Wikipedia

Edison (poemat)

poemat (aut. Vítězslav Nezval; 1928)

Edison – poemat czeskiego poety Vítězslava Nezvala, powstały jesienią 1927, opublikowany w połowie 1928, a następnie włączony do zbioru Básně noci (Wiersze nocy)[1] i w takim układzie wydawany w latach powojennych[2]. Napisanie poematu zajęło autorowi tylko cztery dni[3], a źródłem jego inspiracji był przeczytany w gazecie artykuł o Edisonie z okazji osiemdziesiątych urodzin wynalazcy[4]. Utwór składa się z pięciu części[5].

Pomnik Vítězslava Nezvala w Dalešicach
Podpis Vítězslava Nezvala
Jedną z tez poematu Nezvala jest sugestia, że człowiek powinien pozostawić po sobie jakiś ślad. Fonograf Edisona (na zdjęciu) umożliwiał zapis dźwięku, a co za tym idzie zachowanie dla potomnych głosu człowieka. Jednym z pierwszych ludzi uwiecznionych przy pomocy fonografu był angielski poeta Robert Browning
Most Legii w Pradze, miejsce, w którym Vítězslav Nezval rozpoczął akcję poematu o Edisonie

Forma

edytuj

Utwór został napisany sześciostopowym wierszem trocheicznym[6] (dwunastozgłoskowcem), parzyście rymowanym[7]. Ponieważ poeta używa zarówno rymów żeńskich, jak i męskich, niektóre wersy są jedenastozgłoskowe[5]. W refrenie poeta zastosował kunsztowną konstrukcję instrumentacyjną, opartą na aliteracji[8][9][10] słów smutek (smutek), stesk (tęsknota) i úzkost (trwoga)[11]. W wielu miejscach zbudował długie enumeracje (wyliczenia), bazujące na anaforze[12] i paralelizmie składniowym. Kompozycja poematu nawiązuje do muzycznej formy sonaty[13].

Bohater

edytuj

Tytułowym bohaterem[13] poematu Vítězslava Nezvala jest Thomas Alva Edison[14], amerykański wynalazca, który opracował lub udoskonalił dużą liczbę urządzeń technicznych, powszechnie stosowanych w XX wieku, jak żarówka czy fonograf. W ujęciu Nezvala Edison jest nowoczesnym geniuszem, który wyrasta na przywódcę swojego narodu. Jednocześnie poeta uznaje siebie samego za twórcę z gatunku Edisona, który broni się przed smutkiem z powodu śmiertelności, zaangażowaniem w pracę literacką[13][15]. Heroicznej postawie Edisona przeciwstawiony został świat ludzi, którzy marnują życie, uosobiony w postaci hazardowego gracza-samobójcy[16]. Wraz z pojawieniem się Edisona zmienia się charakter refrenu, który z pesymistycznego staje się optymistyczny. Miejsce smutku, tęsknoty i trwogi zajmuje odwaga i radość[17].

Praga

edytuj

Początkowa część poematu jest osadzona w scenerii nocnej Pragi. Rzecz dzieje się o północy. Wspomniane są znane praskie miejsca i obiekty, katedra na Hradczanach czy Most Legii[18]. Dopiero później akcja przenosi się do Stanów Zjednoczonych, miejsca życia i działalności Thomasa Alvy Edisona. Nezval przedstawia między innymi pobyt bohatera w Nowym Jorku. Kiedy podmiot liryczny wraca do Pragi przywołuje kawiarnię Café Slavia[19], którą poeta, podobnie jak inni znani literaci dwudziestolecia międzywojennego, często odwiedzał. Pisało tym w wierszu Kavárna Slávie Jaroslav Seifert[20].

Kontynuacja

edytuj

Kontynuacją Edisona jest poemat Signál času (Sygnał czasu), będący elegią na śmierć Edisona, który zmarł w 1931[7]. Utwór ten wyraża zadumę nad powszechną śmiertelnością ludzi[7]. Poeta pisze wprost, że Edison umarł, a po nim umrą inni, za to życie potoczy się własnym torem i niczyja śmierć tego nie zmieni. Utwór jest napisany tym samym rozmiarem wiersza, co Edison. Nezval użył trocheicznego sześciostopowca również w wierszach Silvestrovská noc (Noc sylwestrowa) i Neznámá ze Seiny (Nieznajoma z Sekwany). W wersyfikacji czeskiej, tak samo jak w polskiej, metrum trocheiczne jest zgodne z naturalnym rytmem języka[21]. Nezval odnowił ten rodzaj wiersza. Jak pisze w komentarzu do wydania Edisona i innych wierszy poety z 1958 Jiří Hájek, trocheiczny sześciostopowiec już na zawsze w świadomości czeskich czytelników poezji pozostanie związany z nazwiskiem Nezvala[22].

