Fablok 101D

SP42 (typ 101D) – normalnotorowa pasażerska lokomotywa spalinowa produkcji polskiej. Spalinowóz serii SP42 był produkowany w Zakładach Fablok w Chrzanowie w latach 1967–1978 jako modyfikacja lokomotywy serii SM42 z zabudowanym kotłem parowym dla ogrzewania pasażerskich składów wagonowych. W sumie wyprodukowano i dostarczono dla PKP 268 egzemplarzy tej serii. Ostatni czynny przedstawiciel serii należy do Skansenu w Chabówce. Pierwszy egzemplarz (SP42-001) posiada Klub Sympatyków kolei we Wrocławiu. W marcu 2024 roku została ona zaprezentowana na wystawie taboru we Wrocławiu Leśnicy, jako sprawna już i wyremontowana maszyna. Wszystkie lokomotywy serii SP42, których nie przemianowano na serię SU42 (czyli zdecydowana większość wszystkich egzemplarzy tej serii) zostały zezłomowane w latach 2010–2012 na terenie lokomotywowni Szczecin Port Centralny.

SP42

SP42-260 w Chabówce
Producent	Fablok Chrzanów
Lata budowy	1967-1978
Układ osi	Bo'Bo'
Wymiary
Masa służbowa	69,3 tony
Długość	14240 mm
Szerokość	3173 mm
Wysokość	4400 mm
Rozstaw osi skrajnych	10100 mm
Średnica kół	1100 mm
Napęd
Trakcja	spalinowa
Typ silników	a8C22
Pojemność zbiorników paliwa	2815 l
Parametry eksploatacyjne
Moc znamionowa	590 kW
Rodzaj przekładni	elektryczna
Prędkość konstrukcyjna	90 km/h
Nacisk osi na szyny	228 kN
System hamulca	Oerlikon
Parametry użytkowe
Sterowanie wielokrotne	jest
System ogrzewania	Kocioł parowy WB-5

Przeznaczenie

Podstawowym przeznaczeniem SP42 było prowadzenie lekkich pociągów pasażerskich na niezelektryfikowanych liniach regionalnych. Pojazdy były także wykorzystywane podczas prac manewrowych.
Z uwagi na niewielką moc silnika a8C22 i tylko jeden stopień bocznikowania silników trakcyjnych masa składu prowadzonego przez SP42 zasadniczo nie przekraczała 200 ton, przy zachowaniu zadowalających parametrów rozruchu.

Eksploatacja

PKP/PKP Cargo

Seria SP42 od początku eksploatacji stacjonowała m.in. w lokomotywowniach Grudziądz, Chojnice, Szczecin, Jelenia Góra, Nysa, Legnica. Najpopularniejszymi odcinkami codziennej eksploatacji spalinowozów SP42 były: Szczecinek-Chojnice-Tczew, Stargard Szczeciński-Kalisz Pom.-Wałcz-Piła, Laskowice-Grudziądz-Jabłonowo Pom., Lębork-Kartuzy, Racibórz-Głubczyce-Racławice Śl. Nysa-Opole/Brzeg, Jelenia Góra-Karpacz.

1 marca 1988 roku lokomotywa SP42-113 prowadząca pociąg pasażerski nr 7713 relacji Ostrów Wielkopolski - Leszno nie została zatrzymana przed semaforem wskazującym sygnał "stój", w wyniku czego doszło do czołowego zderzenia z drugą lokomotywą SP42-261. W wyniku wypadku z dniem 31 maja 1988 roku obie lokomotywy zostały skreślone ze stanu PKP, a następnie sprzedane ZNTK Bydgoszcz, a następnie po odbudowie przenumerowane na serię SM42 dla zakładu i prywatnego przewoźnika.

24 listopada 1991 roku lokomotywa SP42-081 uległa pożarowi, w wyniku nieopłacalności naprawy 29 stycznia 1992 roku pojazd został skreślony ze stanu, a następnie zezłomowany.

