Emilia Gierczak
Emilia Gierczak (ur. 12 stycznia[1] lub 25 lutego 1925 w Maszowie, pow. lubomelski, w województwie wołyńskim[2][3], zm. 16 marca 1945 w Kołobrzegu[1][4]) – podporucznik Wojska Polskiego poległa w czasie II wojny światowej.
| |
 podporucznik
| |
| Data i miejsce urodzenia |
12 stycznia lub 25 lutego 1925 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
16 marca 1945 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1943–1945 |
| Siły zbrojne | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Życiorys
edytuj
Córka Leontyny i Józefa Gierczaków, właścicieli gospodarstwa rolnego w Maszowie. W 1938 ukończyła siódmą klasę szkoły powszechnej w Lubomlu i rozpoczęła naukę w gimnazjum w Kowlu, należała tam do drużyny harcerskiej[2].
Po wkroczeniu Armii Czerwonej na Kresy Wschodnie rodzina Gierczaków została wywieziona w pierwszej fali deportacji. 10 lutego 1940 trafili do kołchozu w Pinedze w obwodzie archangielskim[2]. Emilia Gierczak pracowała wówczas w kołchozowej piekarni[2][1].
25 września 1943 Emilia wraz z ojcem (plutonowy rezerwy) została wcielona do 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, gdzie ją przydzielono do Samodzielnego batalionu kobiecego im. Emilii Plater[1]. Wkrótce po wcieleniu do wojska została skierowana do szkoły oficerskiej w Riazaniu, którą ukończyła w dniu 9 lutego 1944 z wynikiem bardzo dobrym (według innych źródeł: celującym[1][3]) w stopniu chorążego[5]. Od lutego do maja 1944 była dowódcą plutonu fizylierów przy sztabie 1 DP, następnie została przeniesiona do 4 DP im. Jana Kilińskiego i wyznaczona na dowódcę I plutonu w 2 kompanii fizylierów 10 pp[1].
Wraz z plutonem przechodziła intensywne szkolenia, m.in. we wsi Stecówka (w II poł. czerwca 1944) koło Sum na Ukrainie, a następnie w lipcu w miasteczku Ołyka na Wołyniu. 10 września złożyła przysięgę, w następnych dniach walczyła w pierwszej linii w okolicach Warszawy[3]. 15 września 1944 w uznaniu dla jej zdolności dowódczych mianowana podporucznikiem[1].
W styczniu 1945 oddziały 4 DP wyruszyły w kierunku północno-zachodnim. Gierczak wraz z innymi żołnierzami tej dywizji wzięła udział w walkach m.in. na Wale Pomorskim, w Żabnie, Borujsku i Drawsku Pomorskim. Dowodziła swoim plutonem przy niszczeniu niemieckich schronów w rejonie Wierzchowa, co otworzyło drogę innym pododdziałom pułku[5].
12 marca 1945 dotarła do Kołobrzegu, gdzie od kilku dni trwała bitwa o miasto[6]. Mimo grypy uczestniczyła razem z 10 pp w ataku na parowozownię i zakłady farmaceutyczne w Kołobrzegu[5]. 14 marca 4 DP zdobyła parowozownię[6]. 16 marca rozpoczęto atak na zamienioną w twierdzę fabrykę farmaceutyczną Anhalt[5][7][8]. Na własną prośbę Emilia Gierczak dołączyła do grupy szturmowej. W godzinach popołudniowych rozpoczął się atak za zakłady farmaceutyczne[5]. Gierczak ruszyła na czele plutonu, który zdołał zdobyć fabrykę[9]. Po zdobyciu zakładu pluton rozpoczął pogoń za Niemcami. Podczas niej Gierczak została trafiona pociskiem w skroń. Zginęła na miejscu[10]. Kulę wystrzelono prawdopodobnie z nieistniejącej już willi, sąsiadującej z fabryką farmaceutyczną[8].
Po bitwie pochowano ją w pobliżu jej miejsca śmierci, kilka miesięcy później na założonym 1 listopada cmentarzu żołnierzy polskich i radzieckich. 27 kwietnia 1963 miał miejsce jej trzeci pogrzeb, na Cmentarzu Bohaterów Walk o Kołobrzeg. Grób ppor. Emilii Gierczak jest położony w centralnej części cmentarza, w pobliżu Pomnika Chwały[6].
Odznaczenia
edytujKrzyżem Walecznych[1] i rozkazem nr 085 z 9 kwietnia 1945 odznaczona pośmiertnie Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari przez dowódcę I Armii WP, a w 1997 na wniosek dyrektora I LO w Nowogardzie i Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych, Minister Obrony Narodowej awansował ją pośmiertnie na stopień porucznika[10].
Upamiętnienie
edytuj
- W 1963 polski statek rybacki SS „Wda” został przemianowany na SS „Emilia Gierczak”[11].
