Ekstraliga na żużlu

Speedway Ekstraliga – najwyższa w hierarchii klasa ligowych rozgrywek żużlowych w Polsce (1. poziom ligowy), utworzona w 1999 roku w miejsce amatorskiej I ligi. Liga profesjonalna (od sezonu 2007 w pełni zawodowa). Zmagania w jej ramach toczą się cyklicznie – począwszy od sezonu 2000 – systemem kołowym (od sezonu 2005 wraz z fazą play-off), jako Drużynowe mistrzostwa Polski na żużlu i przeznaczone są dla najlepszych polskich klubów żużlowych. Triumfator Ekstraligi zostaje jednocześnie mistrzem Polski, zaś najsłabsza drużyna relegowana jest do I ligi.

Speedway Ekstraliga

2024
Państwo	Polska
Dyscyplina	żużel
Organizator rozgrywek	Ekstraliga Żużlowa
Data założenia	1999
Założyciel	PZM
Poprzednia nazwa	I liga
Przekształcona na zawodową	2007
Prezes	Wojciech Stępniewski
Przewodniczący Rady Nadzorczej	Andrzej Witkowski
Partner TV	Canal+, Eleven Sports
Sponsor tytularny	PGE
Rozgrywki
Liczba drużyn	8
Zwycięzca	drużynowy mistrz Polski
Niższy poziom ligowy	2. Ekstraliga
Zwycięzcy
Pierwszy zwycięzca	Polonia Bydgoszcz (2000)
Obecny zwycięzca	Speedway Lublin (2024)
Najwięcej zwycięstw	Unia Leszno (7)
Strona internetowa

W latach 2000–2006 zarządzana przez Polski Związek Motorowy (Główną Komisję Sportu Żużlowego), zaś od 21 lutego 2007 przez Ekstraligę Żużlową. Do udziału w jej rozgrywkach zostają dopuszczone wyłącznie kluby posiadające status profesjonalny (tj. działające w formie spółki akcyjnej lub sportowej spółki akcyjnej), które – po spełnieniu wszelkich niezbędnych kryteriów – otrzymały roczną licencję na występy na tym szczeblu (możliwe jest również wydawanie tzw. licencji warunkowych).

Ekstraliga żużlowa jest obok piłkarskiej Ekstraklasy najlepszą ligą sportową w Polsce pod względem frekwencji na meczach.

Nazwy ligi

• CenterNet Mobile Speedway Ekstraliga (2008–2010)
• Speedway Ekstraliga (2011)
• Enea Ekstraliga (2012–2014)
• PGE Ekstraliga (2015–2024)

Format

Sezon ligowy składa się z dwóch części: rundy zasadniczej (każdy z każdym mecz u siebie i na wyjeździe) i rundy finałowej (zwanej potocznie play-offami). W ramach rundy zasadniczej przeprowadzanych jest 14 kolejek ligowych (w każdej po 4 mecze) – 7 w I fazie i 7 w II fazie (rewanżowej). Za zwycięstwo w poszczególnym spotkaniu drużyna otrzymuje 2 punkty, za remis 1 punkt, a za porażkę 0 punktów. W II fazie rundy zasadniczej lepszy zespół w dwumeczu dostaje dodatkowo tzw. punkt bonusowy.

6 pierwszych drużyn w końcowej tabeli rundy zasadniczej kwalifikuje się do rundy finałowej. I rundę fazy play-off stanowią 3 dwumecze. Ich zwycięzcy oraz najlepsza spośród przegranych drużyna awansują do półfinałów, gdzie również rozgrywają między sobą dwumecze. Ich zwycięzcy wchodzą do finału, gdzie będą rywalizować o tytuł DMP na żużlu, a przegrani jadą mecz o 3. miejsce. Pierwsza trójka drużyn z Ekstraligi staje na podium Drużynowych Mistrzostw Polski. Ostatni zespół tabeli końcowej rozgrywek spada do I ligi, natomiast przedostatni rozgrywa mecz barażowy z wicemistrzem I ligi.