Wraz z likwidacją przez PKP w latach 90. XX wieku połączeń lokalnych na liniach niezelektryfikowanych oraz zastępowanie w ruchu regionalnym klasycznych składów pociągów autobusami szynowymi posiadanie na inwentarzu lokomotyw SP42 okazało się zbędne. W późniejszych latach liczba sprawnych lokomotyw SP42 zaczęła gwałtownie spadać. W 1993 roku dwie lokomotywy SP42 o numerach 249 i 263 zostały przenumerowane na serię SM42 otrzymując numery 011 i 012 w miejsce wcześniej skreślonych maszyn. W listopadzie 1999 roku za pośrednictwem ZNTK Nowy Sącz rozpoczęto modernizacje lokomotyw serii SP42, począwszy od gdyńskiej SP42-085, w której wymieniono kocioł parowy WB-5 na agregat prądotwórczy. Zastosowano silnik wysokoprężny Caterpillar typu CAT3208 o mocy 180 kW napędzający trójfazową prądnicę synchroniczną z układem prostownikowym dostarczającą prąd o napięciu 3 kV do ogrzewania wagonów. Lokomotywa otrzymała nowe oznaczenie SU42-501. Pod koniec 1999 roku przebudowana została również wrocławska SP42-049 na SU42-502, a w 2000 roku na serię SU42 przebudowano 38 lokomotyw serii SP42.

W 2007 roku praktycznie jedynym połączeniem, gdzie były eksploatowane SP42 w ruchu pasażerskim, był odcinek Skarżysko Kamienna-Tomaszów Mazowiecki. Zakład Taboru w Skarżysku Kamiennej był lokomotywownią, do której przez ostatnie lata trafiały sprawne SP42 z zakładów taboru, gdzie na skutek malejącej liczby uruchamianych pociągów lub zakupu autobusów szynowych, przestały być potrzebne.

W dniu 27 września 2008 roku Stowarzyszenie Miłośników Kolei w Krakowie zorganizowało pożegnalną imprezę pociągiem specjalnym na trasie ze Skarżyska Kamiennej do Tomaszowa Mazowieckiego. Pociąg poprowadziła lokomotywa SP42-007, ostatni egzemplarz tej serii ze sprawnym kotłem ogrzewczym. Lokomotywa SP42-260 ze sprawnym kotłem ogrzewczym jest czynnym eksponatem Skansenu w Chabówce.

Lokomotywa spalinowa SP42-236

Orion Kolej

Po wycofaniu maszyn z eksploatacji przez PKP Cargo w 2010 roku trzy lokomotywy serii SP42 o numerach: 109, 172 i 173 zostały zakupione przez Orion Kolej, a następnie dwie pierwsze po wykonanych naprawach otrzymały serię Ls800 wraz z numerami fabrycznymi. W marcu 2015 roku SP42-173 została przebudowana na serię 6Dm-01.

Modernizacja

Kłopoty obsługowe kotła parowego i coraz mniejsza liczba wagonów pasażerskich przystosowanych do tego systemu ogrzewania sprawiły konieczność przeprowadzenia modernizacji lokomotyw. Począwszy od 1999 roku 40 egzemplarzy lokomotyw serii SP42 przeszło modernizację w ZNTK w Nowym Sączu. Modernizacja polegała na wymianie kotła parowego WB-5 na agregat prądotwórczy. Zastosowano silnik wysokoprężny Caterpillar typu CAT3208 o mocy 180kW napędzający trójfazową prądnicę synchroniczną z układem prostownikowym dostarczającą prąd o napięciu 3kV do ogrzewania wagonów. Zmodernizowane lokomotywy otrzymały nowe oznaczenie serii SU42 z numerami inwentarzowymi 501-540.

Zobacz też

• lista lokomotyw spalinowych eksploatowanych w Polsce