Eref-66
eref–66 – polski teatr jednego aktora działający w latach 1966–1981, założony w 1966 w Krakowie przez Ryszarda Filipskiego.
W Krakowie siedziba teatru mieściła się w salce wynajmowanej od Muzeum Etnograficznego przy placu Wolnica 1. Przedstawienia teatru były stale wystawiane na terenie całej Polski, co z uwagi na wypełnienie repertuaru monodramami, nie stanowiło żadnego problemu. Według oceny Ryszarda Filipskiego w ciągu piętnastu lat istnienia, eref-66 dał około 6 tysięcy przedstawień[1].
Po kilku latach działalności erefu oprócz założyciela zaczęli wystawiać pod tym szyldem również inny aktorzy. Byli to m.in. Jerzy Aleksander Braszka, Henryk Giżycki, Andrzej Kozak, czy Mieczysław Stoor. Giżycki od 1973 do 1976 był także kierownikiem i reżyserem teatru. Kierownikiem literackim sceny był Ryszard Gontarz, dziennikarz.
Spektakle
edytuj- Ja i mój brat, wykonanie Ryszard Filipski
- Raport z Monachium[2], tekst według prozy Andrzeja Brychta, wyk. R. Filipski
- Co jest za tym murem?[3], tekst Jacek Stwora, wyk. R. Filipski (jako Zdzisław Celebrak)
- Timeo Danaos[4], tekst R. Filipski na podst. spuścizny po Pawle Włodkowicu, wyk. R. Filipski
- Klatka, tekst według powieści Tadeusza Kwiatkowskiego, wyk. Mieczysław Stoor
- Co ma wisieć, nie utonie, tekst według felietonów Krzysztofa T. Toeplitza
- Przed grudniem, tekst Jan Bijata[5], wyk. J.A. Braszka
- Ja–Polak i inni
- Nakaz aresztowania, tekst Zbigniew Jaroń, wyk. R. Filipski
- Ciuchy historii[4], tekst według powieści Siedem grzechów głównych Zbigniewa Załuskiego, wyk. R. Filipski
- Nie ma ratunku – tekst Jan Bijata, wyk. H. Giżycki
- Ostrożnie z ogniem – tekst Leszek Konarski, wyk. J.A. Braszka
- Wytłumacz mi, stary – wyk. R. Filipski
Kontrowersje
edytujTeatr był wielokrotnie nagradzany i ceniony wśród aktorów zajmujących się monodramem[potrzebny przypis]. Jednak na jego ogólnej ocenie zaciążyło polityczne zaangażowanie twórcy erefu-66.
Najgłośniejszych komentarzy w całym kraju doczekał się monodram Ja i mój brat – oskarżany z jednej strony o antysemityzm, z drugiej chwalony za bezkompromisowe odkrywanie trudnej prawdy o latach okupacji. Według Filipskiego:
- Był to spektakl, który z największym szacunkiem mówił o Żydach, którym życie zabrali niemieccy siepacze. Było to przedstawienie, które mówiło prawdę o działalności policji żydowskiej, nie powiedziałem w tym spektaklu jednak niczego innego niż to, co pokazał Roman Polański w Pianiście, z tą różnicą, że ja to powiedziałem 31 lat wcześniej[6].
Scenariusz Mnie i mojego brata oparty został w głównej mierze na filmie dokumentalnym Sprawiedliwi[7]. W filmie tym kontrastowo dobrane przykłady (np. z jednej strony Żegota – z drugiej, jak mówi narrator filmu, rozsiani po całym świecie bogaci i wpływowi współbracia zdobyli się tylko na wyrazy współczucia) służą do poparcia tezy wyrażonej przez jednego z bohaterów, że Żydzi powinni być wdzięczni chociaż narodowi, a oni jeszcze szkalują[8]. W ten sposób film i w ślad za nim monodram Filipskiego gładko wpisywał się w antysemicką retorykę marca 1968.
Antyniemieckim paszkwilem określono Raport z Monachium, oparty na prozie Andrzeja Brychta. Ten monodram przedstawiał RFN jako kraj, który nie rozliczył się ze swoją przeszłością, będący w zasadzie usankcjonowaną przez zachodnich aliantów kontynuacją III Rzeszy. Na antyniemieckiej retoryce bazował również Timeo Danaos, opisujący stosunki Polaków i Niemców na przestrzeni dziejów. Tytuł – cytat z Wergiliusza – Timeo Danaos et dona ferentes (Lękam się Danaów [Greków], nawet gdy przynoszą dary), był oczywistym nawiązaniem do dwóch nagich mieczy podarowanych przez krzyżackich posłańców Jagielle, które zresztą pojawiały się jako rekwizyt.