Historia

Utworzenie Ekstraligi ma ścisły związek z przekształceniem „starej” 1 ligi żużlowej (amatorskiej) w rozgrywki zawodowe (liga profesjonalna). Wszystkie kluby chcące w niej występować musiały zmienić swój status prawny i ze stowarzyszeń przekształcić się w spółki akcyjne (SA), bądź sportowe spółki akcyjne (SSA). Powołanie Ekstraligi wiązało się również ze zmniejszeniem liczby drużyn uczestniczących w najwyższej klasie rozgrywkowej z 10 do 8. Pierwszym mistrzem Ekstraligi została Polonia Bydgoszcz. W 2005 Unia Tarnów jako pierwsza drużyna w historii ligi obroniła mistrzowski tytuł.

8 maja 2008 sponsorem głównym Ekstraligi został operator sieci telefonii komórkowej Mobilking, a od 4 sierpnia 2008 (faktycznie 8 października 2008) sponsorem strategicznym (tytularnym) ligi był CenterNet (co wiązało się ze zmianą nazwy rozgrywek na CenterNet Mobile Speedway Ekstraliga). Umowa wygasła wraz z końcem sezonu 2010. W sezonie 2011 Ekstraliga nie posiadała sponsora głównego. W latach 2012–2013 w lidze jeździło 10 drużyn. Po sezonie 2013 powrócono do ośmiozespołowej stawki. W latach 2012–2014 sponsorem Ekstraligi był koncern energetyczny Enea i w tych latach liga nazywała się Enea Ekstraliga. Od sezonu 2015 sponsorem tytularnym jest PGE Polska Grupa Energetyczna.

W latach 2017–2019 Unia Leszno jako pierwsza drużyna wygrała ligę trzy razy z rzędu, a w sezonie 2020 do swojego dorobku dołożyła kolejny tytuł mistrzowski, czwarty z kolei. W 2021 podpisano umowę przedłużającą sponsoring tytularny PGE do końca sezonu 2023. Od sezonu 2022 rozgrywana jest również U24 Ekstraliga.

2000–2004

Przez pierwszych pięć sezonów zasady rozgrywek pozostawały niezmienne. Po rundzie zasadniczej (14 kolejek) liga dzieliła się na dwie grupy – mistrzowską (z udziałem drużyn z miejsc od 1 do 4) i spadkową (z udziałem zespołów z miejsc od 5 do 8). Każda z grup ponownie rozgrywała mecze z każdą z drużyn w swojej grupie (u siebie i na wyjeździe). Do rundy finałowej zespoły przystępowały z zaliczeniem punktów zdobytych w rundzie zasadniczej.

2005

Pierwsze zmiany regulaminowe przyniósł sezon 2005. Zastosowano sprawdzony w brytyjskiej lidze punkt bonusowy. Drużyna, która wygrała dwumecz w rundzie zasadniczej otrzymywała dodatkowy punkt do tabeli. Spowodowało to, że drużyna która przegrała mecz nadal walczyła o jak najmniejszą porażkę, by w kontekście meczu rewanżowego walczyć o punkt. Wrócono także do znanej przed 2000 rokiem rundy play-off, choć nieco zmodyfikowanej. Zespoły 3–6 po rundzie zasadniczej rozgrywały mecze ćwierćfinałowe, w półfinałach czekały już dwa najlepsze zespoły. Ten system jednak nie sprawdził się, ponieważ zespoły 1–2 oraz 7–8 miały długą przerwę w rozgrywaniu spotkań, co miało obniżyć ich szansę z drużynami, które do meczów z nimi przystępowały „z marszu”.

2006

Sezon 2006 przyniósł rewolucyjne zmiany. Zgodnie z zasadą Unii Europejskiej o swobodnym przepływie siły roboczej pracowników, otwarto rynek na obywateli innych państw. Dotąd w różnych sezonach ograniczano ilość obcokrajowców w meczu do 1 lub 2. Od roku 2006 drużyny mogły kontraktować dowolną ilość obcokrajowców (stranieri). Pozostawiono jednak przepis, że w meczu drużynę może reprezentować tylko dwóch stałych uczestników Grand Prix.

