Dzwonek rapunkuł

Dzwonek rapunkuł
	; Fragment kwiatostanu
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	dzwonkowate
Rodzaj	dzwonek
Gatunek	dzwonek rapunkuł
	Nazwa systematyczna
	Campanula rapunculus L.; Sp. Pl.: 164 (1753)
Synonimy
	Campanula esculenta Salisb.; Campanula patula var. rapunculus (L.) Kuntze; Campanula racemosa var. paniculiformis Vuk.; Neocodon rapunculus (L.) Kolak. & Serdyuk.;
	Campanula esculenta Salisb.; Campanula patula var. rapunculus (L.) Kuntze; Campanula racemosa var. paniculiformis Vuk.; Neocodon rapunculus (L.) Kolak. & Serdyuk.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dzwonek rapunkuł, rapunkuł (Campanula rapunculus L.) – gatunek rośliny dwuletniej z rodziny dzwonkowatych. Pochodzi z południowej Europy, południowo-zachodniej Azji i północno-zachodniej Afryki. W Polsce ma status zadomowionego gatunku obcego. Dawna roślina uprawna o jadalnym korzeniu.

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w północno-zachodniej Afryce (od Maroka po Tunezję), w południowej Europie (na północy dziko rosnący w Czechach, na Słowacji i Ukrainie^[4]) oraz w południowo-zachodniej Azji (po Iran na wschodzie)^[3]. Jako introdukowany rośnie również w północnej Europie – na Wyspach Brytyjskich i w krajach skandynawskich^[3].

W Polsce odnotowany po raz pierwszy w stanie dzikim w XIX wieku, współcześnie uważany za gatunek lokalnie zadomowiony (kenofit)^[5]. Rośnie głównie w zachodniej części kraju i na podlaskim odcinku doliny Bugu, poza tym rozproszony na pojedynczych stanowiskach w całym kraju^[6].

Morfologia

Liście odziomkowe

Łodyga i liście łodygowe

Owoc

Pokrój: Roślina zielna ze zgrubiałym w górnej części korzeniem i szyją korzeniową, z prosto wzniesioną łodygą osiągającą zwykle do 0,6 m, ale czasem do 1 m wysokości. Pęd bywa nagi lub owłosiony, w tym czasem gęsto, zwłaszcza w dolnej części; włoski są krótkie, odstające lub skierowane w dół^[4].
Liście: Dolne liście są odwrotnie jajowate, u nasady zwężone w ogonek, w czasie kwitnienia są już zwykle zaschnięte. Liście łodygowe są lancetowate, najwyższe prawie równowąskie, siedzące, ostro zakończone, na brzegach karbowano-piłkowane^[4].
Kwiaty: Zebrane w wielokwiatowe^[7], szczytowe grono lub wąską wiechę^[4]^[8], z pąkami, kwiatami i później owocami na szypułkach krótkich i wzniesionych. Zalążnia jest wąskostożkowata i zwykle brodawkowata. Działki są równowąsko szydlaste, bardzo wąskie i ostre, zwykle dłuższe od połowy długości korony. U nasady działek zwykle obecne drobne ząbki zakończone gruczołkami. Korona wąska, lejkowato dzwonkowata, do 2,5 cm długości, o łatkach na końcu ostrych, barwy białej do fiołkowej lub niebieskawej^[4]. Słupek pojedynczy, pręcików pięć^[8].
Owoce: Torebki otwierające się trzema otworkami u nasady działek^[4].

Biologia i ekologia

Roślina dwuletnia^[4], kwitnąca od czerwca do sierpnia^[7]. Rośnie na łąkach, w zaroślach i na porębach^[8].

Zastosowania

Dawniej jego młode pędy i liście oraz podobne do rzepy korzenie były używane jako pożywienie^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Campanula rapunculus L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-10-27] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g TadeuszT. Tacik TadeuszT., Rodzina: Campanulaceae, Dzwonkowate, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 85-86 .
↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
↑ AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM. (red.), Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce: dodatek, Kraków: Uniwersytet Jagielloński. Instytut Botaniki, 2019, s. 42, ISBN 978-83-956282-0-7, OCLC 1143739807 .
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 450. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989, s. 86. ISBN 83-09-00256-4.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).

[powo-3] Campanula rapunculus L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-10-27] .

[tacik-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g TadeuszT. Tacik TadeuszT., Rodzina: Campanulaceae, Dzwonkowate, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 85-86 .

[Obce2012-5] B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.

[6] AdamA. Zając AdamA., MariaM. Zając MariaM. (red.), Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce: dodatek, Kraków: Uniwersytet Jagielloński. Instytut Botaniki, 2019, s. 42, ISBN 978-83-956282-0-7, OCLC 1143739807 .

[klucz-7] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 450. ISBN 83-01-14342-8.

[podbiel-8] Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989, s. 86. ISBN 83-09-00256-4.

[E-9] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]