... glaukopis.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-05)]..
Linki zewnętrzne
edytuj- Ferdynand Goetel w bazie Filmoteki Narodowej „Nitrofilm”.
- Pod znakiem faszyzmu oraz szkice rozproszone 1921–1955.