Pozostawiono przepis o punkcie bonusowym. Zrezygnowano jednak z play-offów i powrócono do podziału ligi na dwie grupy w rundzie finałowej (tutaj także można było zdobyć punkt bonusowy).

2007

Rozgrywki w 2007 przyniosły kolejne poważne zmiany. Był to pierwszy sezon w pełni zawodowej ligi. Prowadzenie rozgrywek przejęła Ekstraliga Żużlowa Sp. z o.o. Zasady wyłonienia mistrza zmieniły się i zastosowano nigdzie dotąd niestosowaną innowacyjną formułę play-offów. Po rundzie zasadniczej do rundy finałowej awansowała (tak jak w 2005) czołowa szóstka, jednak tym razem wszystkie sześć zespołów zagrały od ćwierćfinałów (1 z 6, 2 z 5 oraz 3 z 4). Do półfinałów awansują zwycięzcy oraz ten z przegranych zespołów, który przegrał najmniejszą różnicą punktów. W półfinałach zmierzyły się pary 1A z 1B oraz 2A z 3A (gdzie A to zwycięzca, B przegrany z półfinałów, a liczby oznaczają kolejność w „tabeli” zwycięzców i przegranych).

Zmieniła się także tabela biegowa (drobna modyfikacja w układzie par). Jednak największe zmiany w meczu to wprowadzenie złotej rezerwy taktycznej (Jokera) przy przegrywaniu różnicą minimum 10 punktów.

2008

Sponsorem głównym Ekstraligi w sezonie 2008 został operator sieci telefonii komórkowej Mobilking, a tytularnym CenterNet. Wprowadzono też drobne zmiany w regulaminie rozgrywek Ekstraligi dotyczące terminów rozgrywania meczów zaległych.

2009

Najważniejszą zmianą przed sezonem 2009 było zniesienie złotej rezerwy taktycznej (Jokera).

2010–2013

Na konferencji PZM w listopadzie 2010 ustalono kilka zmian w rozgrywkach SE, w sezonie 2011 wprowadzono KSM, natomiast w latach 2012–2013 ekstraliga żużlowa liczyła dziesięć zespołów. W składzie każdego zespołu obowiązkowo musiało startować czterech zawodników polskich, w tym dwóch młodzieżowców. W składzie mógł jeździć tylko jeden zawodnik cyklu Grand Prix. Przepis ten budził wiele kontrowersji i ostatecznie został zniesiony po sezonie 2012.

Wraz z powiększeniem ligi do dziesięciu zespołów zmieniła się formuła fazy play-off. Do tej fazy rozgrywek awansowały cztery najlepsze zespoły po rundzie zasadniczej. Pierwsza runda play-off rozgrywana była na krzyż (tj. 1 z 4 i 2 z 3). Zespoły z miejsc 9-10 po rundzie zasadniczej walczyły o utrzymanie w Ekstralidze.

2014

Od sezonu 2014 Ekstraliga ponownie liczy 8 zespołów. Od tego sezonu jeden mecz kolejki był rozgrywany również w sobotę. Kolejnymi zmianami od tego sezonu są m.in. nowe stroje drużyn uczestniczących w Ekstralidze, jednolite regulaminy dla wszystkich lig, przerwa wakacyjna w lipcu, a także ogłaszanie obsady biegów nominowanych poprzez umieszczanie ich na specjalnej tablicy magnetycznej. Ponadto od tego sezonu organizowane są również Indywidualne Międzynarodowe Mistrzostwa Ekstraligi, w których startują najlepsi pod względem średniej biegowej zawodnicy ligi.