Patriotyzm spod znaku syndromu oblężonej twierdzy był znakiem rozpoznawczym erefu-66. Według deklaracji Ryszarda Gontarza, teatr miał rosnąć na ojczystym gruncie, a nie na kosmopolitycznych kombinacjach[9]. Po marcu 1968 kosmopolityzm stał się w partyjnej nowomowie jednym z najcięższych zarzutów. M.in. monodram Ja–Polak i inni poświęcony był rozszyfrowywaniu i krytyce polskich stereotypów na świecie. Długoletnim organizatorem tras koncertowych w Polsce był Jerzy Puchała
Nagrody
edytuj- 1968 – III Wrocławskie Spotkania Teatrów Jednego Aktora (Wrocław) – II nagroda za monodram Raport z Monachium – R. Filipski
- 1968 – Specjalna nagroda artystyczna Rady Narodowej miasta Krakowa[a][10] – R. Filipski
- 1968 – III Ogólnopolski Przegląd Zawodowych Teatrów Małych Form (Szczecin) – II nagroda publiczności za monodram Raport z Monachium – R. Filipski
- 1969 – IV Ogólnopolski Festiwal Teatrów Jednego Aktora (Wrocław) – nagroda za monodram Co jest za tym murem? – R. Filipski
- 1969 – IV OPZTMF (Szczecin) – Wielka Nagroda Publiczności za monodram Co jest za tym murem – R. Filipski
- 1972 – VII OPZTMF (Szczecin) – Nagroda Jury za rolę w monodramie Przed grudniem – J.A. Braszka
- 1972 – VII OPZTMF (Szczecin) – Wielka Nagroda Publiczności za spektakl Przed grudniem – R. Filipski
- 1973 – VIII OPZTMF (Szczecin) – II Nagroda Publiczności oraz I Nagroda Jury za spektakl Nakaz aresztowania – R. Filipski
- 1974 IX OPZTMF (Szczecin) – Wielka Nagroda Publiczności za spektakl Ciuchy historii – R. Filipski
- 1975 – X OPZTMF (Szczecin) – III Nagroda Publiczności za przedstawienie Nie ma ratunku – H. Giżycki
- 1977 – XII OPZTMF (Szczecin) – II Nagroda Publiczności i Nagroda Jury za rolę w monodramie Ostrożnie z ogniem – J.A. Braszka
Uwagi
edytuj- ↑ W uzasadnieniu stwierdzono: w uznaniu wartości ideowo-artystycznych i szczególnego zaangażowania politycznego tego spektaklu.
Przypisy
edytuj- ↑ Małgorzata Karnaszewska, Oby życia starczyło. Rozmowa z Ryszardem Filipskim, Kryminalni.pl – oficjalny serwis serialu.
- ↑ Spektakl zarejestrowany również jako widowisko teatru tv i wyemitowany 13 listopada 1968. Filipski został nagrodzony za rolę w tym spektaklu tv Złotą Maską dla najlepszego aktora roku (1968, nagroda tygodnika Ekran).
- ↑ Spektakl zarejestrowany również jako widowisko teatru tv i wyemitowany 16 maja 1969.
- ↑ a b Spektakl zaadaptowany później na scenariusz odcinka serialu tv Kto ty jesteś (1981, reż. R. Filipski).
- ↑ Pseudonim Ryszarda Gontarza.
- ↑ Krzysztof Lubczyński, Pamiętnik znaleziony w garbie. Rozmowa z Ryszardem Filipskim, Trybuna, 23 maja 2003.
- ↑ Sprawiedliwi w bazie filmpolski.pl – rozwijał wątki z innego krótkometrażowego dokumentu (Cena życia i śmierci w bazie filmpolski.pl), poświęconego pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w czasie wojny.
- ↑ Robert Mazurek, Marcownik, Nowe Państwo, 2001, nr 10.. [dostęp 2006-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-10-05)].
- ↑ Krzysztof Łoziński, Szczerbiec ze swastyką, Tygodnik „Wprost”, nr 1043, 24 listopada 2002.. [dostęp 2006-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 sierpnia 2011)].
- ↑ Ryszard Filipski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2021-04-10].
Bibliografia
edytuj- Krzysztof Masłoń, Eref [w] Bananowy song, Świat Książki, Warszawa 2006, ISBN 83-247-0267-9.
Linki zewnętrzne
edytuj- Kto ty jesteś w bazie filmpolski.pl