Fabryka Broni w Kozienicach
Fabryka Broni w Kozienicach (zwana również Królewska rusznikarnia w Kozienicach) – nieistniejąca fabryka broni palnej założona po I rozbiorze Polski około 1786 roku[1] przez króla Stanisława Augusta w Kozienicach[2]. Była największą fabryką broni w Rzeczypospolitej Obojga Narodów[3].
| Państwo | |
|---|---|
| Siedziba | |
| Data założenia |
ok. 1786 |
| Prezes |
Historia
edytujFabryka powstała w Kozienicach na bazie Królewskiej Manufaktury Broni Palnej założonej w 1786 roku sumptem króla polskiego Stanisława Augusta[4]. Początkowo produkowano tam karabiny gładkolufowe z zamkiem skałkowym na potrzeby kompanii strzeleckich w polskiej armii. W 1788 roku manufaktura została przekształcona w fabrykę broni przez konstruktora broni palnej Andrzeja Kownackiego, który dokonał tego przy pomocy specjalistów sprowadzonych z zagranicy (głównie z Saksonii oraz Francji[2][4]), a także miejscowych rzemieślników i chłopów pańszczyźnianych. Projekt rozbudowy manufaktury i przekształcenia jej w fabrykę opracował polski architekt Jakub Kubicki. Zbudowano ją latem 1788 roku, a wykończeniowe roboty trwały jesienią i zimą chociaż już we wrześniu rozpoczęła się pierwsza masowa produkcja[5]. Całość inwestycji oprócz budowy samej rusznikarni obejmowała także budowę hamerni, czyli kuźni, młynów, regulację rzeki oraz budowę upustów wodnych zasilających zakład kołami wodnymi.
Fabryka została zniszczona podczas insurekcji kościuszkowskiej[3] 24 kwietnia 1794 roku przez wojska rosyjskie dowodzone przez gen. Apraksina[1]. Kownackiemu udało się jednak uratować część urządzeń oraz maszyn, które wraz z personelem ewakuowano do Warszawy, gdzie wkrótce uruchomiony został warsztat naprawczy broni powstańczej. Działał on w przerobionym na te potrzeby młynie znajdującym się w koszarach Gwardii Pieszej Koronnej stacjonującej na warszawskim Żoliborzu. Naprawy broni powstańczej, jakie wykonał zakład naprawczy, historycy szacują na ponad 3 tysiące sztuk[3].
Produkcja zakładów
edytujZakłady dysponowały najlepszymi w kraju maszynami oraz narzędziami rusznikarskimi. Posiadały one również własną kuźnię poruszaną siłą wodną i opalaną węglem drzewnym[4]. Surowiec do produkcji broni sprowadzany był z zewnątrz miasta. Stal przywożono w sztabach z Końskich leżących w Staropolskim Okręgu Przemysłowym, a drewno orzechowe do wyrobu łóż oraz kolb z Wołynia, Podola i Ukrainy[4][5].
Fabryka ta wytwarzała początkowo około 500 karabinów rocznie[3], a po decyzji Sejmu Wielkiego w 1792 roku produkcję tę podwojono[3]. Na mocy ustawy sejmowej wydanej w dniu 8 października 1789 roku rozpoczęła ona produkcję karabinów z gwintowaną lufą na potrzeby piechoty wojska polskiego[1]. Ustawa ta była później uzupełniana i przewidywała według ustaleń Sejmu Czteroletniego wyprodukowanie broni krajowej produkcji na potrzeby utworzenia czterech batalionów strzelców[1], a następnie kolejnych podobnych tworzonych przy batalionach pieszych wojska polskiego. Oddziały te miały być uzbrojone w nowy oraz bardziej skuteczny rodzaj broni strzeleckiej – sztucery z gwintowaną lufą[1]. Oprócz karabinów przeznaczonych dla wojska zakład wykonywał również pistolety oraz karabiny myśliwskie. Roczną produkcję fabryki historycy obliczają na ok. 2000 sztuk.
W fabryce produkowany był w latach 1790–1794 tzw. sztucer kozienicki, skałkowy sztucer piechoty[1] oraz pierwszy polski karabin z gwintowaną lufą przeznaczony dla wojska polskiego[4].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Marian Maciejewski: Broń strzelecka wojsk polskich w latach 1717–1945. Szczecin: Glob, 1991, s. 20–23. ISBN 83-7007-066-3.
- ↑ a b Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej. Warszawa: MON, 1987, s. 12. ISBN 83-11-07350-3.
- ↑ a b c d e Bolesław Orłowski: Nie tylko szablą i piórem. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1985, s. 109–110. ISBN 83-206-0509-1.
- ↑ a b c d e Stanisław Kobielski: Polska broń – broń palna. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975, s. 100–101.
- ↑ a b Witold Kula: Szkice o manufakturach w Polsce XVIII wieku, tom 2. Warszawa: PWN, 1956, s. 4762–4819.