Eukomia wiązowata

Eukomia wiązowata
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	gariowce
Rodzina	eukomiowate
Rodzaj	eukomia
Gatunek	eukomia wiązowata
	Nazwa systematyczna
	Eucommia ulmoides Oliver; Hooker's Icon. Pl. 20: t. 1950. 1891
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; narażony na wyginięcie
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Eukomia wiązowata, eukomia wiązolistna, eukomia chińska^[4] (Eucommia ulmoides Oliver) – gatunek drzewa lub wysokiego krzewu z monotypowej rodziny eukomiowatych (Eucommiaceae) i jedyny przedstawiciel monotypowego rodzaju eukomia. Gatunek jest od dawna uprawiany w wielu miejscach na rozległym obszarze Chin^[5] (zwłaszcza w zachodnich częściach Hubei i Syczuanu)^[6]. Ponieważ łatwo dziczeje trudno stwierdzić czy gdziekolwiek rośnie na stanowiskach pierwotnych^[7], prawdopodobnie wszystkie współczesne stanowiska są wtórne^[8]. Ślady kopalne gatunku zachowane w węglu brunatnym pochodzącym sprzed 10–35 milionów lat, świadczą o dawnym szerokim rozprzestrzenieniu tych roślin (znajdowane są w Europie, Ameryce Północnej, Afryce i zachodniej Azji)^[7].

Poza Chinami gatunek bywa uprawiany i lokalnie dziczeje (np. w Stanach Zjednoczonych)^[7]. W Polsce eukomia spotykana jest niemal wyłącznie w kolekcjach^[4].

Gatunek od ponad dwóch tysięcy lat wykorzystywany jest w Chinach jako leczniczy. Ceniony jest jako źródło gutaperki i drewna używanego w meblarstwie oraz na opał.

Morfologia

Pokrój: Drzewo dorastające do 20 m wysokości i o średnicy pnia do 0,5 m^[5]. Zwykle rozłożyste^[6]. Kora jest ciemnoszara, na młodych konarach i drzewach dość gładka, na starych pniach głęboko spękana, w spękaniach jasnobrązowa. Pędy są nagie, wewnątrz z wąskim, blaszkowato podzielonym rdzeniem. Wszystkie części rośliny zawierają gutaperkę – twardniejący sok mleczny^[4].
Liście: Zrzucane na zimę, skrętoległe^[6]. Osadzone są na słabo owłosionym ogonku o długości od 1 do 2,5 cm^[5]. Młode liście są brązowo owłosione, z wiekiem owłosione pozostają tylko wiązki przewodzące^[5]. Blaszka jest jasno-^[5] do ciemnozielonej, mocno błyszcząca z obu stron^[4]. Ma kształt eliptyczny do jajowatego^[4], osiąga 5–15 cm długości i 2,5–7 cm szerokości^[5]. Na szczycie blaszka jest długo zaostrzona, na brzegu piłkowana^[4].

Kwiaty: Drobne, wiatropylne, rozdzielnopłciowe, przy czym rośliny są jednopienne. Kwiaty rozwijają się wczesną wiosną przed rozwinięciem się liści^[6]. Kwiaty osadzone są na krótkich szypułkach i pozbawione są okwiatu. Męskie skupione są w pęczkach w kątach liści. Składają się z 5–12 pręcików o bardzo krótkich nitkach, ale z dość długimi pylnikami w kolorze czerwonawobrązowym, pękających podłużnymi pęknięciami. Kwiaty żeńskie rozwijają się pojedynczo w kątach liści. Składają się z pojedynczej zalążni tworzonej z dwóch owocolistków, ale tworzących jedną komorę. Zalążnia jest naga, wydłużona i spłaszczona, zawiera dwa zalążki, z których jeden jest abortowany. Na szczycie zalążni znajduje się krótka, dwudzielna szyjka z dwoma znamionami^[9].
Owoc: Silnie wydłużony i spłaszczony skrzydlak (oskrzydlony orzeszek)^[9]. Osiąga 3–4 cm długości i 1,2 cm szerokości^[4]. Zawiera długie, równowąskie, pojedyncze nasiono^[9].

Systematyka

Pozycja systematyczna i podział według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jedyny rodzaj należący do monotypowej rodziny eukomiowatych Eucommiaceae Engl., która jest siostrzaną wobec rodziny gariowatych Garryaceae. Razem z nią należy do rzędu Garryales wchodzącego w skład kladu astrowych^[2]. Rodzina w przeszłości sytuowana była w różnych miejscach systemu klasyfikacyjnego okrytonasiennych, ze względu na pewne podobieństwa zwykle w obrębie lub sąsiedztwie pokrzywowców Urticales lub oczarowców Hamamelidales^[10].

gariowce

	gariowate Garryaceae

	eukomiowate Eucomiaceae

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: Kora eukomii (Eucommiae cortex) – cała lub połamana, otarta, wysuszona kora gałęzi o zawartości nie mniej niż 0,1% diglukozydu pinorezynolu^[11].
Działanie: W Chinach jest cenionym i stosowanym od co najmniej dwóch tysięcy lat środkiem leczniczym. Eukomia stosowana jest jako środek wzmacniający, moczopędny, obniżający ciśnienie krwi, przy chorobach wątroby, stanach zapalnych stawów oraz jako afrodyzjak^[6]. Substancją czynną jest aukubina (glikozyd irydoidowy) zawarta głównie w korze^[8].

Roślina gutaperkodajna

Zawiera gutaperkę występującą w różnych jej częściach (w liściach 2—4%, w korze pędów 5—6%, w korze korzeni 9—12%). Twardniejący sok mleczny podobny do kauczuku, używany jest jako wodoodporny materiał izolacyjny oraz m.in. jako wypełnienie ubytków w zębach^[8].

Źródło surowca drzewnego

Drewno wykorzystywane jest w meblarstwie i jako opał^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ Eucommia ulmoides, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste D-H. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 79-81. ISBN 83-01-12029-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Eucommia ulmoides Oliver. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-05-03].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 128. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b ^c Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 278-279. ISBN 978-1-84246-634-6.
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 349, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c Eucommiaceae Engler.. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-05-03].
↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998. ISBN 83-7079-778-4.
↑ Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).

[iucn-3] Eucommia ulmoides, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[seneta-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste D-H. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 79-81. ISBN 83-01-12029-0.

[gat_china-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Eucommia ulmoides Oliver. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-05-03].

[philips-6] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 128. ISBN 0-333-73003-8.

[maarten-7] Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 278-279. ISBN 978-1-84246-634-6.

[mabb-8] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 349, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[gen_china-9] Eucommiaceae Engler.. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-05-03].

[10] Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998. ISBN 83-7079-778-4.

[FPX-11] Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[1]

[2]

[3]

[9]

[10]

[11]