2015–2018

W 2015 roku nowym sponsorem tytularnym ligi została PGE Polska Grupa Energetyczna. W 2017 roku został wprowadzony limit lig, w których jednocześnie może jeździć dany zawodnik występujący w Ekstralidze – ma on prawo startować w Ekstralidze, swojej lidze narodowej oraz jednej innej lidze zagranicznej. Decyzja taka byłą umotywowana faktem, że z powodu jazdy zawodników w czterech lub pięciu ligach w jednym sezonie pojawiały się problemy ze zgraniem terminów meczów. Wprowadzone zostało również obowiązkowe monitorowanie pogody na stadionach, które zostały wyposażone w stacje monitorowania warunków atmosferycznych z dostępem do Internetu. Od sezonu 2018 w składzie meczowym drużyny pod numerem 8 lub 16 może pojawić się zawodnik rezerwowy, mający możliwość zastępowania w meczu żużlowców spod numerów 1–5 lub 9–13. Zawodnik taki może mieć maksymalnie 23 lata (rocznikowo). W przypadku, gdy jest narodowości polskiej, a także ma 21 lat lub mniej może zastępować również juniorów.

2019

Od sezonu 2019 drugim partnerem telewizyjnym zostało Eleven Sports. Umożliwiło to transmitowanie wszystkich meczów Ekstraligi. Od 2019 mecze odbywają się w piątki (transmisje w Eleven) oraz w niedziele (transmisje w Canal+).

2020

W 2020 wprowadzono nową tabelę biegową, która od poprzedniej różni się głównie tym, że liderzy jednego zespołu częściej rywalizują z najlepszymi żużlowcami drużyny przeciwnej, a zawodnicy tzw. „drugiej linii” z drugą linią przeciwnika. Z powodu pandemii COVID-19 start ligi przesunął się na 12 czerwca, a spotkania były początkowo rozgrywane bez udziału kibiców. Również ze względu na pandemię wprowadzono możliwość kontraktowania zawodników z niższych lig na zasadzie „gościa” – jeden taki zawodnik mógł jeździć w meczu bez podania przyczyny, natomiast w przypadku kontuzji bądź zakażenia koronawirusem w meczu mógł wystąpić drugi „gość”.

2021

Najważniejszą zmianą regulaminową było wprowadzenie przepisu mówiącego o tym, że każdy zespół musi mieć w składzie meczowym co najmniej jednego zawodnika do lat 24. Pojawiły się również zmiany, które dotyczyły zaostrzenia przepisów dotyczących występów „gości” – od teraz mogą oni startować w meczu tylko w przypadku zakażenia innego zawodnika. W sezonie 2021 w niektórych meczach (choć początkowo plany zakładały wprowadzenie tej nowości dla wszystkich spotkań) stosowana była telemetria mierząca m.in. dokładny czas wyścigu każdemu zawodnikowi, co miało ułatwić sędziemu podejmowanie decyzji w przypadku równego przejechania dwóch żużlowców przez linię mety. Telemetria pokazuje również parametry takie jak czas reakcji, czy prędkość zawodnika w danym momencie.

2022

W sierpniu 2021 podjęto decyzję o powołaniu U24 Ekstraligi – rozgrywek drużyn składających się z zawodników do lat 24, których średnia biegowa w Ekstralidze we wcześniejszym sezonie nie przekroczyła 1,400 pkt/bieg (początkowe plany zakładały średnią na poziomie 1,500). Wystawienie drużyny w tej lidze jest obowiązkowe dla każdego ekstraligowego klubu. Dodatkowo każdy zespół musi posiadać w swojej kadrze minimum ośmiu zawodników do lat 24. Od sezonu 2022 telemetria dostępna jest na wszystkich meczach Ekstraligi. Wprowadzono również drobne zmiany dotyczące boksów zawodników. W marcu 2022 roku Polski Związek Motorowy podjął decyzję o zawieszeniu rosyjskich żużlowców w polskich ligach z powodu inwazji Rosji na Ukrainę. W ich miejsce kluby mogą stosować zastępstwo zawodnika.