- W 1982 został wybity medal upamiętniający Emilię Gierczak, wydany przez Mennicę Państwową, a zaprojektowany przez Wiktorię Czechowską-Antoniewską[12]
- Imieniem Emilii Gierczak nazwano ulicę m.in w Kołobrzegu[8], Szczecinie[13] i w Warszawie[14]
- W Trzciance działa Hufiec ZHP Trzcianka imienia ppor. Emilii Gierczak[15].
- Emilia Gierczak została wybrana patronką placówek oświatowych:
- Zespół Szkół Ekonomiczno-Hotelarskich im. Emilii Gierczak w Kołobrzegu[16].
- I Liceum Ogólnokształcące im. podporucznik Emilii Gierczak w Nowogardzie[17]
- Szkoła Podstawowa w Łącku[18]
- Zespół Szkół Nr 1 im. ppor. Emilii Gierczak w Górze Kalwarii[19]
- Szkoła Podstawowa w Postominie[20]
- Publiczna Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 2 im. ppor. Emilii Gierczak w Świdwinie[21].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Michalska i inni 1988 ↓, s. 115.
- ↑ a b c d Zawacka 2004 ↓, s. 207.
- ↑ a b c Wolski 2024 ↓, s. 14.
- ↑ Wolanin 1998 ↓, s. 344.
- ↑ a b c d e Zawacka 2004 ↓, s. 208.
- ↑ a b c Wolski 2024 ↓, s. 15.
- ↑ Sztachelska 2000 ↓, s. 380.
- ↑ a b c Iwona Marciniak: Przed rocznicą boju o Kołobrzeg -„Gdzie moi żołnierze, tam i ja…”. Bohaterska fizylierka, Emilia Gierczak. kolobrzeg.naszemiasto.pl, 2020-02-22. [dostęp 2024-03-07].
- ↑ Zawacka 2004 ↓, s. 208–209.
- ↑ a b Zawacka 2004 ↓, s. 209.
- ↑ Lipiec 2005 ↓, s. 1165.
- ↑ Romaniak 2005 ↓, s. 89.
- ↑ Marek Jaszczyński: IPN oferuje nowy pomnik w Dąbiu, ale miasto zwleka. Plac jest pusty [ZDJĘCIA]. gs24.pl, 2023-09-13. [dostęp 2024-03-07].
- ↑ Gierczak Emilii. ulicetwojegomiasta.pl. [dostęp 2024-07-11].
- ↑ Hufiec Związku Harcerstwa Polskiego im. ppor. Emilii Gierczak w Trzciance. oficjalna strona. [dostęp 2018-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-17)].
- ↑ O nas. ekonom.kolobrzeg.pl. [dostęp 2024-03-07].
- ↑ Patron szkoły. lo1.nowogard.ids.pl. [dostęp 2024-03-07].
- ↑ Patronka Szkoły Podstawowej. glack.superszkolna.pl. [dostęp 2024-03-07].
- ↑ Nasz patron. zszgk.edupage.org. [dostęp 2024-03-07].
- ↑ Szkoła Podstawowa im. ppor. Emilii Gierczak w Postominie. zspostomino.edupage.org. [dostęp 2024-03-07].
- ↑ O szkole – O patronce. sp2swidwin.edupage.org. [dostęp 2024-03-07].
Bibliografia
edytuj- Tadeusz Lipiec: Świnoujście. W: Czesław Plewka (red.): Leksykon oświaty zachodniopomorskiej 1945–2005. Świnoujście. Szczecin: Centrum Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Szczecinie, 2005. [dostęp 2024-03-07].
- Hanna Michalska, Maria Stopień, Bożena Tazbir-Tomaszewska, Wanda Turkowska, Wacława Zastocka: Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939–1945. Poległe i zmarłe w okresie okupacji niemieckiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988. ISBN 83-06-01195-3.
- Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005. ISBN 83-919305-8-0.
- Irena Sztachelska: Kobiety z 1 i 2 Armii Wojska Polskiego poległe w okresie II wojny światowej. W: Mirosław Golon, Katarzyna Minczykowska (red.): Służba Polek na frontach II wojny światowej. T. 4: Wojenna Służba Polek w II wojnie światowej. Materiały IX sesji popularnonaukowej połączonej z II Zjazdem Kombatantek w Toruniu w dniach 6–7 listopada 1999 r.. Toruń: Fundacja „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”, 2000. ISBN 83-91075-7-5.
- Janina Wolanin: Kobiety-oficerowie jako dowódcy męskich pododdziałów bojowych. W: Elżbieta Zawacka (red.): Służba Polek na frontach II wojny światowej. Cz. 2. Toruń: Fundacja „Archiwum i Muzeum Pomorskie AK”, 1998. ISBN 83-905659-8-6.
- Andrzej Wolski. „Gdzie moi żołnierze, tam i moje miejsce”. „Polsce wierni”. 3 (340), 2024. ISSN 1425-8633.
- Słownik Biograficzny Kobiet Odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari. Elżbieta Zawacka (red.). T. I: A-G. Toruń: Fundacja „Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Kobiet”, 2004. ISBN 83-88693-03-4.