Przekłady

edytuj

Edison należy do częściej tłumaczonych utworów Vítězslava Nezvala. Poemat przełożyli na język polski Kazimierz Andrzej Jaworski[23] i Józef Waczków[24]. Obaj tłumacze zachowali charakterystyczną formę oryginału. Na język angielski dzieło Nezvala przełożył Ewald Osers[25]. Na język francuski dzieło przetłumaczył, przy współpracy autora, François Kérel[26].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Alfred Thomas: The Bohemian Body: Gender and Sexuality in Modern Czech Culture. books.google.pl. [dostęp 2016-12-25]. (ang.).
  2. ↑ Milan Blahynka: Ediční poznámka, w: Vítězslav Nezval, Básně noci. Praha: Odeon, 1966, s. 160-161.
  3. ↑ Vítězslav Nezval. Báseň Edison oslavuje tvůrčí činnost lidí. topzine.cz. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
  4. ↑ Edison - rozbor díla k maturitě (4). rozbor-dila.cz. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
  5. ↑ a b Edison - rozbor díla k maturitě. rozbor-dila.cz. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
  6. ↑ Wiktor Jarosław Darasz: Mały przewodnik po wierszu polskim. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 2003, s. 91. ISBN 83-900829-6-9.
  7. ↑ a b c Nezval Vítězslav (*26.05.1900 - †06.04.1958). cesky-jazyk.cz. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
  8. ↑ alliteration, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-12-25] (ang.).
  9. ↑ Stanisław Sierotwiński: Słownik terminów literackich (Aliteracja). Wrocław: Ossolineum, 1966, s. 24.
  10. ↑ Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński: Słownik terminów literackich (Aliteracja). Wrocław: Ossolineum, 2002, s. 26. ISBN 83-04-04615-6.
  11. ↑ Wiktor J. Darasz. Aliteracja. „Język Polski”. LXXX, 1-2, s. 87, 2000. Towarzystwo Milośników Języka Polskiego. ISSN 0021-6941. (pol.). 
  12. ↑ Josef Brukner, Jiří Filip: Poetický slovník (Anafora). Praha: Mladá fronta, 1997, s. 24. ISBN 80-204-0650-6.
  13. ↑ a b c Edison. databazeknih.cz. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
  14. ↑ Edison Thomas Alva, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-12-25].
  15. ↑ Józef Magnuszewski: Historia literatury czeskiej. Zarys. Wrocław: Ossolineum, 1973, s. 265.
  16. ↑ Edison, Charakteristika díla. zapnimozek.cz. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
  17. ↑ Vítězslav Nezval: Edison. studuju.cz. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
  18. ↑ Vítězslav Nezval - Edison. zooropa.blog.cz. [dostęp 2016-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-26)]. (cz.).
  19. ↑ Café Slavia. avantgarde-prague.com. [dostęp 2016-12-25]. (ang.).
  20. ↑ Jaroslav Seifert,: Kavárna Slávie. vitezslavnezval.cz. [dostęp 2016-12-25]. (cz.).
  21. ↑ Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 387. ISBN 978-83-233-4066-9.
  22. ↑ Vitězslav Nezval: Edison. Praha: Mladá fronta, 1958, s. 107.
  23. ↑ Edison / Vitiezslav Nezval ; [autoryz. przekł. z czes. Kazimierza Andrzeja Jaworskiego.]. chamo.bj.uj.edu.pl. [dostęp 2016-12-25]. (pol.).
  24. ↑ Vítězslav Nezval: Cudowny czarodziej. Wybór poezji. Wyboru dokonał i wstępem opatrzył Jacek Baluch. Redagował Andrzej Piotrowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 74-88, seria: Biblioteka Poetów (Seria Celofanowa).
  25. ↑ Milan Richter: The Translator Ewald Osers, the Recipient of the Pavol Országh Hviezdoslav Prize for Translation of Slovak literature Interview with Ewald Osers. litcentrum.sk. [dostęp 2016-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-25)]. (ang.).
  26. ↑ Vítězslav Nezval: Edison. tnit.fr. [dostęp 2016-12-25]. (fr.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
  • Vítězslav Nezval: Edison. knihovnalubna.wz.cz. [dostęp 2016-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-29)]. (cz.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Edison_(poemat)&oldid=68402729”