Transmisje telewizyjne

Pierwszą telewizją pokazującą mecze Ekstraligi Żużlowej na żywo była Wizja Sport – w latach 2000–2001. Po upadku tej stacji w 2002 transmisje meczów zostały przeniesione do kanału Polsat Sport. W czasie gdy Polsat Sport transmitował mecze Ekstraligi, transmisje meczów były pokazywane również na antenie TV Puls. Polsat Sport transmitował mecze Ekstraligi do 2007. Od 2008 partnerem telewizyjnym Ekstraligi Żużlowej była Telewizja Polska. Transmitowała ona wybrane mecze na kanałach TVP Sport, internetowym iTVP oraz TVP Info. Współpraca z Telewizją Polską została zakończona wraz z zakończeniem sezonu 2012. W sezonie 2013 i 2014 Ekstraliga transmitowana była na platformie nc+ oraz w TVN Turbo. Od sezonu 2015 do sezonu 2018 transmisje były wyłącznie na platformie nc+. Od sezonu 2019 Ekstraliga transmitowana jest na platformie Canal+ (wcześniej nc+) oraz w Eleven.

Prawa transmisyjne poza granicami Polski

• TV10
• SportKlub.

Zestawienie medalistów

Medaliści

Sezon	Złoto	Srebro	Brąz	Źr.
Ekstraliga
2000	Polonia Bydgoszcz	TS Polonia Piła	Pergo Gorzów Wielkopolski
2001	Apator Toruń	WTS Wrocław	Polonia Bydgoszcz
2002	Polonia Bydgoszcz	Unia Leszno	WTS Wrocław
2003	Włókniarz Częstochowa	Apator Toruń	Polonia Bydgoszcz
2004	Unia Tarnów	WTS Wrocław	Włókniarz Częstochowa
2005	Unia Tarnów	Polonia Bydgoszcz	Włókniarz Częstochowa
2006	WTS Wrocław	Włókniarz Częstochowa	Polonia Bydgoszcz
Speedway Ekstraliga
2007	Unia Leszno	Unibax Toruń	WTS Wrocław
2008	Unibax Toruń	Unia Leszno	ZKŻ Zielona Góra
2009	ZKŻ Zielona Góra	Unibax Toruń	Włókniarz Częstochowa
2010	Unia Leszno	ZKŻ Zielona Góra	Unibax Toruń
2011	ZKŻ Zielona Góra	Unia Leszno	Stal Gorzów Wielkopolski
2012	Unia Tarnów	Stal Gorzów Wielkopolski	Unibax Toruń
2013	ZKŻ Zielona Góra	Unibax Toruń	Unia Tarnów
2014	Stal Gorzów Wielkopolski	Unia Leszno	Unia Tarnów
2015	Unia Leszno	WTS Wrocław	Unia Tarnów
2016	Stal Gorzów Wielkopolski	KS Toruń	ZKŻ Zielona Góra
2017	Unia Leszno	WTS Wrocław	Stal Gorzów Wielkopolski
2018	Unia Leszno	Stal Gorzów Wielkopolski	WTS Wrocław
2019	Unia Leszno	WTS Wrocław	Włókniarz Częstochowa
2020	Unia Leszno	Stal Gorzów Wielkopolski	WTS Wrocław
2021	WTS Wrocław	Speedway Lublin	Stal Gorzów Wielkopolski
2022	Speedway Lublin	Stal Gorzów Wielkopolski	Włókniarz Częstochowa
2023	Speedway Lublin	WTS Wrocław	KS Toruń
2024	Speedway Lublin	WTS Wrocław	KS Toruń

Klasyfikacja medalowa

Stan po sezonie 2024

Lp.	Klub	Złoto	Srebro	Brąz	Razem
1.	Leszno, UniaUnia Leszno	7	4	–	11
2.	Zielona Góra, ZKŻZKŻ Zielona Góra	3	1	2	6
3.	Lublin, SpeedwaySpeedway Lublin	3	1	–	4
4.	Tarnów, UniaUnia Tarnów	3	–	3	6
5.	Wrocław, WTSWTS Wrocław	2	7	4	13
6.	Toruń, KSKS Toruń	2	5	4	11
7.	Gorzów Wielkopolski, StalStal Gorzów Wielkopolski	2	4	4	10
8.	Bydgoszcz, PoloniaPolonia Bydgoszcz	2	1	3	6
9.	Częstochowa, WłókniarzWłókniarz Częstochowa	1	1	5	7
10.	Piła, TS PoloniaTS Polonia Piła	–	1	–	1